Ἡ ὡραία καὶ ποιητικὴ αὕτη παραβολὴ

Τὴν ἑσπέραν ταύτην ψάλλεται εἰς τὰς ἐκκλησίας ὁ Ὄρθρος τῆς αὔριον, καθ᾿ ἣν «τῆς τῶν δέκα παρθένων παραβολῆς τῆς ἐκ τοῦ ἱεροῦ Εὐαγγελίου μνείαν ποιούμεθα». Ἡ ὡραία καὶ ποιητικὴ αὕτη παραβολὴ εἶναι εἰλημμένη ἐκ τοῦ Ματθαίου. Ἐκ τῶν δέκα προσκεκλημένων παρθένων αἱ μὲν πέντε φρόνιμοι ἀνέμενον τὸ μεσονύκτιον ἕτοιμοι νὰ δεχθῶσι τὸν Νυμφίον, αἱ δ᾿ ἄλλαι πέντε μωραὶ ἐνύσταξαν καὶ ἀπεκοιμήθησαν γλυκύν, ἀλλὰ κατάρατον ὕπνον. Ἐντούτοις ἠκούσθη ἡ φωνή, ὅτι ὁ Νυμφίος ἦλθεν ἐν τῷ μέσῳ τῆς νυκτός. Καὶ αἱ μὲν φρόνιμοι ἀναμένουσαι ἤναψαν ἀμέσως τὰς αἰωνίας τῆς πίστεως καὶ τῆς ἐλπίδος φαιδρὰς λαμπάδας, καὶ ἐν ἀγαλλιάσει προϋπήντησαν τὸν ἱερὸν Νυμφίον, τὸν ὡραῖον κάλλει ὑπὲρ πάντας τοὺς ἀνθρώπους, καὶ ἑώρτασαν τοὺς γάμους αὐτοῦ. Αἱ δὲ μωραὶ ἐγερθεῖσαι ἐν τῇ ταραχῇ ἐκείνῃ καὶ τρίβουσαι τοὺς ὀφθαλμοὺς αὐτῶν βεβαρημένους μέχρι θανάτου ἀπὸ τοῦ μοιραίου ἐκείνου ὕπνου, ἔσπευσαν ν᾿ ἀνάψωσι τὰς ἑαυτῶν λαμπάδας καὶ ἐξέλθωσι καὶ αὐταὶ εἰς ἀπάντησιν τοῦ Κυρίου, ἀλλ᾿ ἡ ἁμαρτία εἶχεν ἀποτυφλώσει αὐτὰς - ἔλαιον δὲν ὑπῆρχεν εἰς τὰς λαμπάδας, τὸ μεσονύκτιον εἶχεν ἀποκοιμίσει τοὺς πωλοῦντας τὸ ἔλαιον, καὶ ὁ Νυμφίος εἰσήρχετο ἤδη ἐν ψαλμοῖς καὶ ὕμνοις καὶ ὑπὸ τὰ φαιδρὰ φῶτα τῶν φρονίμων παρθένων εἰς τὰ περικαλλῆ αὑτοῦ μέγαρα. Αἱ θύραι μετὰ τὴν εἰσελθοῦσαν ταύτην τῶν ἁγίων χορείαν ἐκλείσθησαν στερεῶς, καὶ αἱ πέντε δυστυχεῖς ἐκ τῆς μωρίας των Παρθένοι ἐκλείσθησαν ἔξω τοῦ νυμφῶνος. Κοπετοὶ καὶ θρῆνοι τότε ἔξω τοῦ πυλῶνος ἠκούσθησαν, ἀλλὰ τί τὸ ὄφελος!

Ἀξιοσημείωτος εἶναι ἡ ἀναγινωσκομένη ἀπόψε περικοπὴ τοῦ ἱεροῦ Εὐαγγελίου. Ὁ Ἰησοῦς μετ᾿ ἀγανακτήσεως ἐκτοξεύει ἐναντίον τῶν Φαρισαίων δεκάκις καὶ τετράκις τὸ οὐαὶ ὑμῖν γραμματεῖς καὶ φαρισαῖοι ὑποκριταί, ἐλέγχων τὴν ψευδῆ ἐξωτερικὴν τῶν τοιούτων εὐλάβειαν. Ὡραῖα ἐπίσης εἶναι τὰ ψαλλόμενα καὶ κατὰ τὴν ἑσπέραν ταύτην τροπάρια, ἐν οἷς τὸ ἑξῆς: «Ἐν ταῖς λαμπρότησι τῶν ἁγίων σου πῶς εἰσελεύσομαι ὁ ἀνάξιος; Ἐὰν γὰρ τολμήσω συνεισελθεῖν εἰς τὸν νυμφῶνα ὁ χιτὼν μὲ ἐλέγχει, ὅτι οὐκ ἔστι τοῦ γάμου καὶ δέσμιος ἐκβαλοῦμαι ὑπὸ τῶν ἀγγέλων. Καθάρισον, Κύριε, τὸν ῥύπον τῆς ψυχῆς μου, καὶ σῶσόν με, ὡς φιλάνθρωπος». Ὁμοίως τὸ ἑξῆς: «Ὁ νυμφίος ὁ κάλλει ὡραῖος παρὰ πάντας ἀνθρώπους, ὁ συγκαλέσας ἡμᾶς πρὸς ἑστίασιν πνευματικὴν τοῦ νυμφῶνός σου, τὴν δυσείμονά μου μορφὴν τῶν πταισμάτων ἀπαμφίασον, τῇ μεθέξει τῶν παθημάτων σου, καὶ στολὴν δόξης κοσμήσας τῆς σῆς ὡραιότητος, δαιτυμόνα φαιδρὸν ἀνάδειξον τῆς βασιλείας σου ὡς εὔσπλαγχνος».

Ἀλέξανδρος Παπαδιαμάντης

 

Ὡραία δὲ καὶ γλυκεῖα ἦτο ἡ σκηνὴ

Ὁ ἱερεὺς ἔβαλεν εὐλογητὸν εἰς τὸ ὕπαιθρον, φορέσας μαῦρον ἐπιτραχήλι, καὶ ἤρχισε ν᾽ ἀναγινώσκῃ τὴν παννυχίδα καὶ τὸ Κύματι θαλάσσης, ὅλα διαβαστά. Εἶτα ἀνάψας ἐντὸς τοῦ θυμιατοῦ μοσχολίβανον, ἐθυμίασε τοὺς παρεστῶτας ὅλους, καὶ ποιήσας ἀπόλυσιν, ἔβγαλε τὸ μαῦρον ἐπιτραχήλι, ἐφόρεσεν ἄλλο ἰόχρουν μεταξωτὸν καὶ λευκὸν φαιλόνιον (ὅλα αὐτὰ τὰ ἐξήγαγεν ἀπὸ τὸ δισάκκιον τὸ περικλεῖον τὰ ἱερά του), καὶ ἀνάψας λαμπάδα, στραφεὶς πρὸς τὸν λαόν, ἤρχισε νὰ ψάλλῃ μελῳδικῶς τὸ Δεῦτε λάβετε φῶς, μεθ᾽ ὃ ἔψαλε, Τὴν Ἀνάστασίν σου, Χριστὲ Σωτήρ.

Καὶ ἀφοῦ ἤναψαν τὰς λαμπάδας ὅλοι, ἀναγνοὺς τὸ Εὐαγγέλιον, καὶ δοξάσας τὴν Ἁγίαν Τριάδα, ἤρχισε μεγάλῃ καὶ βροντώδει τῇ φωνῇ νὰ ψάλλῃ τὸ Χριστὸς ἀνέστη, ἀντιψάλλοντος καὶ τοῦ υἱοῦ του, παιδίου δωδεκαετοῦς, ὅστις τὸν εἶχε συνοδεύσει ὡς συλλειτουργὸς εἰς τὴν ἐκδρομήν. Ὡραία δὲ καὶ γλυκεῖα ἦτο ἡ σκηνή, ἐντὸς τοῦ ἐρειπίου ἐκείνου, τοῦ μεγαλομαρμάρου καὶ ἐπιβλητικοῦ εἰς τὴν ὄψιν, ἀγλαϊζομένου ἀπὸ τὸ τρέμον, ὑπὸ τὴν πνοὴν τῆς αὔρας τῆς νυκτερινῆς, φῶς πεντήκοντα λαμπάδων, σκηνὴ φωτεινὴ καὶ σκιερά, διαυγὴς καὶ μυστηριώδης, ἐν μέσῳ γιγαντιαίων δρυῶν ὑψουσῶν ὑπερηφάνους τοὺς εἰς διαδήματα κορυφουμένους κραταιοὺς κλῶνας, μὲ τὰ φρίσσοντα φύλλα μαρμαίροντα ὡς χρυσαῖ φολίδες, ὑπὸ τὴν λαμπηδόνα τῶν πυρσῶν, μὲ σκιὰς καὶ σκοτεινὰ κενὰ ἐν μέσῳ τῶν κλάδων, ὅπου ἐφαντάζετό τις ἐλλοχεύοντα ἀόρατα πνεύματα, ὑπάρξαντα πάλαι ποτέ, Δρυάδες εὔσωμοι καὶ Ὀρεστιάδες ραδιναί, ἐλευθέρως ἀνάσσουσαι ἀνὰ τοὺς πυκνοὺς δρυμῶνας, καὶ σήμερον μεταμορφωθεῖσαι εἰς νυκτερινὰ τελώνια, καὶ μὴ τολμῶσαι νὰ προβάλωσιν εἰς τὸ φῶς τῶν ἀναστασίμων λαμπάδων· ἀναθαρρήσασαι πρὸς καιρὸν ἐκ τῆς φυγαδεύσεως τοῦ χριστιανικοῦ Θεοῦ ἀπὸ τοῦ καλλιμαρμάρου ἱδρύματος, καὶ τώρα μετὰ θάμβους βλέπουσαι τὴν ἀναζωπύρησιν τῶν πασχαλίων πυρσῶν καὶ ὀσφραινόμεναι τὴν ὀσμὴν τοῦ χριστιανικοῦ μοσχολιβάνου εἰς τὰ βάθη τοῦ δρυμῶνος.

Ἀλέξανδρος Παπαδιαμάντης

Φύσα ἀγεράκι

Φύσα ἀγεράκι γλυκὰ στὸ πανί μου,
γλύστρα βαρκούλα στὰ κρύα νερά.
Νύχτωσε, καὶ μὲ προσμένει ἡ καλή μου.
Φύσα ἀγεράκι, καὶ δός μου φτερά.

Φεύγουν τ᾿ ἀστέρια ζευγάρι ζευγάρι
στὸ ζαφειρένιο βαθὺν οὐρανὸ
καὶ ντροπαλὸ τ᾿ ἀσημένιο φεγγάρι
ἀπὸ τὸ μαῦρο προβάλλει βουνό.

Σώπασ᾿ ὁ γρύλλος, τ᾿ ἀηδόνι λουφάζει,
μόνο ἡ καλή μου γιὰ μὲ ἀγρυπνεῖ
καὶ ἡ καρδιά της σιγὰ μὲ φωνάζει
καὶ ἡ ψυχή της γιὰ μένα πονεῖ.

Πέτα, βαρκούλα μου, φύσα ἀγεράκι,
φτάσαμε, φάνηκ᾿ ἡ ἀκρογιαλιά.
Φάνηκε, νάτο, τὸ ἄσπρο νησάκι
καὶ ἡ γλυκειὰ θὰ φανεῖ ἀγκαλιά.

Ἄγγελος Βλάχος

 

Νανούρισμα

Νὰ μοῦ τὸ πάρης, Ὕπνε μου, τρεῖς βίγλαις θὰ τοῦ βάλω,
τρεῖς βίγλαις, τρεῖς βιγλάτοραις, κ’ οἱ τρεῖς ἀντρειωμένοι.
Βάλλω τὸν Ἥλιο ‘ς τὰ βουνά, τὸν ἀετὸ ‘ς τοὺς κάμπους,
τὸν κὺρ Βοριὰ τὸ δροσερὸ ἀνάμεσα πελάγου.
Ὁ Ἥλιος ἐβασίλεψεν, ὁ ἀϊτὸς ἀποκοιμήθη,
κι’ ὁ κὺρ Βοριὰς ὁ δροσερὸς ‘ς τῆς μάννας του πηγαίνει.
“Γιὲ μ ‘, ποῦ σουν χτές, ποῦ σουν προχτές, ποῦ σουν τὴν ἄλλη νύχτα;
Μήνα μὲ τάστρι μάλωνες, μήνα μὲ τὸ φεγγάρι,
μήνα μὲ τὸν αὐγερινό, ποῦ μεστ’ ἀγαπημένοι;
-Μήτε μὲ τάστρι μάλωνα, μήτε μὲ τὸ φεγγάρι,
μήτε μὲ τὸν αὐγερινό, ὁποῦ ‘στ’ ἀγαπημένοι,
χρυσὸν ὑγιὸν ἐβίγλιζα ‘ς τὴν ἀργυρή του κούνια.”

 

Αἱ ἐξοχαὶ τῶν Ἀθηνῶν

Ἐκεῖνο τὸ ὁποῖον πρὸ πάντων ἀρέσκει εἰς τοὺς ἐπισκεπτομένους τὸ ἄστυ ἡμῶν ξένους εἶναι ὅτι δὲν ἔχει προάστια. Πρὶν εἰσέλθη τις εἰς πᾶσαν ἄλλην πρωτεύουσαν ἢ ἐξέλθη αὐτῆς ἀναγκάζεται νὰ διαβῇ τόπους οἵτινες οὔτε πόλις εἶναι οὔτε ἐξοχή, ἀλλ᾿ εἶδος προθαλάμου χρησιμεύοντος εἰς τοποθέτησιν πάντων ὅσα θὰ ἀσχήμιζον τὴν πόλιν ἢ θὰ ἦσαν ὀχληρὰ εἰς τῶν πολιτῶν τὴν ὅρασιν, τὴν ὄσφρησιν ἢ τὴν ἀκοήν. Ἐκεῖ εὑρίσκονται αἱ ἀποθῆκαι, τὰ σιδηρουργεῖα, τὰ ἀτμοκίνητα ἐργοστάσια, τὰ σφαγεῖα, τὰ ζωοστάσια καὶ ὅσ᾿ ἄλλα ἀναγκάζονται παρ᾿ ἡμῖν οἱ δυστυχεῖς κάτοικοι τῆς ὁδοῦ Ἡφαίστου, τῆς Πλάκας, τῆς Βάθειας καὶ τοῦ Ψυρρῆ ν᾿ ἀνέχωνται περὶ αὐτούς. Χάρις εἰς τὴν ἀνοχὴν ταύτην τῶν πτωχῶν, ἔχουσιν ἐν Ἀθήναις αἱ ἀριστοκρατικαὶ συνοικίαι τὸ μοναδικὸν πλεονέκτημα τῆς ἀμέσου συγκοινωνίας πρὸς τοὺς ἀγρούς. Τὰ τελευταῖα μέγαρα τῶν λεωφόρων Ἀμαλίας, Πατησίων καὶ Κηφισσίας εἶναι σχεδὸν ἐξοχικά, οὐδ᾿ ἀπαιτοῦνται περισσότερα τῶν δέκα λεπτῶν διὰ νὰ ἐκπηδήσῃ τις ἀπὸ τῆς πλατείας τοῦ Συντάγματος εἰς τοὺς θάμνους τοῦ Λυκαβηττοῦ ἢ τοὺς περὶ τὴν Ἀκρόπολιν ἀγρούς. Ἀληθὲς εἶναι ὅτι οὐδ᾿ ἐκεῖ εὑρίσκει δένδρα καὶ νερά, ἀλλὰ τουλάχιστον αἶγας, φασκόμηλα, θυμάρια, χαμόμηλα καὶ ἀνεμώνας.

