Ὁ πολιτικός–μάρτυρας τῆς Ὀρθοδοξίας καὶ τοῦ Ἑλληνισμοῦ (1)

Τὸ ἐκκλησιαστικὸ φρόνημα τοῦ Καποδίστρια ὑπαγόρευσε καὶ σύνολη τὴν πολιτική του. Καὶ αὐτὸ φαίνεται κατ᾿ ἐξοχὴν στὴν ἐκπαιδευτικὴ καὶ ἐκκλησιαστικὴ πολιτική του. Ἀκολουθώντας τὴν παράδοση τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ, θεωροῦσε καὶ αὐτὸς τὴν παιδεία ἀχώριστη ἀπὸ τὴν ἐκκλησιαστικὴ ζωὴ καὶ ἀπέκρουε τὴν μονομερῆ ἀνάπτυξη τοῦ πνεύματος χωρὶς τὴν χριστιανικὴ διάπλαση τῆς καρδίας. «Τὰ ἄθεα γράμματα» ἦταν καὶ γιὰ τὸν Καποδίστρια, ὅπως καὶ γιὰ τοὺς λαϊκοὺς διδάχους τοῦ ΙΘ´ αἰῶνος, Φλαμιᾶτο καὶ Παπουλᾶκο, ἀναίρεση τῆς ἑλληνορθόδοξου παραδόσεως καί, συνεπῶς, δὲν εἶχαν θέση στὴν ζωὴ τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους. Μία ἀπὸ τὶς βασικότερες ἐναντίον του κατηγορίες, ποὺ διετύπωναν οἱ προτεστάντες Μισσιονάριοι, οἱ ὁποῖοι ἐπέπεσαν στὴν Ἑλλάδα ἀμέσως μετὰ τὴν Ἐπανάσταση γιὰ τὴν ἐκφράγκευσή της, ἦταν ὅτι τὰ σχολεῖα τοῦ Καποδίστρια εἶχαν μοναστηριακὴ ὀργάνωση καὶ συνεδύαζαν καθημερινὰ παιδεία καὶ λατρεία, προσφέροντας ὡς ἀναγνώσματα στὴν τράπεζα Βίους Ἅγίων!