Ταῦτα δύναται νὰ θεωρήση ἀνεπαρκῆ μόνον ὁ μὴ λησμονήσας τὰ σχολικά του ἀναγνώσματα, τὰ παριλίσσια ἄλση, τὰ παρέχοντα σκιὰν καὶ δρόσον εἰς τοῦ Πλάτωνος καὶ τοῦ Ἀριστοτέλους τοὺς μαθητάς, τὰς περιγραφὰς τοῦ Φαίδρου, «τὰς ἀΰπνους κρήνας», τὰς «χλωρὰς βάσσας», τὸν «καλλίβοτρυν νάρκισσον», καὶ ὅσα ἄλλα εὔμορφα καὶ δροσερὰ πράγματα ὕμνησε δι᾿ ἀθανάτων στροφῶν ὁ Σοφοκλῆς.

Πάντα ταῦτα οὐδαμοῦ πλέον δύναται σήμερον ν᾿ ἀνευρεθῶσι παρὰ εἰς μόνα τὰ συγγράμματα τῶν ἀρχαίων. Μάτην ἐζήτησα παρὰ τῶν ἡμετέρων ἀρχαιολόγων νὰ μοὶ ὑποδείξωσι ποῦ ἔρρεε τὸ προσφιλὲς εἰς τὰς Ἀθηναίας παρθένους «πολὺ καὶ καλὸν ὕδωρ τοῦ Ἠριδανοῦ»· ἡ Ἐννεάκρουνος Καλλιρρόη σπανίως παρέχει ὕδωρ ἐπαρκὲς διὰ νὰ πλύνωσι τ᾿ ἀσπρόρρουχά των εἰς τὰς οἰκοκυρὰς τοῦ Βατραχονησίου, οὐδὲ θὰ ἠδύνατο σήμερον ὁ Σωκράτης νὰ δροσίσῃ τοὺς πόδας του εἰς τὸ ῥεῖθρον τοῦ Ἰλισσοῦ, ἀλλὰ τὸν μὲν χειμῶνα θὰ ἐβύθιζεν αὐτοὺς εἰς κίτρινον πηλόν, τὸ δὲ θέρος θὰ ἔκαιον τὰς πτέρνας του χάλικες πυρακτωμένοι.

Ἡ τοιαύτη γειτνίασις εἰς τὴν πόλιν εἴδους τινὸς ἐξοχῆς καὶ ἡ μικρὰ μεταξὺ αὐτῆς καὶ τῶν ἀπωτέρων διαφορὰ δύναται νὰ ἐξηγήση πῶς συμβαίνει νὰ εἶναι ὀλιγώτερον παντὸς ἄλλου λαοῦ φιλάγραυλοι οἱ Ἀθηναῖοι. Τὴν ἀπαραίτητον εἰς τοὺς Φράγκους καὶ τοὺς Γερμανοὺς δίμηνον ἀναπνοὴν ἐξοχικοῦ ἀέρος καὶ ἀνάπαυσιν τῆς ὁράσεως εἰς πρασινάδα ἀναπληρώνει παρ᾿ ἡμῖν τὸ ταξείδιον εἰς τὴν Εὐρώπην τῶν πλουσίων καὶ τὸ λούσιμον εἰς τὸ Φάληρον τῶν πολλῶν. Εἰς δὲ τὰς περὶ τὴν πόλιν ἐξοχὰς μεταβαίνουσιν ἐνίοτε μόνοι ὅσοι ἔτυχε νὰ κληρονομήσωσι περιβόλιον ἢ νὰ κτίσωσιν οἰκίαν, βοσκώμενοι ὑπὸ τῆς ἐλπίδος προσεχοῦς συνοικισμοῦ. Αἱ ἐλπίδες ὅμως αὐτῶν ἀπέβησαν κεναί. Ἂν τῳόντι ἐξαιρέσωμεν τὸ Νέον Φάληρον, τὸ ὁποῖον δὲν εἶναι ἐξοχή, καὶ τὴν Κηφισσιάν, ἥτις μένει στάσιμος, παρήκμασαν πᾶσαι αἱ λοιπαί. Ἐνῷ εἰς διάστημα τεσσαρακονταετίας ἐπενταπλασιάθησαν οἱ κάτοικοι τῶν Ἀθηνῶν, ἠλαττώθη κατὰ πολὺ ὁ ἀριθμὸς τῶν κατὰ τὸ θέρος εἰς τὰς ἀγροικίας κατοικούντων. Τὸ δὲ δυστύχημα εἶναι ὅτι συνηλαττώθη σχεδὸν πανταχοῦ τοῦ ὕδατος καὶ τῶν δένδρων τὸ ποσόν.

Τὸ ὕδωρ ἀγοράζεται ἢ ἁρπάζεται ὑπὸ τῶν Ἀθηναίων, τὰ δὲ δάση κατατρώγουσιν οἱ αἶγες ἢ ἐρημοῦσιν αἱ ἀνὰ πᾶν ἔτος ἀναπτόμεναι πρὸς αὔξησιν τῆς βοσκησίμου ἐκτάσεως πυρκαϊαί, τῶν ὁποίων ἀδύνατον εἶναι νὰ εὑρεθῶσι καὶ νὰ τιμωρηθῶσιν οἱ πασίγνωστοι αὐτουργοί, διὰ τὸν λόγον ὅτι δὲν ἔχουν ψήφους τὰ δένδρα καὶ ἔχουν ψήφους οἱ αἰγοβοσκοί. Τὰ ἀνοσιουργήματα ταῦτα προκαλοῦσι μὲν παροδικὴν ἐξέγερσιν τοῦ τύπου, ἀλλὰ μετ᾿ ὀλίγον λησμονοῦνται, ὅπως καὶ τὰ κατὰ καιροὺς ἀνακύψαντα ἐκ τῆς λήθης σχέδια τῆς ἀειμνήστου βασιλίσσης Ἀμαλίας περὶ ἀναδασώσεως τοῦ Ὑμηττοῦ. Τὸ ἀληθὲς εἶναι ὅτι ὁ Ἕλλην δὲν συμπαθεῖ πρὸς τὰ φυτά, ἐξαιρουμένων τῶν προσοδοφόρων. Πολλοὶ τεχνοκρῖται κατηγόρησαν τοὺς ἀρχαίους ὡς ἀνικάνους νὰ αἰσθανθῶσι καὶ νὰ ὑμνήσωσι τὰ θέλγητρα τῆς φύσεως, ὅπως οἱ σήμερον ρομαντικοί. Τὴν μομφὴν ταύτην δύναται νὰ εὕρῃ ἄδικον ὁ ἀναγινώσκων τὸν Οἰδίποδα ἐπὶ Κολωνῷ ἢ τὸν Ἱππόλυτον Στεφανηφόρον, ὄχι ὅμως καὶ ὁ ἀποβλέπων εἰς τὴν παρὰ τῶν ἀπογόνων αὐτῶν ἀνοχὴν τῆς καταστροφῆς τῶν δασῶν καὶ τῆς μεταποιήσεως εἰς ἄσβεστον γραφικωτάτων λόφων τῶν Ἀθηνῶν. Παραπέμποντες ἤδη εἰς τὸν Βεδέκερ καὶ τὰ Ἑλληνικὰ τοῦ Ραγκαβῆ τοὺς ἐπιθυμοῦντας τοπογραφικὰς καὶ ἀρχαιολογικὰς εἰδήσεις περὶ τῶν περιχώρων τῶν Ἀθηνῶν, θέλομεν ἀρκεσθῆ νὰ εἴπωμεν ὀλίγα τινὰ μόνο περὶ ἐκείνων τὰ ὁποῖα θεωροῦμεν ἀξιώτερα προστασίας.

Ἐμμανουὴλ Ῥοΐδης

 

Ἕνα μεγάλο φιλὶ ἀπὸ τὸν Γέροντα

Ὁ Ἀράπης, ὁ χαριτωμένος ἡμίονος, ἦταν ὁ προσωπικὸς μεταφορέας τοῦ ἀείμνηστου Γέροντα στὶς δύσκολες διαδρομὲς ἀπὸ τὴ Μικρὴ Ἅγια Ἄννα στὶς Σκῆτες καὶ τὰ Μοναστήρια τοῦ Ἁγίου Ὅρους, ἤθελε ὅμως ἀπαραίτητα πρὶν τὶς μεταφορὲς καὶ τὶς ἄλλες δουλειὲς ποὺ ἔκανε ἕνα μεγάλο φιλὶ ἀπὸ τὸν Γέροντα Γεράσιμο Μικραγιαννανίτη καὶ τὸ εἶχε.

Τὸ Ἀραπάκι εἶχε μία οἰκειότητα μὲ τὸν Γέροντα ποὺ ξάφνιαζε. Χαρακτηριστικὸ εἶναι πὼς πολλὲς φορὲς μετέφερε μόνο του ἐπισκέπτες σὲ διάφορα σημεῖα τῆς Σκήτης, ἀφοῦ πρῶτα ὁ Γέροντας τοῦ ψιθύριζε στὸ αὐτὶ τὸν προορισμό, π.χ.: "Θὰ πᾶς τὸν π. Τιμόθεο στοὺς Δανιηλαίους καὶ θὰ περιμένεις νὰ τὸν γυρίσεις πίσω ἐδῶ". Ἕνα χλιμίντρισμα καὶ ἡ ἐντολὴ γινόταν ἀμέσως πράξη.

Τὸ ζωάκι σὲ πήγαινε ἐκεῖ ποὺ τοῦ εἶπε ὁ Γέροντας, περίμενε ὑπομονετικὰ νὰ τελειώσεις τὴ δουλειά σου καὶ σὲ γύριζε πίσω, πολλὲς φορὲς ἀλλάζοντας καὶ τὴ διαδρομὴ γιὰ νὰ θαυμάσεις τὸ τοπίο. Ἐπιστρέφοντας ἤθελε τὸ ἀπαραίτητο φιλὶ ἀπὸ τὸν Γέροντα, ποὺ πολλὲς φορὲς τὸ ἔπαιρνε καὶ ἀπὸ τὸν ἀναβάτη καὶ ἕνα μεγάλο τραγανὸ παξιμάδι γιὰ τὰ "μεταφορικά".

Τόσο ἁπλὴ καὶ ὡραία ἔφτιαξε ὁ Δημιουργὸς τὴ ζωή μας, ἐμεῖς κάπου τὰ ἀλλάξαμε ὅλα καὶ πήραμε τὴ ζωή μας λάθος, κατὰ τὸν ποιητή.

π. Τιμόθεος Ἠλιάκης

Ἡ Παναγία ἐλάρωσεν ἀτὸν

Πέρασαν ἑξήντα πέντε χρόνια ἀπὸ τότε! Ἤμην μαθητὴς τῆς α΄ τάξεως τοῦ Φροντιστηρίου Τραπεζοῦντος. Ἐτελείωσαν αἱ ἐξετάσεις καὶ εὑρισκόμην εἰς τὸ χωριό μας, Κοινώνισσα τῶν Σουρμένων.

Εἰς γειτονικόν μας ἀγρόκτημα ἀρρώστησεν ὁ μεγαλύτερος υἱὸς τοῦ Κ. Καλαντίδου, νέος 30 ἐτῶν, εὔρωστος, ὑγιέστατος καὶ ἀκατάβλητος πεζοπόρος. Ἔπαθε ἀπὸ ἀφασίαν, μὲ τὸ βλέμμα ἀπλανές, ἔχασε κάθε ἐνεργητικότητα καὶ βούλησιν.

Ἰατρὸς στὸ χωριὸ βέβαια δὲν ὑπῆρχε, καὶ ἡ μητέρα του Ἐλέγκω, τύπος ἀνδρογυναίκας, ἀπεφάσισε νὰ τὸν πάγη στὴν Τραπεζούντα. Ἐπῆρε κι ἐμένα μαζί της ὡς γνώστην τῆς πόλεως καὶ διερμηνέα.

Ἀνεχωρήσαμεν πολὺ πρωὶ ἀπ’ τὰ Σούρμενα, καὶ τὸ ἀπόγευμα εἴμεθα στὴν Τραπεζούντα. Ἀπ’ τὴ βάρκα κατ’ εὐθείαν ἐπήγαμεν εἰς τὸ φαρμακεῖον τοῦ Σπαθάρου. Ὁ ἰατρὸς ἐξήτασε μὲ πολλὴν προσοχὴν τὸν ἀσθενῆ. Ὕστερα ἀπὸ ἐξαντλητικὴ ἐξέτασιν μᾶς εἶπε νὰ καθίσωμε νὰ περιμένωμε ὀλίγον. Δὲν ἐπέρασε πολλὴ ὥρα καὶ παρετήρησα ὅτι ὁ ἕνας μετὰ τὸν ἄλλον συγκεντρώθησαν εἰς τὸ φαρμακεῖον ὅλοι οἱ ἰατροὶ τῆς Τραπεζούντας, μὲ τὰ ὑψηλὰ καπέλα των: ὁ Μεταξάς, ὁ Ἐφραιμίδης κ.ἄ. Ὅλοι ἐκεῖνοι οἱ ἰατροὶ προσεκτικὰ ἐξήτασαν τὸν ἀσθενῆ καὶ στὸ τέλος μ’ ἐκάλεσε ὁ Σπάθαρος καὶ μὲ πολλὴν σοβαρότητα μοῦ εἶπε νὰ μεταδώσω στὴν μητέρα τοῦ ἀσθενοῦς ὅτι ὅλοι οἱ ἰατροὶ συμφωνοῦν πὼς ὁ υἱός της δὲν θὰ ζήσει πολύ, καὶ θὰ κάμη καλὰ νὰ ἐπιστρέψη ἀμέσως στὸ χωριό της.

Τὰ λόγια του ἰατροῦ τὰ κατάλαβε ἡ γρηούλα καὶ μὲ ὕφος ὀργίλον τοῦ ἀπάντησε: «Ἐγὼ ἐξέρω καὶ ἄλλον γιατρόν, πρῶτα θὰ πάω σὲ ἐκεῖνον καὶ ὕστερα θὰ γυρίζω’ς σὸ χωρίον!» Ἐννοοῦσε τὴν Παναγία τοῦ Σουμελᾶ.

Τὴν ἐπαύριον, ἐνωρίς, ξεκινήσαμεν μὲ ἄλογα γιὰ τὸ μοναστήρι, ὅπου καὶ ἐφθάσαμεν ἐνωρὶς τὴν ἑπομένην. Ἐκεῖ αἱ τρεῖς λειτουργίαι, αἱ προσευχαί, αἱ νηστεῖαι, τὰ δάκρυα τῆς στοργικῆς μάνας, ἔκαμαν τὸ θαῦμα. Τὴν τετάρτην ἡμέραν ἀπ’ τὸ πρωί, ὁ ἀσθενὴς ἤρχισε νὰ ἐρωτᾶ τὴν μητέρα του «ποῦ εὐρισκόμεθα, ποῦ εἶναι ἡ Ἀνθή (ἡ σύζυγός του), ποῦ εἶναι τὰ δύο ἀγόρια του».

Φαντάζεσθε τώρα τὴν χαρὰ τῆς μάνας, τὰ θερμὰ δάκρυα τῆς εὐγνωμοσύνης πρὸς τὴν Θεομήτορα. Ἀπὸ συγκίνησιν ἔκλαιαν καὶ οἱ δύο συνοδοὶ καλόγηροι. Εἰδοποιήθη ἀμέσως ὁ ἡγούμενος διὰ τὸ θαῦμα, ἐκτύπησαν οἱ καμπάνες, ἔγινε γενικὴ συνάθροισις ὅλων τῶν μοναχῶν καὶ τῶν προσκυνητῶν καὶ ἀντελάλησαν οἱ ὕμνοι καὶ αἱ ψαλμωδίαι τοῦ Μεγάλου Παρακλητικοῦ κανόνος. Μετὰ τὸ τέλος τῆς παρακλήσεως, ὁ ἀσθενὴς ἐζήτησεν τροφήν, ἔφαγε μόνος του καὶ κατόπιν ἔπεσε σὲ ληθαργικὸν ὕπνον, ὁ ὁποῖος διήρκεσε 14 ὥρας.

Ἐμείναμεν ἀκόμη τρεῖς ἡμέρας, μὲ αὐξάνουσαν βελτίωσιν τῆς καταστάσεως τοῦ ἀσθενοῦς μας καὶ τὴν ὀγδόην ἀνεχωρήσαμεν. Τῇ παρακλήσει τῆς γρηᾶς οἱ ἀγωγιᾶται, οἱ ὁποῖοι ἔμαθαν τὸ θαῦμα, μᾶς πῆγαν κατ’ εὐθεῖαν στὸ φαρμακεῖον τοῦ Σπαθάρου, ὅπου ὁ καταδικασμένος ἀσθενὴς ξεπέζευσε καὶ ἐχαιρέτησε τὸν ἰατρόν!

Ὅταν τὸν εἶδε ὁ Σπαθάρος μὲ ἀπορίαν καὶ θαυμασμὸν τὸν ἐρώτησε «ἐσὺ ζῆς ἀκόμη, δὲν πέθανες;».

Ἀπήντησεν ἀμέσως ἡ μητέρα. «Ἡ Παναγία ἐλάρωσεν ἀτόν, ἡ Παναγία, νὰ λελεύ’ ἀτέν, τινὰ ἐσεῖν ’κι πιστεύετε».

Ἔκαμεν τὸν σταυρὸν του ὁ ἰατρὸς καὶ εἶπε: «Πρέπει νὰ πιστεύωμεν».

Αὐτὰ τὰ ἐνθυμοῦμαι σὰ νὰ ἤτανε χθές! Ἄραγε πόσα θαύματα δὲν θὰ ἐβλέπαμε κι ἐδῶ, ὅλα αὐτὰ τὰ χρόνια, ἂν οἱ πάσχοντες μποροῦσαν νὰ πᾶνε νὰ προσκυνήσουν τὴν Παναγία μας, ὅπως ἄλλοτε…

Νικόλαος Θειόπουλος

Περιοδικὸ «Ποντιακὴ Ἑστία», Ἔτος 1951

Μιὰ πίκρα

Τὰ πρῶτα μου χρόνια τ᾿ ἀξέχαστα τἄζησα
κοντὰ στ᾿ ἀκρογιάλι,
στὴ θάλασσα ἐκεῖ τὴ ρηχὴ καὶ τὴν ἥμερη,
στὴ θάλασσα ἐκεῖ τὴν πλατιά, τὴ μεγάλη.

Καὶ κάθε φορὰ ποὺ μπροστά μου ἡ πρωτάνθιστη
ζωούλα προβάλλει,
καὶ βλέπω τὰ ὀνείρατα κι ἀκούω τὰ μιλήματα
τῶν πρώτων μου χρόνων κοντὰ στὸ ἀκρογιάλι,

στενάζεις καρδιά μου τὸ ἴδιο ἀναστέναγμα:
Νὰ ζοῦσα καὶ πάλι
στὴ θάλασσα ἐκεῖ τὴ ρηχὴ καὶ τὴν ἥμερη,
στὴ θάλασσα ἐκεῖ τὴν πλατιά, τὴ μεγάλη.

Μιὰ μένα εἶναι ἡ μοίρα μου, μιὰ μένα εἶν᾿ ἡ χάρη μου,
δὲν γνώρισα κι ἄλλη:
Μιὰ θάλασσα μέσα μου σὰ λίμνη γλυκόστρωτη
καὶ σὰν ὠκιανός ἀνοιχτὴ καὶ μεγάλη.

Καὶ νά! μέσ᾿ στὸν ὕπνο μου τὴν ἔφερε τ᾿ ὄνειρο
κοντά μου καὶ πάλι
τὴ θάλασσα ἐκεῖ τὴ ρηχὴ καὶ τὴν ἥμερη,
τὴ θάλασσα ἐκεῖ τὴν πλατιά, τὴ μεγάλη.

Κι ἐμέ, τρισαλίμονο! μιὰ πίκρα μὲ πίκραινε,
μιὰ πίκρα μεγάλη,
καὶ δὲ μοῦ τὴ γλύκαινες πανώριο ξαγνάντεμα
τῆς πρώτης λαχτάρας μου, καλό μου ἀκρογιάλι!

Ποιὰ τάχα φουρτούνα φουρτούνιαζε μέσα μου
καὶ ποιὰ ἀνεμοζάλη,
ποὺ δὲ μοῦ τὴν κοίμιζες καὶ δὲν τὴν ἀνάπαυες,
πανώριο ξαγνάντεμα κοντὰ στ᾿ ἀκρογιάλι;

Μιὰ πίκρα εἶν᾿ ἀμίλητη, μιὰ πίκρα εἶν᾿ ἀξήγητη,
μιὰ πίκρα μεγάλη,
ἡ πίκρα ποὺ εἶν᾿ ἄσβηστη καὶ μέσ᾿ τὸν παράδεισο
τῶν πρώτων μας χρόνων κοντὰ στὸ ἀκρογιάλι.

Καημοὶ τῆς Λιμνοθάλασσας, 1912

Κωστὴς Παλαμᾶς

 

Ἕνας Ἕλληνας - ὁ Μακρυγιάννης

Τὴν παλιὰ συνοικία τοῦ Μακρυγιάννη τὴν ξέρουν ὅλοι οἱ Ἀθηναῖοι. Τὴ δράση τοῦ ἀγωνιστῆ τοῦ 1821, τοῦ πρωτεργάτη τῆς Γ´ Σεπτεμβρίου καὶ τοῦ κατάδικου τῶν στρατοδικείων τοῦ Ὄθωνα, τὴν ξέρουν ὅσοι μελέτησαν τὰ χρονικὰ τῆς Ἐπανάστασης καὶ τῆς βαυαροκρατίας. Εἶναι ὅμως λιγοστοὶ ἐκεῖνοι ποὺ πρόσεξαν πὼς ὁ Μακρυγιάννης μας ἄφησε ἕνα πολὺ σημαντικὸ βιβλίο -τὴν ἱστορία τῆς ζωῆς του- ἴσως ἐπειδὴ ἦταν ἕνας ἀγράμματος.

Τὸν Μακρυγιάννη τῶν Ἀπομνημονευμάτων τὸν ἀγάπησαν πραγματικὰ μερικοὶ νέοι ποὺ ἄρχισαν νὰ δημοσιεύουν ὕστερα ἀπὸ τὴ μικρασιατικὴ καταστροφή. Δὲ νομίζω πὼς θὰ γελαστῶ πολὺ ἂν προσθέσω πὼς ἡ φωνὴ τοῦ μπαίνει δειλὰ καὶ ψιθυριστὰ στὴν ἑλληνικὴ ζωὴ ἀνάμεσα στὰ 1925 καὶ στὰ 1935. Κι αὐτὸ δὲν μποροῦσε νὰ φανεῖ στὸ πλατὺ κοινό. Οἱ νέοι ποὺ μεγάλωσαν στὸν περασμένο παγκόσμιο πόλεμο καὶ ἦταν ἀκόμη στὴν ἀκμὴ τῆς ἡλικίας τοὺς ὅταν ἄρχισε ἡ σημερινὴ κρίση, δὲν πρόφτασαν οὔτε τὸ ἔργο τους νὰ ὡριμάσουν οὔτε νὰ ἀποκαταστήσουν τὴ δική τους ἱεραρχία πνευματικῶν ἀξιῶν ὅπως τὴν ἤθελαν. Καὶ ὅμως εἶναι γνωστὸ σὲ ὅσους ἐνδιαφέρθηκαν νὰ παρακολουθήσουν τὰ ἑλληνικὰ ρεύματα στὰ μεσοπολεμικὰ ἐκεῖνα χρόνια, πὼς μὲ τὴ μικρασιατικὴ καταστροφὴ ἀρχίζει στὸν τόπο μας μία περίοδος ἰδεολογικῶν ἰσολογισμῶν καὶ μετατροπῶν ποὺ μπορεῖ νὰ παραβληθεῖ μὲ τὴν περίοδο, τῆς ἀναμόρφωσης ποὺ ἀκολούθησε τὸν πόλεμο τοῦ ῾97. Τὶς προσπάθειες αὐτὲς τὶς σκέπασε ἢ τὶς ἑτοιμάζει ὀξύτερες ὁ σημερινὸς ἀγῶνας. Γι᾿ αὐτὸ καὶ ὁ Μακρυγιάννης, ποὺ βρῆκε μία φορὰ τὸ δρόμο τῆς καρδιᾶς τῶν νέων, θὰ πρέπει νὰ περιμένει νὰ καθαρίσει πάλι ὁ οὐρανὸς γιὰ νὰ πάρει τὴ θέση ποὺ τοῦ ἀξίζει.

Αἰσθάνομαι -καὶ πιστεύω πὼς τὸ αἰσθανόσαστε καὶ σεῖς -ὅτι μὲ τέτοιες συνθῆκες μου εἶναι δύσκολο, μέσα στὸ διάστημα μίας σύντομης ὁμιλίας, νὰ σᾶς πείσω γιὰ τὴ σημασία τοῦ βιβλίου τοῦ Μακρυγιάννη, ἢ τουλάχιστο νὰ σᾶς δείξω τὸ μονοπάτι ποὺ ἀκολούθησα γιὰ νὰ νιώσω ἕνα τόσο ἀγνοημένο ἔργο. Εἶμαι, μὲ κάποιον τρόπον, ὁ πρῶτος μάρτυρας ποὺ ἀκοῦτε γιὰ μίαν ἄγνωστη ὑπόθεση. Ἔτσι θὰ ἤθελα νὰ σᾶς παρακαλέσω νὰ προσέξετε χωρὶς προκατάληψη τὶς λίγες περικοπὲς ποὺ θὰ σᾶς διαβάσω ἀπὸ τὸ κείμενο τοῦ Μακρυγιάννη καὶ νὰ μοῦ δώσετε τὴν καλή σας προαίρεση.

Ὡστόσο ὑπάρχει κάτι ποὺ μοῦ ἀλαφραίνει τὴν καρδιά, τώρα ποὺ καταπιάνομαι νὰ διατυπώσω τὴν ἰδέα μου γιὰ αὐτὴ τὴν ἰδιότυπη συγγραφή. Ἐσεῖς ποὺ εἴχατε τὸ ἐνδιαφέρον νὰ ῾ρθεῖτε νὰ μ᾿ ἀκούσετε, μοῦ δίνετε τὴν εὐκαιρία νὰ ξεπληρώσω ἕνα παλιὸ χρέος ποὺ μὲ βαραίνει ἀπὸ χρόνια. Ἀπὸ τὰ ῾26, ποὺ ἔπεσαν στὰ χέρια μου τὰ Ἀπομνημονεύματα, ὡς τὰ σήμερα, δὲν πέρασε μήνας χωρὶς νὰ ξαναδιαβάσω λίγες σελίδες τους, δὲν πέρασε ἑβδομάδα χωρὶς νὰ συλλογιστῶ αὐτὴ τὴν τόσο ζωντανὴ ἔκφραση. Μὲ συντρόφεψαν σὲ ταξίδια καὶ σὲ περιπλανήσεις, μὲ φώτισαν ἢ μὲ παρηγόρησαν σὲ χαρούμενες καὶ σὲ πικρὲς στιγμές. Στὸν τόπο μας, ὅπου εἴμαστε τόσο σκληρὰ κάποτε αὐτοδίδακτοι, ὁ Μακρυγιάννης στάθηκε ὁ πιὸ ταπεινὸς ἀλλὰ καὶ ὁ πιὸ σταθερὸς διδάσκαλός μου.