Τὴν μόνιμη δυσπιστία ἀπέναντί του ὅλων τῶν δυτικῶν, ποὺ ὑπὸ τὸ πρόσχημα τοῦ φιλελληνισμοῦ ἐργάζονταν γιὰ τὴν ἀποορθοδοξοποίηση καὶ ἐκφράγκευση τῶν Ἑλλήνων, δείχνει ἕνα γράμμα τοῦ Korck (ἐπὶ Βαυαρῶν θὰ ἀναλάβει τὴν διεύθυνση τοῦ ἑλληνικοῦ ἐκπαιδευτικοῦ συστήματος) στοὺς δυτικοὺς προϊσταμένους του: «Ὁ Καποδίστριας ἔδωσε μὲν στὸν Anderson τὴν ἄδεια νὰ ἱδρύσει σχολεῖα, κάτι ποὺ ἦταν γιὰ -ὅλους μία εὐνοϊκὴ ἀπόδειξη τῶν φιλελευθέρων φρονημάτων του. Ἀλλὰ κατὰ τὴν συζήτηση μᾶς φάνηκε νὰ κατέχεται ἀπὸ ἀνησυχία, ὥστε νὰ περιορίσει τὴν ἄδεια ποὺ παραχωροῦσε, μὲ τὸ νὰ ἐπιμένει ἔντονα στὸ νὰ μὴ ἐπιτραπεῖ νὰ διδάσκεται τίποτε σ᾿ αὐτὰ τὰ σχολεῖα χωρὶς νὰ ἔχει λάβει προηγουμένως γνώση ἡ Κυβέρνηση». Ὁ ἴδιος ὁ Korck μᾶς πληροφορεῖ, ὅτι ὁ Καποδίστριας προέβαλλε συχνὰ ἀντιρρήσεις στὴν κυκλοφορία προτεσταντικῶν φυλλαδίων, ποὺ προσέβαλλαν τὴ θρησκευτικὴ παράδοση τοῦ λαοῦ. Ἐξ ἄλλου, ὁ Καποδίστριας ἔγραφε στὸν ἀμερικανὸ μισσιονάριο Rufus Anderson, ὅτι «οἱ Ἕλληνες θὰ δέχονταν εὐχαρίστως σχολεῖα καὶ ἄλλα, βιβλία, εἰκόνες, καὶ τέλος κάθε τί, ποὺ δὲν θὰ τοὺς ἀποσποῦσε ἢ δὲν θὰ ὑπονόμευε τὴν πίστη τους στὴν Ἐκκλησία τοῦ Ἔθνους τους». Ἐπεδίωξε, μάλιστα, νὰ λάβει δάνειο ἀπὸ τὴν μεγάλη ἀμερικανικὴ ἱεραποστολικὴ Ἑταιρεία A.B.C.F.M., ποῦ εἶχε καταρτίσει ἐκπαιδευτικὸ πρόγραμμα γιὰ τὴν Ἑλλάδα, «γιὰ νὰ ὀργανώσει δικό του σύστημα ἐθνικῆς παιδείας». Ἡ Ἑταιρεία, βέβαια, παρὰ τὸν διατυμπανιζόμενο φιλελληνισμό της, ἀπέρριψε τὴν πρότασή του, διότι σκοπὸς τῆς ἦταν νὰ εἰσαγάγει τὸν Προτεσταντισμὸ στὴν Ἑλλάδα μέσω τῆς παιδείας, ὅπως καὶ ἔγινε ἄλλωστε. Ὁ Καποδίστριας, λόγω τῆς ἐσωτερικῆς καταστάσεως καὶ τῆς διεθνοῦς θέσεως τῆς Ἑλλάδος, οὔτε νὰ ἀποκρούσει τοὺς δυτικοὺς μποροῦσε, οὔτε νὰ ἀρνηθεῖ τὴν προσφορά τους, λόγω τῆς ἐλλείψεως, ἄλλωστε, μέσων. Προσπαθοῦσε ὅμως νὰ τοὺς κρατεῖ ὑπὸ τὸν ἔλεγχό του. Στὸ Ἀρχεῖο τοῦ συνεργάτου του, Ἀνδρέα Μουστοξύδη (στὴν Κέρκυρα), ἐπισημάναμε πολλὲς ἀποδείξεις γι᾿ αὐτὴ τὴν πολιτικὴ καὶ τῶν δύο αὐτῶν Κερκυραίων.

Ἡ ἐκπαιδευτικὴ πολιτικὴ τοῦ Καποδίστρια ἔβαινε παράλληλα πρὸς τὴν εὐρύτερη ἐκκλησιαστικὴ πολιτική του. Παιδεία καὶ Ἐκκλησία ἦταν τὰ βασικὰ ἐνδιαφέροντά του, γιὰ τὴν πνευματικὴ συνέχεια τοῦ Ἔθνους, ὅπως καὶ ἡ δικαιοσύνη, γιὰ τὴν ἐκσυγχρονισμένη ὀργάνωσή του. Φρόντισε γιὰ τὴν ἀνακαίνιση τῶν ἐρειπωμένων ἐκκλησιῶν, γιὰ τὴν μόρφωση τοῦ Κλήρου, ἱδρύοντας ἐκκλησιαστικὴ σχολὴ στὸν Πόρο, σχεδίαζε δὲ ἀκόμη καὶ τὴν ἵδρυση «Ἐκκλησιαστικῆς Ἀκαδημίας», καὶ συνέστησε εἰδικὸ Ὑπουργεῖο, τὴν «Γραμματείαν τῶν Ἐκκλησιαστικῶν καὶ τῆς Δημοσίου Παιδείας», πού, ὅπως ὁ ἴδιος ἐξηγοῦσε, «συνηνώθησαν δύο ὑπηρεσίαι ἀχώριστοι, καὶ πρὸς ἕνα συντρέχουσαι σκοπόν, τὴν ἠθικὴν τῶν πολιτῶν μόρφωσιν, ἥτις εἶναι ἡ βάσις τῆς κοινωνικῆς καὶ πολιτικῆς τοῦ ἔθνους ἀνορθώσεως». Ὁ Καποδίστριας θεμελιώνει, ἔτσι, τὴν συνύπαρξη «Παιδείας καὶ Ἐκκλησίας» (ὄχι: Θρησκευμάτων), σὲ ἕνα Ὑπουργεῖο, γιὰ τὴν παράλληλη πολιτικὴ διακονία, δύο περιοχῶν, ποὺ παραδοσιακὰ συνδέονται μεταξύ τους ἀδιάρρηκτα στὴ ζωὴ τοῦ Γένους.