Πίστευα πάντα πὼς θὰ βρισκότανε κάποια εὐκαιρία νὰ τοῦ δώσω ἕνα μικρὸ δεῖγμα τῆς εὐγνωμοσύνης μου. Κατὰ παράξενη σύμπτωση, τὴν εὐκαιρία μου τὴ δίνετε σεῖς· μοῦ τὴ δίνει τὸ ἑλληνικὸ στρατόπεδο τῆς Μέσης Ἀνατολῆς· μοῦ τὴ δίνουν οἱ Ἕλληνες τῆς Αἰγύπτου. Σὲ μία στιγμὴ ποὺ κοιτάζουμε καὶ συλλογιζόμαστε καὶ προσπαθοῦμε νὰ διακρίνουμε τὸ πεπρωμένο τοῦ ἑλληνισμοῦ μέσα ἀπὸ τὴν καταιγίδα καὶ πέρα ἀπὸ τὴν πλατιὰ στροφὴ ποὺ κάνει στὰ χρόνιά μας ἡ ἱστορία τοῦ κόσμου -ποιὸς ξέρει, μπορεῖ νὰ ὑπάρχει ἕνα κρυφὸ νόημα σ᾿ αὐτὴ τὴ σύμπτωση. Στοὺς καιρούς μας ὅπου ὁ ἀγῶνας, τὸ αἷμα, ὁ πόνος καὶ ἡ δίψα τῆς δικαιοσύνης ἀπογυμνώνει τὶς ψυχὲς ἀπὸ τὰ πρόσκαιρα ναρκωτικὰ καὶ τὶς φρεναπάτες· ὅπου ὁ ἄνθρωπος γυρεύει ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο τὸ καθαρό, τὸ στέρεο καὶ τὴ συμπάθεια -εἶναι σωστὸ νὰ μιλοῦμε γιὰ τέτοιους ἀνθρώπους ὅπως ὁ Μακρυγιάννης. Ἀκοῦστε τὸν:

«Κι ὅσα σημειώνω τὰ σημειώνω γιατί δὲν ὑποφέρω νὰ βλέπω τὸ ἄδικο νὰ πνίγει τὸ δίκιο. Γιὰ κεῖνο ἔμαθα γράμματα στὰ γεράματα καὶ κάνω αὐτὸ τὸ γράψιμο τὸ ἀπελέκητο, ὅτι δὲν εἶχα τὸν τρόπον ὄντας παιδὶ νὰ σπουδάξω: ἤμουν φτωχὸς κι ἔκανα τὸν ὑπηρέτη καὶ τιμάρευα ἄλογα, κι ἄλλες πλῆθος δουλειὲς ἔκανα, νὰ βγάλω τὸ πατρικό μου χρέος ποὺ μᾶς χρέωσαν οἱ χαραμῆδες, καὶ νὰ ζήσω κι ἐγὼ σὲ τούτη τὴν κοινωνία, ὅσο ἔχω τ᾿ ἀμανέτι τοῦ Θεοῦ στὸ σῶμα μου. Κι ἀφοῦ ὁ Θεὸς θέλησε νὰ κάμει νεκρανάσταση στὴν Πατρίδα μου, νὰ τὴ λευτερώσει ἀπὸ τὴν τυραγνία τῶν Τούρκων, ἀξίωσε κι ἐμένα νὰ δουλέψω κατὰ δύναμη, λιγότερον ἀπὸ τὸν χερότερο πατριώτη μου Ἕλληνα. Γράφουν σοφοὶ ἄντρες πολλοί, γράφουν τυπογράφοι ντόπιοι, καὶ ξένοι διαβασμένοι γιὰ τὴν Ἑλλάδα. Ἕνα πρᾶμα μόνο μὲ παρακίνησε κι ἐμένα νὰ γράψω: ὅτι τούτη τὴν πατρίδα τὴν ἔχομεν ὅλοι μαζί, καὶ σοφοὶ κι ἀμαθεῖς, καὶ πλούσιοι καὶ φτωχοί, καὶ πολιτικοὶ καὶ στρατιωτικοί, καὶ οἱ πλέον μικρότεροι ἄνθρωποι. Ὅσοι ἀγωνιστήκαμεν, ἀναλόγως ὁ καθείς, ἔχομεν νὰ ζήσομεν ἐδῶ. Τὸ λοιπὸν δουλέψαμεν ὅλοι μαζὶ νὰ τὴ φυλᾶμε κι ὅλοι μαζί, καὶ νὰ μὴ λέγει οὔτε ὁ δυνατὸς «ἐγώ», οὔτε ὁ ἀδύνατος. Ξέρετε πότε νὰ λέγει ὁ καθεὶς «ἐγώ»; ὅταν ἀγωνιστεῖ μόνος του καὶ φκιάσει ἢ χαλάσει, νὰ λέγει «ἐγώ»· ὅταν ὅμως ἀγωνίζονται πολλοὶ καὶ φκιάνουν, τότε νὰ λένε «ἐμεῖς». Εἴμαστε στὸ «ἐμεῖς» κι ὄχι στὸ «ἐγώ». Καὶ στὸ ἑξῆς νὰ μάθομε γνώση, ἂν θέλομε νὰ φκιάσομε χωριὸ νὰ ζήσομε ὅλοι μαζί. Ἔγραψα γυμνὴ τὴν ἀλήθεια, νὰ ἰδοῦνε ὅλοι οἱ Ἕλληνες ν᾿ ἀγωνίζονται γιὰ τὴν πατρίδα τους, γιὰ τὴ θρησκεία τους· νὰ ἰδοῦνε καὶ τὰ παιδιά μου καὶ νὰ λένε: «Ἔχομε ἀγῶνες πατρικούς, ἔχομε θυσίες -ἂν εἶναι ἀγῶνες καὶ θυσίες. Καὶ νὰ μπαίνουν σὲ φιλοτιμία καὶ νὰ ἐργάζονται στὸ καλό της πατρίδας τους, τῆς θρησκείας τους καὶ τῆς κοινωνίας- ὅτι θὰ εἶναι καλὰ δικά τους. Ὄχι ὅμως νὰ φαντάζονται γιὰ τὰ κατορθώματα τὰ πατρικά, ὄχι νὰ πορνεύουν τὴν ἀρετὴ καὶ νὰ καταπατοῦν τὸ νόμο, καὶ νά ῾χουν τὴν ἐπιρροὴ γιὰ ἱκανότη».

Ἔτσι τελειώνει τὸ χειρόγραφό του. Τὸ χειρόγραφο αὐτὸ τυπωμένο, πιάνει πάνω ἀπὸ 460 πυκνὲς σελίδες μεγάλου σχήματος. O Μακρυγιάννης τὸ ἀρχίζει στὶς 26 Φεβρουαρίου 1829, τριάντα δυὸ περίπου χρονῶ, στὸ Ἄργος, ὅπου τὸν βρίσκουμε «Ἀρχηγὸ τῆς ἐκτελεστικῆς δύναμης τῆς Πελοπόννησος καὶ Σπάρτης», εἴτε καταγράφοντας παλαιότερα γεγονότα, εἴτε σημειώνοντας γεγονότα παρόντα σὰν ἕνα ἡμερολόγιο. Περισσότερο ἀπὸ τὸ μισὸ εἶναι γραμμένο, ὡς φαίνεται, στὸ Ἄργος, ὡς τὰ 1832. Τὸ συνεχίζει στὸ Ναύπλιο καὶ στὴν Ἀθήνα ὡς τὰ 1840, ὅποτε τὸ κλείνει βιαστικὰ γιὰ νὰ τὸ κρύψει. Ἡ ἐξουσία ἔχει ὑποψίες ἐναντίον του. «Εἶχαν μεγάλην ὑποψίαν ἀπὸ μένα» σημειώνει «καὶ γύρευαν νὰ μοῦ ψάξουν τὸ σπίτι μου νὰ μοῦ βροῦνε γράμματα». Τὸ ἐμπιστεύεται λοιπὸν σ᾿ ἕνα κουμπάρο, ποὺ τὸ παίρνει στὴν Τῆνο. Στὰ 1844, ὕστερα δηλαδὴ ἀπὸ τὴ συνωμοσία γιὰ τὸ Σύνταγμα, ὅπου παίζει μεγάλο ρόλο, καὶ τὰ σεπτεμβριανά, πηγαίνει καὶ τὸ παίρνει· ἀντιγράφει τὶς σημειώσεις ποὺ κρατοῦσε στὸ ἀναμεταξὺ μὲ πολλὲς προφυλάξεις· «σημείωνα» μᾶς λέει «καὶ εἶχα ἕναν τενεκὲ καὶ τά ῾βανα μέσα καὶ τά ῾χωνα» -γράφει ὡς τὸν Ἀπρίλη τοῦ 1850, καὶ μετὰ ἕνα χρόνο περίπου τὸ συμπληρώνει μ᾿ ἕναν πρόλογο καὶ μ᾿ ἕναν ἀρκετὰ μακρὺ ἐπίλογο. Ἡ ἔξοχα μελετημένη ἔκδοση τοῦ Γιάννη Βλαχογιάννη, ἡ μοναδικὴ ποὺ ἔχουμε ὡς τὰ σήμερα, δημοσιεύτηκε στὰ 1907, ἀφοῦ πέρασε δηλαδὴ μισὸς αἰῶνας ποὺ τὸ πολύτιμο αὐτὸ κείμενο ἔμεινε χαμένο μέσα στ᾿ ἀπόλυτο σκοτάδι.

Γιῶργος Σεφέρης

Ἀπὸ τὸ Γεροντικὸ

Ἂν ἀκούσεις ὅτι κάποιος σὲ μισεῖ καὶ σὲ κακολογεῖ, στεῖλε ἢ δῶσε του μία μικρὴ εὐλογία, ὅ,τι μπορεῖς, γιὰ νὰ ἔχεις τὸ θάρρος νὰ πεῖς τὴν ὥρα τῆς κρίσεως: Χάρισέ μας, Κύριε, τὰ χρέη τῶν ἁμαρτιῶν μας, ὅπως καὶ ἐμεῖς τὰ χαρίσαμε στοὺς δικούς μας ὀφειλέτες.

Τὸ δόσιμο ἐκφράζει αὐτὸ ποὺ εἴμαστε.

Ὁ μεγάλος πλοῦτος φανερώνει φτώχεια. Οἱ ἅρπαγες πλούσιοι ζοῦν μὲ τὴν ψευδῆ πεποίθηση, πὼς ὁ κόσμος αὐτὸς εἶναι ἕνα διαλυμένο καράβι χωρὶς καπετάνιο, δίχως τιμόνι καὶ τιμονιέρη, ἕνα ἕρμαιο ποὺ βουλιάζει καὶ χάνεται καὶ εἶναι χρήσιμο μονάχα σὲ ὅσους μποροῦν νὰ ἁρπάξουν ὅσα περισσότερα μποροῦν νὰ τὰ μεταφέρουν στὴ βάρκα τους.

Ὅσο περισσότερο πλοῦτο συλλέγετε, τόσο πιὸ θλιμμένοι γίνεστε. Ὅσο περισσότερη γνώση σωρεύετε μέσα σας, τόσο λιγότερο εὐτυχεῖς γίνεστε. Ὅλα εἶναι λόγια ἐπιφανειακά, ὅμως τὸ νόημά τους εἶναι βαθύ.

Ὁ πλοῦτος δὲν εἶναι ζωή, εἶναι μονάχα ἕνα ὑποστήριγμα αὐτοῦ του ὀλιγόχρονου, ἐπίγειου βίου.

Πολλοί, οἱ ὁποῖοι κυνηγοῦν τὸν πλουτισμό, ἐκφράζουν τὴν ἀκόλουθη δικαιολογία: «Ἀφοῦ πλουτίσεις, θὰ μπορεῖς τότε νὰ κάνεις ἔργα ἀγαθά». Μὴν τοὺς πιστέψεις γιατί ἐξαπατοῦν καὶ τὸν ἑαυτό τους ἀλλὰ καὶ σένα.

Ὁ πλοῦτος εἶναι ἕνα μεγάλο ἀγαθὸ καὶ ἰσχυρὸ ὅπλο κατὰ τοῦ κακοῦ. Ὅμως ἐκεῖνος ὁ πλοῦτος, ποὺ εἶναι πιὸ ἀνίσχυρος καὶ ἀπὸ τὸν σκῶρο, δὲν ἀξίζει τίποτα.

Ὁ πλοῦτος εἶναι καλός, ὅταν μπορεῖ νὰ μεταβληθεῖ σὲ ἔργο ἀγαθό.

Ὁ πλοῦτος εἶναι κακὸ ὅταν, ἀντὶ νὰ προσφέρει ἐλευθερία στὸν ἄνθρωπο, κάνει τὸν κάτοχό του δοῦλο.

Ὅτι εἶναι δύσκολο γιὰ τὸν πλούσιο νὰ μπεῖ στὴ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ, τὸ εἶπε καὶ ὁ ἴδιος ὁ Κύριος. Δύσκολο ναί, ἀλλὰ ὄχι καὶ ἀδύνατο.

Τὸ δόσιμο ἐκφράζει αὐτὸ ποὺ εἴμαστε.

Τόσο ὁ φτωχὸς ποὺ ἐπαιτεῖ ὅσο καὶ ὁ πλούσιος ποὺ δίδει, ἀμφότεροι δανείζουν στὸν Θεὸ μὲ μόνη τὴν προϋπόθεση, ὁ φτωχὸς νὰ ἐπαιτεῖ στὸ ὄνομα τοῦ Κυρίου μὲ ταπείνωση καὶ ὁ πλούσιος νὰ δίδει στὸ ὄνομα τοῦ Κυρίου καὶ μὲ εὐσπλαχνία. Ὅποιος λαμβάνει, ὀφείλει νὰ γνωρίζει ὅτι λαμβάνει ἐκεῖνο ποὺ εἶναι τοῦ Θεοῦ, καὶ ὅποιος δίδει, ὀφείλει νὰ γνωρίζει ὅτι δίδει ἐκεῖνο ποὺ εἶναι τοῦ Θεοῦ. Ἕνα τέτοιο δόσιμο ἔχει ἀξία καὶ μία τέτοια λήψη ἔχει ἀξία.

Καὶ σὲ τούτη τὴ ζωὴ δὲν εἶναι σπάνιο τὸ νὰ παίρνει κανεὶς ἀπὸ αὐτὸν ποὺ ἔχει ἐλάχιστα καὶ νὰ τὰ δίδει σὲ ἐκεῖνον ποὺ ἔχει ἄφθονα. Αὐτὸ εἶναι μονάχα μία ἀπεικόνιση τῶν ὅσων συμβαίνουν καὶ στὴν πνευματικὴ Βασιλεία. Μήπως δὲν παίρνει ὁ πατέρας ἀπὸ τὸν σπάταλο γιό του τὰ χρήματα γιὰ νὰ τὰ δώσει στὸν συνετότερο, ὁ ὁποῖος γνωρίζει νὰ τὰ χρησιμοποιεῖ πρὸς ὄφελός του; Μήπως ἀπὸ τὸν μὴ ἔμπιστο στρατιώτη δὲν ἀφαιρεῖ ὁ διοικητής του τὶς σφαῖρες γιὰ νὰ τὶς δώσει στὸν καλὸ καὶ ἔμπιστο στρατιώτη του;

Ὁ Θεὸς δίδει στὸν καθένα κατὰ τὸ μέτρο τῆς δυνάμεώς του, σύμφωνα δηλαδὴ μὲ τὸ πόσο μπορεῖ ὁ καθένας νὰ σηκώσει καὶ νὰ χρησιμοποιήσει. Βεβαίως, ὁ Θεὸς μοιράζει τὶς δωρεές Του στοὺς ἀνθρώπους καὶ κατὰ τὸ σχέδιο τῆς Οἰκονομίας Του.

Ἀκόμα καὶ στὶς συνήθεις ἀνθρώπινες περιστάσεις, χαρούμενος εἶναι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος δίδει τὸ δῶρο ἀλλὰ καὶ ἐκεῖνος ποὺ τὸ λαμβάνει. Ἡ δωρεὰ εἶναι ἀγαλλίαση ἀμφοτέρων τῶν πλευρῶν. Ὅσο μεγαλύτερο τὸ δῶρο, τόσο πιὸ μεγάλη καὶ ἡ χαρά. Χαίρεται καὶ ὁ Θεὸς ὅταν δίδει τὴ χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, καὶ πῶς νὰ μὴ χαροῦν οἱ ἄνθρωποι ποὺ λαμβάνουν; Ὁ φτωχὸς ποὺ λαμβάνει εἶναι αὐτὸς ποὺ συνήθως χαίρεται περισσότερο ἀπὸ τὸν πλούσιο ποὺ δίδει, καὶ πῶς λοιπὸν νὰ μὴ χαίρονται οἱ πάμφτωχοι ἄνθρωποι ὅταν λαμβάνουν τὶς τεράστιες δωρεὲς ἀπὸ τὸν πλούσιο Θεό;

Στοὺς πλούσιους ὑπενθυμίζουμε τὸ καθῆκον τους καὶ τοὺς παρακαλοῦμε νὰ παράσχουν τὴ βοήθειά τους σὲ ὅσους τὴν ἀναμένουν. Οἱ γονεῖς ποὺ ἔχουν τὰ παιδιά τους χορτασμένα καὶ καλοντυμένα καὶ μέσα σὲ δωμάτια ζεστά, ἂς ἔχουν ὑπόψιν πὼς ὑπάρχουν παιδιά, τῶν ὁποίων οἱ γονεῖς δὲν εἶναι σὲ θέση νὰ τοὺς ἐξασφαλίσουν οὔτε τὴν κόρα τοῦ ψωμιοῦ, οὔτε τὰ ζεστὰ ροῦχα, οὔτε τὰ στεγνὰ ὑποδήματα, οὔτε καὶ τὸ ἄνετο στρῶμα, οὔτε καὶ τὸ ζεστὸ δωμάτιο, καὶ ἂς πράξουν ὅ,τι μποροῦν γι’ αὐτὰ τὰ παιδιά.

Ἡ ἠθικὴ τοῦ καθήκοντος εἶναι ἡ ἠθικὴ τοῦ δούλου καὶ τοῦ σκλάβου.

Ἡ ἠθικὴ τῆς ἀγάπης εἶναι ἡ ἠθικὴ τοῦ ἀνθρώπου.

Ἄγνοια καθήκοντος εἶναι πολὺ ἁπλὰ ἄγνοια ἀγάπης.

Ἡ ἀγάπη χαρίζει, τὸ καθῆκον δανείζει.

Ἡ ἀγάπη ἵσταται ὑπεράνω της διάκρισης καλοῦ καὶ κακοῦ. Τὸ καθῆκον εἶναι ἡ ἀκούραστη διάκριση τοῦ κακοῦ ἀπὸ τὸ καλό.

Ἅγιος Νικόλαος Βελιμίροβιτς

Ἔκανα τὸν σταυρό μου καὶ πήδηξα στὴ βάρκα

Μία δύναμις μὲ ἅρπαξε ἀπὸ τὴν λιτανεία πρὶν φύγουμε ἀπὸ τὰ Ψαρὰ γιὰ τὴν Χίο. Μία δύναμις θεϊκὴ μὲ γιγάντωσε...

Αὐτὴ ἡ θεία δύναμις μοῦ ἔδωσε θάρρος διὰ νὰ φθάσω μὲ τὸ πυρπολικό μου στὴν Τουρκικὴ Ναυαρχίδα... Οἱ Τοῦρκοι ἦταν τόσοι ὥστε ἐὰν ἔπτυον ἐπάνω μας θὰ μᾶς ἔπνιγαν ἀναμφιβόλως...

«Εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Κυρίου» φώναξα ἐκείνη τὴ στιγμή. Ἔκανα τὸν σταυρό μου καὶ πήδηξα στὴ βάρκα. Οἱ φλόγες τοῦ πυρπολικοῦ μεταδόθηκαν στὴν Ναυαρχίδα, ποὺ τινάχθηκε στὸν ἀέρα καὶ παρέσυρε στὸν θάνατο χιλιάδες Τούρκους...

Κωνσταντῖνος Κανάρης

 

Ἡ Φύση καὶ τὰ Ἔμορφα Τραγούδια της

Ἐμεῖς οἱ Ἕλληνες εἴμαστε ἕνα γένος ποὺ ὅτι κι ἂν φτιάξουμε ἔχει μέσα του αἷμα καὶ βάθος, ἔχει πόνο. Σὰν τὸ ρημοδέντρι ποὺ τὸ δέρνουνε ὅλοι οἱ ἀνέμοι καὶ κεῖνο ἀγαντάρει καὶ θρέφει ἡ ρίζα του καὶ παγαίνει βαθειὰ μέσα στὰ ἔγκατα τῆς γῆς σκίζοντας τὸ βράχο, ἔτσι μπορεῖ νὰ παρομοιαστεῖ κ᾿ ἡ φυλὴ ἡ δική μας. Κ᾿ ἡ φτώχειά μας ἔκανε νὰ ζοῦμε ἁπλὴ ζωή, μὲ λίγα πράγματα, καὶ δὲν μᾶς ἄφησε νὰ ξεμακρύνουμε ἀπὸ τὴ φυσικὴ ζωή, ἀλλὰ βυζαίνουμε ὁλοένα ἀπὸ τὴ καθαρὴ βρυσούλα, ποὺ θρέφει τὴ καρδιὰ τοῦ ἀνθρώπου. Σ᾿ αὐτὸ συντέλεσε καὶ τὸ καλὸ ἀγέρι πούχει ἡ πατρίδα μας κ᾿ ἡ ἡμεράδα πούχουνε τὰ βουνά της, ὥστε νὰ μᾶς φαίνεται σὰν μάνα πονετικιᾶ, ποὺ μᾶς βαστᾶ ὁλοένα στὴν ἀγκαλιά της.

Στὰ χρόνια της σκλαβιᾶς οἱ ἄνθρωποι ἤτανε ἀγράμματοι καὶ ζούσανε ἀπάνω στὰ βουνά, ἀφοῦ πολλοὶ εἴχανε γιὰ σπίτια τὰ σπήλαια καὶ τὰ στρουγγολίθια. Πολιτεῖες δὲν εἴχανε ὁλότελα, εἴχανε μονάχα κάτι μικρὰ χωριά, τὰ πιὸ πολλά με πέντε δέκα σπίτια. Καὶ μὴ πεῖ κανένας πὼς δὲν τὸ παραδέχεται, γιατὶ στοὺς τέτοιους ἁπλοὺς καὶ φυσικοὺς ἀνθρώπους, ὁ ἀπὸ μέσα ἄνθρωπος εἶναι ἁπλὸς σὰν τὸ μωρό, ἂς ἔχει καὶ γινάτι καὶ σκληρότητα, ἂς εἶναι καὶ φονιὰς ἀκόμα.

Αὐτοὶ ὅλοι οἱ βουνίσιοι, οἱ τσοπαναρέοι, κάνανε τὰ πιὸ καλὰ τραγούδια καὶ τὶς παροιμίες καὶ ζωγράφισαν ρημοκκλήσια κι᾿ ὅλα ὅσα κάνανε εἶναι τὰ πιὸ ἀληθινὰ καὶ τὰ πιὸ ἁγνά. Καὶ τὰ ἀξιωθήκανε ἀπὸ τὴν ἁπλότητα ποὺ εἴχανε, ποὺ τοὺς ἔκανε νὰ μὴ βλέπουνε θολὰ τὸν κόσμο τοῦ Θεοῦ, ἐπειδὴ δὲν στομώσανε τὰ μέσα τοὺς μὲ ἀφύσικα καὶ πολύπλοκα πράγματα. Γι᾿ αὐτὸ λοιπὸν καὶ στὰ τραγούδια ποὺ κάνανε αὐτοὶ οἱ βουνίσιοι, βλέπουμε κάποια ἀλήθεια καὶ μία ἐντέλεια ποὺ δὲν φτάνουνε ποτὲ οἱ σπουδασμένοι ποιητάδες μὲ τὰ πολύπλοκα ἐργαλεῖα τους. Γιατὶ οἱ ἁπλοὶ ἄνθρωποι εἶναι τὰ ἀληθινὰ παιδιὰ τῆς φύσης.

Θαρρεῖς πὼς καὶ τὰ πρόβατα κι᾿ οἱ πέρδικες καὶ τὰ δέντρα καὶ τ᾿ ἄλλα φυσικὰ πλάσματα, πὼς καὶ κεῖνα θὰ ταιριάζανε τέτοια τραγούδια, σὰν κι᾿ αὐτὰ ποὺ κάνανε τοῦτοι οἱ ἀνθρῶποι, ἂν εἴχανε λαλιά. Μηδὲ πέννα πιάσανε στὰ χέρια τους, μηδὲ χαρτί, μηδὲ μελάνι. Ἀπὸ τὴ καρδιὰ τοὺς ἀνέβηκε στὸ στόμα κι᾿ ἀπὸ τὸ στόμα βγῆκε ὅπως λαλεῖ τὸ πουλὶ κι᾿ ὕστερα μαθεύτηκε καὶ τόπανε οἱ κοῦκοι στὰ βουνά, κ᾿ οἱ πέρδικες στὰ πλάγια. Καὶ ἀπὸ στόμα σὲ στόμα ἀπόμεινε καὶ τραγουδιέται γενεὲς γενεῶν. Τί ὄμορφο καὶ θαυμαστὸ πράγμα, νὰ αἰσθάνεται καὶ νὰ μιλᾶ ὁ ἄνθρωπος σὰν ἀπὸ μέρος ὅλων τῶν πλασμάτων.

Σὰν ἐκφυλίστηκε ὁ ἄνθρωπος, ἐβγῆκε ἀπὸ τὸν φυσικό του δρόμο καὶ γίνηκε γραφιάς, σὰν κι᾿ ἐμᾶς κι᾿ ἄρχισε νὰ κάνει πράγματα φτιασιδωμένα, χωρὶς ἐκείνη τὴ δροσιὰ καὶ τὴν ἁγνὴ εὐωδία.

Πρὶν ἑκατὸ διακόσια χρόνια, ἡ οἰκουμένη εἶχε πολλὰ σχολειὰ σὲ κάθε χώρα καὶ σπουδάζανε οἱ ἄνθρωποι. Μονάχα ἡ Ἑλλάδα ἀπόμεινε ἀγράμματη, περιζωσμένη ἀπὸ ἔθνη ποὺ εἴχανε χάσει τὴν παρθενική τους ἁπλότητα. Θάρειε κανένας πὼς ἤτανε μαντρωμένη μ᾿ ἕνα φράχτη, γιὰ νὰ μὴ μποῦνε μέσα στὸν παράδεισο τῆς τὰ πονηρὰ δαιμόνια. Οἱ ἄνθρωποι ἐδῶ ζούσανε σὰν νάτανε χίλια χρόνια πίσω, στὸ καιρὸ τοῦ Μεγαλέξαντρου καὶ στοῦ Χριστοῦ τὰ χρόνια. Καὶ μολαταύτα, ἐδῶ πέρα, στὰ βουνὰ καὶ στὶς κλεισοῦρες ποὺ ζούσανε ἄνθρωποι μισοάγριοι, ἄνθιζε ἀκατάλυτο τὸ ἀρχαῖο πνεῦμα καὶ λαλοῦσε ὁλοένα ἡ βρύση ποῦχε πιεῖ ὁ Ὅμηρος κι᾿ ὁ Ἡσίοδος καὶ τόσοι ἄλλοι. Δίχως χαρτὶ καὶ δίχως μελάνι τραγουδιόντανε ὅσα τραγουδιοῦνται, τὸ πῶς ἔρχεται στὸ κόσμο ὁ ἄνθρωπος, τὸ πῶς ἀγαπᾶ, τὸ πῶς πεθαίνει.

Σὲ ἀπορία βρίσκεται κανένας, τί νὰ πρωτοπεῖ γι᾿ αὐτὰ τὰ τραγούδια τοῦ λαοῦ μας, πῶς νὰ τὰ παινέψει καὶ πῶς νὰ τὰ περιεργαστεῖ γιὰ νὰ κάνει τὸν ἄλλο νὰ τὰ νοιώσει. Μὰ ὅποιος τὰ νιώθει τὰ νιώθει, δὲν φελὰ κανένας ξηγάτορας. Εἶναι σὰν τὸν ἥλιο, σὰν τὸ φεγγάρι, σὰν τ᾿ ἀστέρια, σὰν τὴ χαρὰ τοῦ καλοκαιριοῦ. Ὅποιος δὲν ἔχει ἥλιο στὸ τόπο του, σὰν τὰ νιώθει αὐτὰ τὰ τραγούδια θὰ δεῖ τὸν ἥλιο καὶ θὰ ζεσταθεῖ, ὅποιος δὲν ἔχει ἐλπίδα, μ᾿ αὐτὰ θὰ παρηγορηθεῖ, ὅποιος δὲν βρίσκει μπάλσαμο στὸ πόνο του, θὰ γλυκαθεῖ, ὅποιος δὲν δροσίστηκε μὲ τὰ μεγάλα ποτάμια ποὺ σηκώνουνε ἀντάρες, θὰ δροσιστεῖ ἀπὸ τὴ βρυσούλα ποὺ τρέχει καὶ τραγουδᾶ κρυμμένη στὴ πλαγιά, ὅποιος δὲν ἐρωτεύτηκε θὰ ἐρωτευτεῖ.