Ὁ χαρακτηρισμὸς τοῦ Καποδίστρια ὡς «τοῦ πρώτου καὶ τελευταίου Κυβερνήτου, ποὺ ἀγάπησε καὶ ἐνδιεφέρθη εἰλικρινῶς διὰ τὴν Ἐκκλησίαν τῆς Ἑλλάδος» δὲν εἶναι ὑπερβολή. Πιστεύοντας στὴν ἀναγεννητικὴ ἀποστολὴ καὶ δύναμη τοῦ Κλήρου, ἐργάσθηκε γιὰ τὴν πνευματικὴ ἄνοδο καὶ τὴν σχολικὴ κατάρτισή του. Εἶναι ὁ μόνος πολιτικός μας, ὁ ὁποῖος ἐνδιαφέρθηκε εἰλικρινὰ γιὰ τὴν ἀξιοποίηση, καὶ ὄχι ἁπλῶς τὴν «δήμευση» καὶ ἀπαλλοτρίωση, τῆς ἐκκλησιαστικῆς περιουσίας. Ἀξιοποίηση ὑπὲρ τῆς ἰδίας τῆς Ἐκκλησίας (μισθοδοσία τοῦ κλήρου καὶ συντήρηση τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ σχολείου). Ἀποπειράθηκε, ἐπίσης, νὰ καταπολεμήσει τὴν ὑπάρχουσα ἀταξία τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ βίου, τὶς καταχρήσεις ὀλίγων κληρικῶν καὶ νὰ ἐπιβάλει τὸν περιορισμὸ τοῦ κλήρου στὰ ἐκκλησιαστικὰ ἔργα του, ἀλλὰ καὶ τὴν τήρηση ἐκκλησιαστικῶν λογιστικῶν βιβλίων, χωρὶς ὅμως, στὸ τελευταῖο αὐτό, ἐπιτυχία...

Πρωτ. Γεώργιος Μεταλληνὸς

 

Τῆς Σπάρτης οἱ πορτοκαλιές

Τῆς Σπάρτης οἱ πορτοκαλιές, χιόνι, λουλούδια τοῦ ἔρωτα,
ἄσπρισαν ἀπ᾿ τὰ λόγια σου, γείρανε τὰ κλαδιά τους
γιόμισα τὸ μικρό μου κόρφο, πῆγα καὶ στὴ μάνα μου.

Κάθονταν κάτω ἀπ᾿ τὸ φεγγάρι καὶ μὲ νοιάζονταν,
κάθονταν κάτω ἀπ᾿ τὸ φεγγάρι καὶ μὲ μάλωνε:
Χτὲς σ᾿ ἔλουσα, χτὲς σ᾿ ἄλλαξα, ποῦ γύριζες -
ποιὸς γιόμισε τὰ ροῦχα σου δάκρυα
καὶ νεραντζάνθια;

Νικηφόρος Βρεττᾶκος

 

Μὴ ταρασσέσθω ὑμῶν ἡ καρδία

Δὲν ταράζεται ἡ καρδιά μας; Ταράζεται, ὅταν βλέπουμε αὐτὰ ποὺ γίνονται γύρω μας, ταράζεται, ὅταν πέφτουμε σὲ πειρασμούς· ὅταν ὁ Κύριος μᾶς στέλνει δοκιμασίες, ὅταν ἔχουμε θλίψεις καὶ ὅταν μᾶς κυριεύει ἡ κατάθλιψη, ἡ καρδιά μας ταράζεται.

Ἀλλὰ ὁ Κύριος μᾶς λέει· «Μὴ ταρασσέσθω ὑμῶν ἡ καρδία· πιστεύετε εἰς τὸν Θεόν, καὶ εἰς ἐμὲ πιστεύετε». Μόνο αὐτὸ χρειάζεται· ἡ πίστη στὸν Θεό, στὸν Κύριό μας Ἰησοῦ Χριστό. Αὐτὴ ἡ πίστη ἀποδιώχνει κάθε θλίψη καὶ κάθε ταραχὴ καὶ εἶναι γιὰ μᾶς τὸ μοναδικὸ καταφύγιο στὶς δυσκολίες, τὶς δοκιμασίες καὶ τὶς στενοχώριες.