Μὰ πρωτύτερα πρέπει νὰ πετάξει ἀπὸ πάνω τοῦ τὴ κακὴ συνήθεια νὰ θέλει νὰ βρεῖ συννεφιασμένες φιλοσοφίες καὶ νὰ χωθεῖ στὸ σκοτάδι τους, στὸ λαβύρινθο ποὺ θαρρεῖ πὼς θὰ τὸν βγάλει στὸ φῶς. Τὸ φῶς εἶναι μπροστά του, ἁπλό, ἀληθινό. Ἐδῶ δὲν ἔχει πολλὰ λόγια, λίγα καὶ καλά. Μὲ πέντε δέκα λιθάρια χτίζεις ἕνα πύργο, μὲ δυὸ τρία πουρνάρια κάνεις ἕνα δάσος, μὲ τρία λουλούδια μοσκοβολᾶ ὁ τόπος. Πέντε ἕξη ἄνθρωποι ποὺ κουβεντιάζουνε, ἕνα λημέρι ταμπουρωμένο μὲ ξερολιθιά, δυὸ πουλιὰ ποὺ πετᾶνε ἀπὸ πάνω, ἕνα μνημούρι ποὺ ‘ναὶ κοντὰ σ᾿ ἕνα ρημοκκλήσι καὶ κάτι γίδια ποὺ βοσκᾶνε, αὐτὰ φτάνουνε γιὰ νὰ νιώσεις ὅλη τη πλάση, γιατὶ ὁ οὐρανὸς κ᾿ ἡ γῆ εἶναι παρών.

Δὲν μιλᾶνε μόνο οἱ ἄνθρωποι, μιλᾶνε καὶ τ᾿ ἅρματά τους, τὰ τσαπράζα, τὰ βουνά, οἱ πέρδικες, τὰ ἔλατα, ὁ πεθαμένος στὸ κυβούρι του, ὅλος ὁ κάτω κόσμος, οἱ ἅγιοι, τὰ νέφελα. Ἀκόμα κι᾿ ἐκεῖνα ποὺ δὲν μιλᾶνε καταλαβαίνεις πὼς εἶναι παρών. Καὶ τὰ τωρινὰ καὶ τὰ περασμένα, καὶ τὰ μακρινὰ καὶ τὰ κοντινά. Ἕνα πράγμα θαυμαστό, ποὺ δὲν μπορεῖς νὰ ψάξεις καὶ νὰ τὸ βρεῖς ἀπὸ ποὺ γίνεται. Ἄκου τοῦτα τὰ πέντε λόγια:

Τοῦ ἀντρειωμένου τ᾿ ἄρματα
δὲν πρέπει νὰ πουλιοῦνται
μόν᾿ πρέπει τους στὴν ἐκκλησιὰ
κι᾿ ἐκεῖ νὰ λειτουργοῦνται.

Πρέπει νὰ κρέμουνται ψηλὰ
σὲ πύργο ἀραχνιασμένο
ἡ σκουργιὰ νὰ τρώγει τ᾿ ἄρματα
κ᾿ ἡ γῆς τὸν ἀντρειωμένο.

Εἶδες τί λιγολογία καὶ τί κάστρο ἀκατάλυτο. Καὶ τέτοιο μυστήριο.

Κοιμᾶται ὁ γήλιος κ᾿ ἡ αὐγή, κοιμᾶται τὸ φεγγάρι
κοιμᾶται τὸ τριαντάφυλλο καὶ τὸ μαργαριτάρι………….

Ἐγὼ μάνα μ᾿ κολάστηκα καὶ πάω κολασμένος
γιατὶ ἔκανα τὸν πόλεμο ἀντάμα μὲ τοὺς κλέφτες
κι᾿ οὖλοι τὰ δέναν τ᾿ ἄλογά σε ριζιμιὸ λιθάρι
κ᾿ ἐγὼ πῆγα καὶ τ᾿ ἔδεσα σὲ μαυρομάτας μνῆμα.

Μπορεῖ νὰ πιστέψει ἄνθρωπος πὼς ἡ φυλή μας ποὺ τραγουδοῦσε μὲ τέτοια λόγια, κατάντησε σὲ τόση ξεπεσούρα, ποὺ νὰ τραγουδᾶ αὐτὰ τὰ σαρακοστιανὰ κρυόμπλαστρα ποὺ τραγουδᾶ σήμερα; Πᾶνε, χάνονται ὅλα τὰ καλά μας. Ἀκόμα καὶ τὰ γλυκὰ τὰ ναναρίσματα ποὺ λέγανε οἱ μανάδες στὰ μωρὰ καὶ κεῖνα σβύνουνε. «Ἀπέσβετο λᾶλον ὕδωρ».

Φώτης Κόντογλου

 

Καλότυχα εἶναι τὰ βουνὰ

Καλότυχα εἶναι τὰ βουνὰ
Ποτέ τους δὲ γερνᾶνε
Τὸ καλοκαίρι πράσινα
Καὶ τὸ χειμώνα χιόνι.

Πότε νὰ ᾿ρθεῖ ἡ ἄνοιξη
Νὰ ξανανθίσουν πάλι
Νὰ βγάλουν φύλλα τὰ κλαδιὰ
Νὰ πρασινίσουν πάλι.

Ἂν θέλῃς νὰ προκόψῃς

-Μ᾿ ἕνα ἅλμα δὲν φτάνει κανεὶς στὰ ὕψη. Ἂς μάθουμε νὰ ἐφαρμόζουμε πρῶτα τὶς ἐντολὲς τοῦ Θεοῦ, καὶ ὕστερα ἀπὸ ἀγῶνες πολλοὺς καὶ μεγάλους θὰ μᾶς στείλει ὁ Θεὸς τὴ χάρη Του.

-Εἶναι εὐτυχισμένοι ἐκεῖνοι ποὺ ἀποφάσισαν νὰ βαδίσουν τὸν δρόμο τῶν θλίψεων γιὰ τὴν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ καὶ δὲν γύρισαν πίσω. Αὐτοὶ θὰ φτάσουν γρήγορα στὸ λιμάνι τῆς Βασιλείας τῶν Οὐρανῶν. Μετὰ ἀπὸ τὸν κόπο καὶ τὶς ταλαιπωρίες θ᾿ ἀπολαύσουν ἀνάπαυση καὶ ξεκούραση. Καὶ θὰ εὐφραίνονται αἰώνια μὲ τὴν ἀπόλαυση τῶν μελλόντων ἀγαθῶν.

-Ὅσοι τρέχουν στὸν δύσκολο δρόμο τῆς ἀρετῆς δὲν γυρίζουν πίσω οὔτε σκέφτονται τὶς δυσκολίες ποὺ θὰ συναντήσουν, ἀλλὰ μ᾿ ἐνθουσιασμὸ προχωροῦν στὸν στενὸ καὶ τραχὺ δρόμο, εὐχαριστώντας τὸν Θεὸ ποὺ τοὺς ἀξίωσε νὰ τὸν περάσουν. Ὅσοι ὅμως φοβοῦνται καὶ προχωροῦν μὲ δειλία καὶ φόβο, αὐτοὶ ποτὲ δὲν θὰ φτάσουν στὸ τέρμα, καὶ δὲν θὰ πάρουν τὸ στεφάνι τῆς νίκης, ποὺ χαρίζει ὁ Κύριος στοὺς ἀγωνιστὲς τῆς πίστεως.

-Ὁ ὀκνηρὸς δὲν βάζει ποτὲ ἀρχὴ μετανοίας καὶ συνεχῶς ἀναβάλλει. Κι ἔτσι φτάνει στὴν ὥρα τοῦ θανάτου του ἀπροετοίμαστος. Ἂν θέλῃς νὰ προκόψῃς στὴν ἀρετή, μὴν ὑπολογίζῃς τὶς ἀπαιτήσεις τοῦ σώματος, διότι τὸ σῶμα εἶναι ἐχθρὸς τῆς ψυχῆς. Ἔχε τὴν ἐλπίδα σου στὸν Θεὸ καὶ μὲ ταπεινοφροσύνη προχώρα στὸν δρόμο τῆς ἀρετῆς. Γνώριζε ὅτι χωρὶς τὴ βοήθεια τοῦ Θεοῦ θὰ εἶσαι φτωχὸς καὶ γυμνός, στερημένος ἀπὸ κάθε πνευματικὸ ἀγαθό. Μὴ σὲ πιάνῃ δειλία καὶ φόβος στὸν ἀγῶνα. Ὁ γεωργὸς ποὺ περιμένει νὰ σταματήσουν οἱ ἄνεμοι γιὰ νὰ σπείρῃ, αὐτὸς ποτὲ δὲν θὰ σπείρει. Καλύτερα νὰ πεθάνῃς γιὰ τὴν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, παρὰ νὰ ζῇς μὲ ντροπὴ καὶ ὀκνηρία.

Ἅγιος Ἰσαὰκ ὁ Σύρος

Τί μᾶς ἔλεγε ὁ π. Πορφύριος

Σχεδὸν ἕνα χρόνο πρὶν κοιμηθεῖ ὁ γέροντας Πορφύριος, ποὺ ἀργότερα ἀνακηρύχτηκε ἅγιος, τὸν εἴχαμε ἐπισκεφθεῖ μὲ τὴ σύζυγό μου πάνω στὸ μοναστῆρι στὸ Μήλεσι, τὸ ὁποῖο ἀκόμα βρισκόταν ὑπὸ κατασκευή.

Ἀνεβήκαμε τὰ σκαλιὰ καὶ πήγαμε στὸ κελί του.

«Ἀφῆστε τὰ παιδιά σας, μὴν τὰ κυνηγᾶτε· τὰ φάγατε τὰ καημένα.»

Αὐτὰ μᾶς ἔλεγε ὁ Πορφύριος καὶ τἄλεγε δυνατὰ μὲ τόνο ἀγανάκτησης. Καὶ πῶς νὰ μᾶς πάει ὁ νοῦς μας ὅτι ἔχουμε νὰ κάνουμε μ’ ἕναν ἅγιο, ἀφοῦ πιστεύαμε ὅτι πρέπει νὰ τὰ παιδαγωγήσουμε τὰ παιδιά μας, νὰ τὰ κρατήσουμε στὸν ἴσιο δρόμο, ὄχι νὰ τὰ παρατήσουμε στὴν τύχη τους.

- Καὶ πῶς θὰ τὰ κάνουμε τὰ παιδιὰ καλά, γέροντα ;

- Ἐσεῖς νὰ γίνετε καλοὶ καὶ τὰ παιδιά σας θὰ σᾶς ἀκολουθήσουν, θὰ τρέχουν ἀπὸ πίσω σας.

- Κι ἂν, γέροντα, δὲν μᾶς ἀκολουθήσουν ;

- Βρέ, γίνετε ἐσεῖς καλοὶ καὶ θὰ ἰδεῖτε.

Κι ἐμεῖς, παλεύοντας νὰ κάνουμε τὰ παιδιά μας καλύτερα, τὰ κάναμε χειρότερα καὶ πῆγαν οἱ κόποι μας καὶ οἱ στενοχώριες μας χαμένες...

Καὶ πῶς ἤξερε ἕνας καλόγερος νὰ μεγαλώνει παιδιά ;

Καὶ μάλωνε κιόλας ἐμᾶς τοὺς γονεῖς. Κι ὅσοι, ἀφοῦ τρώγαμε τὶς κατσάδες του, κατεβαίναμε στὰ σπίτια μας φορτισμένοι, πιάναμε ἀπὸ συνήθεια τὶς μαγκοῦρες μας.

«Ἂς λένε ὅ,τι θέλουν οἱ καλόγεροι!»

Καὶ τὰ παιδιά μας πῆγαν νὰ ζήσουν ὅσο πιὸ μακριὰ μποροῦσαν ἀπὸ μᾶς κι ὅσοι τὰ συναντοῦσαν καὶ μιλοῦσαν μαζί τους μᾶς ἔλεγαν τὰ καλύτερα λόγια γι’αὐτά!

Ἔχουν τὰ προτερήματά σας, μᾶς ἔλεγαν.

Κι ἐμεῖς γιὰ πρώτη φορὰ ἀπορούσαμε.

Δηλαδὴ ἔχουμε καὶ κανένα προτέρημα ; ἀναρωτιόμασταν μὲ ἀπορία. Καὶ πῶς τὸ ἀνακάλυψαν. Λὲς νὰ εἶχε δίκιο ὁ Πορφύριος ;

Ναί, πρέπει νὰ εἶχε, καταλήγουμε τώρα μετὰ ἀπὸ χρόνια.

Τὰ παιδιὰ εἶναι μανιώδεις ἐρευνητὲς καλῶν παραδειγμάτων τῶν γονιῶν τους. Διψοῦν γιὰ τὰ καλὰ παραδείγματα, καθὼς ὅλες οἱ ἀμαρτίες τῶν γονιῶν τους τὰ ποτίζουν μὲ πίκρα καὶ ὅλες οἱ “νουθεσίες” εἶναι γυμνὲς καὶ ἀναξιόπιστες χωρὶς τεκμήρια.

Ἐδῶ ὁ Θεὸς δέχεται νὰ δικαστεῖ ἀπὸ τοὺς δύσπιστους καὶ γιὰ νὰ “στηρίξει” τὴ θέση του χρειάζεται μάρτυρες ! Γιατὶ μόνον οἱ μάρτυρες πείθουν.

Κι ἐμεῖς οἱ γονεῖς (οἱ δάσκαλοι ἀλλὰ καὶ οἱ ἱερεῖς) μαρτυροῦμε τὴ θεότητα τοῦ Θεοῦ καὶ μὲ τὸ μαρτύριό μας πείθουμε τὰ παιδιά μας νὰ πλησιάσουν τὸ Θεὸ καὶ ‘κεῖνα τὰ “παλιόπαιδα” μᾶς πληρώνουν τὰ μαρτυριάτικα μὲ τὸ νὰ ξαναγυρίζουν κοντά μας... Μυρίζονται τὶς προσευχές μας σὰν λαγωνικά.

Οἱ παραστρατημένοι νέοι γυρίζουν ἀργὰ ἢ γρήγορα στοὺς μετανοημένους γονεῖς τους. Ὁ Πορφύριος μᾶς βεβαιώνει ὅτι θὰ ἐπιστρέψουν, ἂν ἐμεῖς τὰ περιμένουμε ἐν μετανοίᾳ. Ἑκατομμύρια γονεῖς ἐδῶ κι ἕναν αἰῶνα ἔστειλαν τὰ παιδιά τους γιὰ νὰ σκοτώσουν δεκάδες ἑκατομμύρια ἀνθρώπων κατὰ τὴ διάρκεια τῶν Παγκοσμίων Πολέμων. Κι ὅσα ἐπέζησαν καὶ γύρισαν σπίτια τους, κοίταξαν τοὺς γονεῖς τους μὲ ἕνα πελώριο καὶ φοβερὸ “γιατί;”. Μόνο ὅσοι τὰ ἔστειλαν, γιὰ νὰ ἀμυνθοῦν, μποροῦσαν νὰ ἀντικρύσουν στὰ μάτια τους αὐτὸ τὸ “γιατί”. Μποροῦσαν, γιατὶ τὰ ἔστειλαν γιὰ κάποια ἀρετή. Γι’αὐτὸ ἔμειναν ἔρημοι οἱ ναοὶ τῆς Εὐρώπης καὶ τὰ παιδιὰ ἐκεῖνα ἀποζήτησαν τὰ παραισθησιογόνα καὶ τὴν εὐθανασία.

Ἅγιε Πορφύριε, κρυμμένος σὲ μιὰ φωλιὰ τῆς Ἀττικῆς, μαρτύρησες τὴ μαρτυρία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος κι ἐμεῖς παρὰ τοὺς ποταμοὺς αἱμάτων καὶ τὴν ἀποτυχία κάθε παιδαγωγικῆς δυσκολευτήκαμε νὰ πιστέψουμε στὴν κραυγή σου...

“Ἀφῆστε ἥσυχα τὰ παιδιά σας· ἐσεῖς νὰ γίνετε καλύτεροι.”

Σ’ εὐχαριστοῦμε.

Κωνσταντῖνος Γανωτῆς

Ἐπιμηθεῖς εἰς τὸν βράχον

Ναί, ὅλοι δὲν εἶχον πλεύσει μὲ τὰς λέμβους ἕως ἐκεῖ ― εἰς τὸν βορεινὸν ἐκεῖνον ἄγριον βράχον τοῦ πελάγους, ὅπου ὁ Βορρᾶς, ὡς νὰ ἦτο αὐτὸς ὁ Πὰν ὁ μέγας, ζωντανὸς ἀκόμη, δὲν ἔπαυε νὰ φυσᾷ τὴν πελώριον σύριγγα, βόσκων τὰ λευκόχαιτα πρόβατά του, τὰ κύματα. Καὶ ὅμως δι᾿ ὅλους σχεδὸν ὁ βράχος ἐφαίνετο νὰ σαλεύῃ.

Ἦτο ἀρχὰς θέρους, τὴν 25ην ἡμέραν τοῦ Μαΐου. Ἡ συντροφιὰ ὅλη, ἀπὸ φίλους καὶ πατριώτας ἀγαπημένους, εἶχεν ἀποφασίσει νὰ ἐκτελέσῃ θαλασσίαν ἐκδρομήν, μὲ σκοπὸν ἱεροτελεστίας ἅμα καὶ πανδαισίας διὰ τὴν ἐπαύριον, Πέμπτην τῆς Ἀναλήψεως. Ἦτο εἰς τὰ 94 ― τὸν περασμένον αἰῶνα! Ὁ βράχος, εἰς τὴν βορείαν ἐσχατιὰν τοῦ τόπου, ἦτό ποτε κωμόπολις. Ἐσώζοντο ἐκεῖ ἐξωκκλήσια. Τὸ κυριώτερον ἐξ αὐτῶν ἦτο ὁ ναὸς τοῦ Χριστοῦ. Ἐκεῖ ἐπρόκειτο νὰ ψαλῇ παννυχίς, καὶ νὰ τελεσθῇ λειτουργία!

Ἄλλοι ἀπὸ τὸ μεσημβρινὸν χωρίον, ἄνδρες καὶ γυναῖκες, εὐλαβεῖς εἰς τὰ θεῖα ἢ φίλοι τῶν ἐκδρομῶν, μαθόντες τὸ σχέδιον, ἐπροθυμήθησαν ν᾿ ἀπέλθωσι διὰ ξηρᾶς, τρεῖς ὥρας δρόμον, εἰς τὸ αὐτὸ μέρος. Ἡ κυρίως παρέα, ὀκτὼ ἢ δέκα νέοι, ὅλοι φίλοι καὶ καλόκαρδοι, τὴν αὐγὴν τῆς Τετάρτης, ἐνῷ ἔλαμπεν εἰς τὰ σύνορα τοῦ Γραίου (ὤ, ὁ πολυπαθὴς καὶ πικροαίματος, ὁ προσφιλὴς καὶ φαεινὸς Γραῖος!), μέσα εἰς κυανᾶ καὶ πορφυρᾶ αἰθέρια χρώματα, γλυκὰ τὸ λυκαυγές, πρὶν φυσήσῃ ἀκόμη τὸ πρωινὸν μελτεμάκι, ἐπέβησαν εἰς μεγάλην βάρκαν κ᾿ ἐξέπλευσαν. Ὤ, τὰ ὡραῖα προσφιλῆ παράλια τῶν Ἑλληνικῶν νήσων! Ὤ, δὴ ἄϊλς ὂβ Γκρήϊς!… ἠτέρναλ σόμμερ γκὶλδς δὲμ γιέτ.

Μὲ τὰς κώπας διέσχισαν τὰ γαλήνια νερὰ τοῦ λιμένος, παρέπλευσαν τὸ ὀγκῶδες Μπούρτσι, τὸ μικρὸν βραχῶδες Δασκαλειό, ὅπου κάθε βράχος διηγεῖται μίαν ἱστορίαν τῶν μαθητικῶν μας χρόνων ― ὅταν ἐφεύγαμεν κρυφὰ ἀπὸ τὸ σχολειό, ἐπαίρναμεν ἀναρώτα καμμίαν βάρκαν, ἢ ἐτρέχαμεν ἀπὸ γιαλὸν εἰς γιαλόν, κ᾿ ἐκολυμβούσαμεν ὅλην τὴν ἡμέραν ὡς δελφίνια. Ὑπερέβησαν τὰ λευκὰ Λαζαρέτα μὲ τὴν ὡραίαν ἀποβάθραν καὶ τὰς μαρμαρίνας βαθμίδας. Διέβησαν, ἀντικρὺ εἰς τὸ ὑψηλὸν νησίδιον Μαραγκό, ἀνάμεσα εἰς τὴν Μπούταν ― ἄκραν ἀπότομον τῆς ἀνατολικῆς ἀκτῆς, μὲ τόσους ἀπεσπασμένους σπαρτοὺς βράχους, ὅπου, ὅταν ἤμην παιδίον, καὶ παρέπλεα τυχὸν ἐκεῖ, ἐφανταζόμην πὼς ἔβλεπα τὸ φάσμα τοῦ γερο-Μιτζέλου ―ὁ γέρων εἶχε πνιγῆ εἰς τὰ ὡραῖα γαλανὰ νερὰ ἐκεῖ, ἐνῷ ἠσχολεῖτο θηρεύων κοχύλια καὶ πεταλίδες― καὶ εἰς τὰ δύο νοτιανατολικὰ νησιά, τὴν Ἄρκον, τὴν πρασινοβολοῦσαν καὶ στολισμένην μὲ λευκὴν τραχηλιάν, καὶ τὴν Τρυπ᾿τήν, μικράν, δειλήν, κρύπτουσαν τὸ πρόσωπον εἰς μίαν πτυχὴν ὄπισθεν τῆς ἐσθῆτος τῆς μητρός της.

Εἶτα ἐπρόβαλαν εἰς τὸ πέλαγος ― εἰς τὸ πέραμα τὸ μεταξὺ τῶν δύο νήσων· ἔβαλαν πλώρην κατὰ τὸν Βορρᾶν. Ἡ αὐγὴ ἀπὸ πορφυρᾶς εἶχε γίνει ροδίνη, εἶτα χρυσῆ. Ἡ θάλασσα εὐμενὴς φαίνεται νὰ γλυκαίνεται ἀπὸ τὰ τόσα θεσπέσια κάλλη, καὶ ὀρχεῖται φαιδρά, πλήττουσα τὴν στείρην ―καρίναν― τῆς ἀκάτου. Τὸ ἀπόγειον ὡς γλυκεῖα μητρικὴ θωπεία φυσᾷ, ψιθυρίζον ἔρωτας καὶ θάλπος ἑστίας εἰς τὰ ὦτα. Ἔκαμαν πανιά. Καὶ πλέουν, πλέουν. Ὤ, ἰδού, τ᾿ Ἀραπάκια, οἱ ἀμαυροὶ σκόπελοι, μὲ τὰς κορυφάς των, ποὺ γυαλίζουν ἀμυδρά, σεμνά, ὡς κοράλλια, εἰς τὴν ἑωθινὴν ἀκτῖνα. Διατί συνθλίβετε οὕτω τὸ κῦμα, καὶ κάμνετε νὰ κοχλάζουν τὰ νερά, ἀνάμεσα εἰς τὰς σκληρὰς σιαγόνας σας;

―Ὤ, φανῆτε εὐμενῆ πρὸς τοὺς πλέοντας ναυβάτας, ὦ πατριωτικὰ Ἀραπάκια.

Καὶ πλέουν, πλέουν. Ἰδοὺ τὸ Ἀσπρόνησο ― ὁ πάλλευκος βράχος, οἱ ἀποθέται, ὅπου ρίχνουν τὰ κουνέλια, καὶ ὅπου πηγαίνουν οἱ ἴδιοι ποὺ τὰ ἔρριψαν διὰ νὰ τὰ κυνηγοῦν. Δὲν ἀκοῦτε γαυγίσματα παραπονετικὰ ἀπὸ τὸ ὕψος τοῦ βράχου κατερχόμενα, ὦ ναυβάται; Κάποιος εἶχε ρίψει τὸν σκύλον του ἐκεῖ ἐπάνω, ἀλλ᾿ ὁ σκύλος ἔπεσε πάλιν κολύμβι, κ᾿ ἐπανῆλθε πρὸς τὸν ἀφέντην του.

Ἰδού, ἔφθασαν εἰς τὸν Σιδεριᾶν, ἢ τὰ Σιδερονήσια. Πέτραι καὶ βράχοι ὅπου ἐπάγωσεν ἐπάνω σας τὸ χρῶμα τῆς τρικυμίας κ᾿ ἐκρυσταλλώθη τὸ φύσημα τοῦ Βορρᾶ, εἴθε νὰ μεταδίδετε διὰ πάντοτε τὴν ὄψιν καὶ τὴν πνοὴν αὐτὴν εἰς τοὺς ἁρμοὺς καὶ τὰ νεῦρα τῶν ποντοπόρων βιοπαλαιστῶν μας.

Τέλος ἔφθασαν ἀντικρὺ στὸ Κλῆμα· μίαν ἀπορρῶγα ἄξενον ἀκτήν. Ὁ ἥλιος τοὺς εὗρε παρὰ τὸ στόμιον τῆς Σκοτεινῆς Σπηλιᾶς. Ὤ, ἦτο καιρὸς διὰ ν᾿ ἀνατείλῃ ἐπὶ τέλους. Θὰ ἦτο ἀνάγκη νὰ κύψουν ὅλοι οἱ ἐπιβάται, νὰ χαμηλώσῃ καὶ ἡ βάρκα, διὰ νὰ εἰσέλθουν ἐκεῖ. Ὁ Χατζηραφτάκης, ὁ ἡγέτης τῆς ἐκδρομῆς, καὶ ἰδιοκτήτης τῆς βάρκας ―ὅστις ἐγνώριζεν ὅλα τὰ κατατόπια τῶν συναγρίδων καὶ φαγκριῶν, χωρὶς ἄλλως νὰ ἐπαγγέλλεται τὸν ἁλιέα― τοὺς εἶχεν ὑποσχεθῆ μίαν συναγρίδα, 4 ὀκάδων καὶ κάτι. Ἦτο μᾶλλον ἀρχοντόπουλον τοῦ τόπου καὶ κτηματίας, ἰσόβιος δημοτικὸς σύμβουλος ―ἂς πεζολογήσωμεν ὀλίγον― διὰ δύο λόγους· πρῶτον, διότι ἡ κάλπη του ἦτο πάντοτε τελευταία (καθότι δὲν ὑπῆρχε κανεὶς ὅστις νὰ καλῆται Ψαρουδάκης ἢ Ὠιμενόπουλος εἰς τὸν τόπον) καὶ δεύτερον, διότι καὶ τὰ δύο κόμματα τὸν ἤθελαν ― αὐτὸς δὲ δὲν ἤθελε νὰ λυπήσῃ τὸ ἕν, δηλῶν ὅτι ἦτο μὲ τὸ ἄλλο. Ἐκεῖ λοιπόν, εἰς τὴν Σκοτεινὴν Σπηλιὰν ὁ Χατζηραφτάκης ἤγρευσε τὴν ἐπηγγελμένην συναγρίδα ἀκριβῶς τόσην, ὅσην τὴν εἶχεν ὑποσχεθῆ· τέσσαρας καὶ μισὴν ὀκάδας τὸ βάρος.

Τέλος, μὲ τὴν γενναίαν συναγρίδα ὡς γέρας, τῶν πρωινῶν θαλασσίων ἀγώνων των τὸ ἔπαθλον, ἀπεμακρύνθησαν ἀπὸ τὴν Σπηλιάν. Ἐπλησίαζον ἤδη εἰς τὸ τέρμα τοῦ πλοῦ, εἰς τὸν βορεινὸν Βράχον. Ἀλλὰ πρὶν φθάσουν ἐκεῖ ―nos te facimus, Fortuna, deam!*― συνέβη νὰ συναντήσουν εἰς τὸ πέλαγος, τί; ἓν πλοῖον, ἁπλῶς. Ἀλλὰ τὸ πλοῖον προήρχετο ἀπὸ μίαν τῶν Κυκλάδων τῶν οἰνοφόρων ―τὴν Κέαν ἢ τὴν Πάρον, δὲν ἐνθυμοῦμαι― κ᾿ ἔπλεε διὰ Θεσσαλονίκην φορτωμένον κρασιά.

Ἡ ὁμὰς τῶν πανηγυριστῶν δὲν ἦτο ἀπρομήθευτος· ὁ τόπος των δὲν ἦτο ἄοινος. Εἶχαν πάρει μαζί τους δαμετζάναν πλήρη, προσέτι δύο φλάσκες μαύρου· εἶτα ἄλλας δύο, τὴν μίαν ἐκ κεφαλοκρούστου ροδίτου, τὴν ἄλλην μοσχάτου ξανθοῦ. Ἀλλά… νὰ συναντήσῃ τις παρ᾿ ἐλπίδα εἰς τὸ πέλαγος κρασοκάικο γεμᾶτο, καὶ νὰ πωλῇ πρὸς 12 λεπτὰ τὴν ὀκάν… εἶναι τόσον ἐκπληκτικὸν τὸ πρᾶγμα… «*Ἡμεῖς σὲ ποιοῦμεν θεάν, ὦ Τύχη».

Τὸ συμβούλιον ἐντὸς τῆς βάρκας ἐν ἀκαρεῖ διεσκέφθη καὶ ἀπεφάσισεν. Ἀγγεῖον ἄλλο εὔκαιρον δὲν εἶχον, εἰμὴ τὴν ρακολαγήναν, 22 ὀκάδας χωροῦσαν, τὴν ὁποίαν εἶχαν πάρει γεμάτην νερὸν ἀπὸ τὸν λιμένα. Ἐχύθη εἰς τὴν θάλασσαν τ᾿ ὀλίγον νερὸν τὸ ὁποῖον εἶχε μείνει ἀκόμη, καὶ ἡ μεγάλη λάγηνος ἐγεμίσθη οἴνου διάρμενα ἢ ὑπέρκαλα, ἂν θέλετε, δηλαδὴ ἀπὸ κωπαστὴν εἰς κωπαστὴν τῶν δύο πλοίων.

Ἀλέξανδρος Παπαδιαμάντης

Ἡ ζωντανὴ πίστη

-Ἐπειδὴ ζήσατε ἀρκετὰ στὴν Ἑλλάδα καὶ γνωρίσατε τὸν ἁπλὸ λαὸ καὶ τὴν ἁπλὴ εὐσέβειά του, θὰ θέλατε νὰ μᾶς εἰπεῖτε πῶς εἴδατε νὰ βιώνεται ἡ Ὀρθοδοξία μέσα στὸ λαό μας τὸν ὀρθόδοξο, Σερβικὸ καὶ Ἑλληνικό;

-Θὰ ἀπαντήσω μ' ἕνα παράδειγμα. Προσφάτως εἶχα πάει στὴν Κύπρο. Μοῦ εἶχε κάνει ἐντύπωση τὸ ἦθος ποὺ διατηροῦν οἱ Κύπριοι μέχρι σήμερα. Ἐδῶ στὴν Ἑλλάδα, στὰ εὐρέα λαϊκὰ στρώματα, ἔχει χαθεῖ νομίζω τὸ πανάρχαιο αὐτὸ ἦθος. Ἴσως νὰ τὸ συναντᾶς στὰ νησιά. Εἶναι ἕνα ἦθος ζυμωμένο μὲ τὸν λαό, ποὺ τὸ συναντᾶς σὲ κάποιες γυναικοῦλες, γριοῦλες, σὲ λαϊκοὺς καὶ σὲ κληρικοὺς ἀκόμη, ὅπως εἶναι ὁ π. Δημήτριος Γκαγκαστάθης, τέτοιοι.

Αὐτὸ ποὺ εἶδα στὴν Κύπρο μοῦ ἔκανε τεράστια ἐντύπωση. Ρώτησα μία γριούλα: «Πότε ἦρθες ἀπὸ τὸ χωριό;». Λέει: «Ἀπὸ ποῦ εἶσαι, πάτερ;». Λέω: «Ἀπὸ τὴ Σερβία». Λέει: «Ἐγὼ εἶμαι ἀπὸ τὸ τάδε χωριό».

Ἔτσι ὅπως ἦταν, φαινόταν καὶ στὸ φέρσιμο καὶ στὴν ἐνδυμασία καὶ στὴν ἔκφραση τοῦ προσώπου καὶ στὴ συμπεριφορά. Καὶ κατάλαβα πὼς ἡ Ἐκκλησία εἶναι πραγματικὰ ἕνα ἐργαστήριο, ἕνα χωνευτήρι, ποὺ κτίζει, ποὺ δημιουργεῖ, ποὺ ζυμώνει μὲ τὴν αὐτὴ ζύμη τοὺς λαοὺς (ἀνεξαρτήτως τῆς περιοχῆς καὶ γλώσσης καὶ τῶν ἐθνικῶν ἰδιομορφιῶν, κλπ.). Ἢ Ἐκκλησία ἀφήνει μία σφραγίδα στὸν ἄνθρωπο, χωρὶς νὰ τὸ καταλαβαίνει ὅτι εἶναι ὀρθόδοξος.

Μοῦ ἔλεγαν γιὰ κάποιον καλλιτέχνη μας ποὺ εἶναι τελείως ἐκκοσμικευμένος καὶ δὲν ἔχει καμία σχέση μὲ τὴν ἐκκλησία, ὅτι εἶχε κάποια ἔκθεση ζωγραφικῆς στὴ Σουηδία. Κάποιος ἀπὸ τοὺς ἐκεῖ καλλιτέχνες τὸν ρωτοῦσε: «Ἐσεῖς πῶς ἔχετε τὴν Βυζαντινὴ ὑφὴ μέσα στὰ ἔργα σας;».

— Δὲν ἔχω καμία σχέση μὲ τὴν Βυζαντινὴ τέχνη, λέει. Δὲν ἀσχολήθηκα ποτέ! 

— Ἀπὸ ποῦ εἶσαι; τὸν ρώτησαν. 

— Ἀπὸ τὴ Σερβία.

— Σὲ ποιά θρησκεία ἀνήκεις;

— Δὲν ἀνήκω σὲ καμία θρησκεία.

— Καλὰ ἐσύ. Ὁ πατέρας σου ὅμως;

— Εἶναι ὀρθόδοξος Σέρβος.

Μολονότι ἦταν ἐκκοσμικευμένος, ὁ καλλιτέχνης διατηροῦσε μέσα στὸ ὑποσυνείδητό του ὅ,τι εἶχε πάρει τὸ μάτι του περνώντας ἀπὸ τὰ μοναστήρια. Καὶ αὐτὸ τὸν σημάδεψε.

Τὸ ἴδιο παρατήρησα καὶ στὴ Μολδαβία ποὺ δὲν ὑπέστη δυτικὴ ἐπίδραση ἀπὸ τοὺς Ρωμαιοκαθολικοὺς καὶ τοὺς Οὐνίτες, ὅπως ἡ Τρανσυλβανία.

Τὸ ἴδιο καὶ στὸ Μαυροβούνιο. Σᾶς λέω: γυναῖκες στὴν Κύπρο εἶναι σὰν νὰ τὶς ἔχεις μεταφυτέψει ἀπὸ τὸ Μαυροβούνιο. Εἶναι ἕνα πράγμα μυστήριο. Τὸ Μυστήριο τῆς Ἐκκλησίας καὶ τοῦ ἔργου της μέσα στοὺς λαούς.

Τὸ ἴδιο εἶδα καὶ στὴν Ἑλλάδα, ἐκεῖ ποὺ ἤμουν ἐφημέριος. Αὐτὲς οἱ γριοῦλες τοῦ χωριοῦ μοῦ ἔμαθαν πολλὰ πράγματα. Θυμᾶμαι μία γριούλα ἀπὸ τὰ Σπάτα. Εἶχα πάει νὰ τὴν ἐξομολογήσω καὶ νὰ τὴν κοινωνήσω. Ἦταν ἄρρωστη ἡ καημένη! Ἔκανε πολλὴ χαρὰ ποὺ πῆγα. Μοῦ ἔλεγε: «Πάτερ, πολὺ σ' εὐχαριστῶ ποὺ μοῦ ἔφερες τὴν Θεία Κοινωνία. Ξέρεις, τὰ Μυστήρια εἶναι ἡ προίκα τῆς Ἐκκλησίας». Ἄκου! Καὶ τὴν ἴδια σχεδὸν ἔκφραση βρῆκα στὸν Νικόλαο Καβάσιλα.

Θὰ σᾶς εἰπῶ ἕνα ἄλλο γεγονὸς ποὺ φανερώνει τὴν πηγαία πίστη τοῦ λαοῦ. Ἤμουν στὸ 4ο ἢ 5ο ἔτος τῆς Ἱερατικῆς Σχολῆς. Εἶχα πολλὲς δυσκολίες καὶ περνοῦσα μία σοβαρὴ κρίση. Τὴν ἐποχὴ αὐτὴ εἶχα πάει νὰ ἐπισκεφθῶ τὴν ἀδελφή μου, ποὺ εἶναι παντρεμένη σὲ ἕνα ἄλλο χωριό. Ἦταν μακριὰ καὶ εἶχα πάει μὲ τὸ ἄλογο. Ἐπιστρέφοντας συναντῶ ἕναν χωρικὸ ἀπὸ τὴν Ἄνω Μόρατσα καὶ τὸν χαιρετῶ μὲ τὸν χαιρετισμό: «Ὃ Θεὸς βοηθός». Λαϊκὸς χαιρετισμὸς στὴ Σερβία, στὸν ὁποῖο ἀπαντᾶ ὁ λαός: «ὁ Θεὸς καὶ σένα νὰ βοηθήσει». Τοῦ ἔκανε ἐντύπωση ὁ χαιρετισμός μου. Νέος ἄνθρωπος νὰ χαιρετᾶ ἔτσι! Μοῦ ἀπάντησε: «ὁ Θεὸς νὰ σὲ βοηθήσει» καὶ μὲ ρώτησε: «Δὲν μοῦ λές, ἀπὸ ποῦ εἶσαι;».

— Εἶμαι ἀπὸ τὴν Κάτω Μόρατσα, εἶπα.

— Ποῦ πῆγες;

— Ἔχω ἐδῶ τὴν ἀδελφή μου παντρεμένη καὶ πῆγα νὰ τὴν ἰδῶ.

— Πῶς λέγεται ὁ πατέρας σου; μοῦ λέει.

— Εἶναι ὁ Τσίρο.

— Δὲν μοῦ λές, σὲ παρακαλῶ, λέει, τί ἔγινε μ' ἐκεῖνο τὸ παιδὶ ποὺ εἶχε πάει νὰ γίνει παπάς;

— Καλὰ εἶναι, λέω. Ἐδῶ εἶναι τώρα καὶ σᾶς μιλάει. Δὲν θὰ τὸ ξεχάσω ἐκεῖνο τὸ πράγμα. Σταμάτησε ὁ ἄνθρωπος, τὸν ἔπιασαν τὰ κλάματα. Λέει:

— Παιδί μου, ἂς εἶναι δοξασμένο τὸ ὄνομα τοῦ Θεοῦ ποὺ μὲ ἀξίωσε νὰ σὲ ἰδῶ σήμερα. Ἂς εἶναι εὐλογημένος καὶ ὁ πατέρας σου ποὺ σ' ἔστειλε νὰ πάρεις αὐτὸ τὸ δρόμο. Γιὰ μένα, πίστεψέ με, εἶναι ἡ μεγαλύτερη μέρα τῆς ζωῆς μου, ποὺ σὲ εἶδα σήμερα.

Κι' ἄρχισε κι ἔκλαιγε ὁ ἄνθρωπος.

Τὶς ἡμέρες ἐκεῖνες εἶχα μία κρίση, ἔνιωθα μία τρομακτικὴ πίεση. Εἶχα μία ἀναστάτωση. Νόμιζα ὅτι ὅλοι ἦσαν ἐναντίον μου, ὅτι ὅλοι μὲ ὑποβλέπουν. Ἀλλὰ αὐτὴ ἡ σκηνὴ μοῦ ἔχει μείνει. Νὰ βρεῖς ἕναν ἄνθρωπο μὲ τέτοια πίστη! Ἐγὼ προχώρησα κι αὐτὸς συνέχισε νὰ εὐλογεῖ. Λέει ἡ Γραφή: «Τέτοια πίστη δὲν βρῆκα οὔτε στὸν Ἰσραήλ». Αὐτὸ δείχνει μία ἄλλη περίπτωση ποὺ συνέβη ὅταν πῆγα στὸ 40ήμερο μνημόσυνο τοῦ πατέρα μου (πέθανε τὸ 1977). Περνώντας ἀπὸ τὸ δρόμο συνάντησα μία χωρικὴ 50-55 ἐτῶν. Ἦταν ἐρημιὰ καὶ τῆς εἶπα:

— Ὁ Θεὸς μαζί σας. 

— Καλημέρα, μοῦ ἀπαντᾶ. 

— Τί κάνεις; τῆς λέω. 

— Καλά, λέει. Ἐσὺ εἶσαι τοῦ Τσίρο ὁ γιός;

— Ναί!

— Μὲ γνωρίζεις ἐμένα; Εἶμαι τοῦ τάδε ἀδελφή, ποὺ εἴσαστε κουμπάροι. Καὶ συμπληρώνει: Πότε θὰ ἔλθεις ἐδῶ σ' ἐμᾶς;

— Τί νὰ κάνω ἐγὼ ἐδῶ, λέω. Τὸν Θεὸ δὲν τὸν πιστεύετε, τὸν παπὰ δὲν τὸν σέβεστε. Ἐγὼ χωρὶς Θεὸ δὲν μπορῶ νὰ ζήσω.

— Ὄχι κι ἔτσι!

— Πῶς δὲν εἶναι ἔτσι!

— Δὲν εἶναι ἔτσι.

Κοίταξε λίγο γύρω, νὰ δεῖ ὅτι δὲν εἶναι κανεὶς καὶ λέει:

— Νὰ ξέρης, προσεύχομαι ἐγὼ στὸν Θεό, ἀλλὰ ἐγὼ ξέρω ποῦ καὶ πότε θὰ προσευχηθῶ. Δὲν θέλω μπροστὰ σ' αὐτὰ τὰ σκυλιά, νὰ κοροϊδεύουν τὸν Θεὸ κι' ἐμένα. Ἀλλὰ ξέρεις, χωρὶς τὸν Θεό, χωρὶς τὴν πίστη στὸν Θεό, δὲν θὰ ὑπῆρχα σήμερα καὶ δὲν θὰ μιλοῦσα μαζί σου.

Καὶ πιστέψατε: Ἡ γυναίκα αὐτὴ δὲν ἔχει πατήσει στὴν ἐκκλησία ἀπὸ τὸ 1945, ἀλλὰ τὴν ἔχει κρύψει μέσα της. Μαυροφοροῦσε. Ἦταν σὰν καλόγρια. Αὐτὴ ἡ πίστη κρυμμένη μέσα της.

Αὐτὸ δὲν ἀποδεικνύει ὅτι ζεῖ Κύριος ὁ Θεός; Ἡ ζωντανὴ πίστη. Αὐτὴ δὲν μπορεῖ νὰ σβήσει ἀπὸ τὴν ψυχὴ τοῦ λαοῦ.

Ἐπίσκοπος Βανάτου Ἀμφιλόχιος