«Ἐν τῇ οἰκίᾳ τοῦ πατρός μου μοναὶ πολλαὶ εἰσίν· εἰ δὲ μή, εἶπον ἂν ὑμῖν· πορεύομαι ἑτοιμᾶσαι τόπον ὑμῖν» . Γιὰ ποιά οἰκία τοῦ Πατρὸς μιλάει ἐδῶ ὁ Χριστός; Βέβαια ἡ ἔκφραση αὐτὴ εἶναι συμβολική. Ὁ Θεὸς δὲν ἔχει ἀνάκτορα σὰν αὐτὰ ποὺ ἔχουν οἱ γήινοι βασιλιάδες. Δὲν ἔχει παλάτια μὲ δωμάτια γιὰ τοὺς ὑπηρέτες καὶ τὰ μέλη τῆς βασιλικῆς οἰκογένειας. Δὲν ἔχει ὁ Θεὸς ὁρατὰ κτίρια χτισμένα μὲ τοῦβλα καὶ λάσπη. Τότε τί σημαίνουν αὐτὰ τὰ λόγια τοῦ Κυρίου;

Σημαίνουν τὸ ἑξῆς· ὁ καθένας ἀπὸ μᾶς κατὰ τὴ διάρκεια τῆς ἐπίγειας ζωῆς του, μὲ τὰ δικά του χέρια, χτίζει τὸ μέλλον του. Ἂν ἡ καρδιά μας εἶναι γεμάτη πίστη, ἐλπίδα καὶ ἀγάπη, τότε ἑτοιμάζουμε γιὰ τὸν ἑαυτό μας μία ζωὴ μακάρια, ζωὴ αἰώνια, γιατὶ ἀποστρεφόμαστε τὴν ὁδὸ τῆς ἀδικίας. Ἀλλὰ ὁ καθένας ἀπὸ μᾶς σὲ διαφορετικὸ βαθμὸ ἀποκτᾶ τὴν καθαρότητα τῆς καρδιᾶς, τὴν πίστη, τὴν ἀγάπη καὶ τὴν ἐλπίδα.

Ὑπάρχουν μεγάλοι ἅγιοι, οἱ ὁποῖοι ἐνῶ βρίσκονταν σ’ αὐτὴ τὴ ζωὴ γίνονταν ἄγγελοι ἐν σαρκί, ἀποκτοῦσαν τὰ πολύτιμα χαρίσματα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καὶ ἀνέβαιναν στὸ ὕψος τῆς θεογνωσίας. Αὐτοὶ οἱ ἅγιοι, ὅταν περνοῦσαν στὴν αἰώνια ζωή, εἶχαν ἤδη τὴν ἱκανότητα νὰ ἐπικοινωνοῦν ἄμεσα μὲ τὸν Θεό, διότι ἡ καρδιά τους εἶχε γίνει ναὸς τοῦ Θεοῦ.

Ἐμεῖς ποὺ πολὺ ἀπέχουμε ἀπὸ τὸ νὰ εἴμαστε ἅγιοι, τί μποροῦμε νὰ περιμένουμε; Ἂν δὲν πράττουμε ἔργα ἀδικίας καὶ δὲν καταδικάζουμε μ’ αὐτὰ τὸν ἑαυτό μας σὲ αἰώνιο βάσανο, τότε μποροῦμε νὰ περιμένουμε τὴν ἀνάπαυση καὶ τὴν χαρὰ στὴν αἰώνια ζωή. Ἀλλὰ ἐπειδὴ ἡ καρδιά μας δὲν ἔχει καθαρότητα ποὺ εἶχαν οἱ ἅγιοι τοῦ Θεοῦ, ἐπειδὴ ὑπάρχει πολλὴ ἀκαθαρσία μέσα μας, γι’ αὐτὸ δὲν εἴμαστε ἱκανοὶ νὰ ἐπικοινωνοῦμε ἄμεσα καὶ σὲ βάθος μὲ τὸν Θεό, ὅπως οἱ ἅγιοι. Δὲν ἔχουμε τὴ δυνατότητα νὰ κατοικοῦμε στὶς μονὲς ποὺ πλημμυρίζουν ἀπὸ ἄκτιστο φῶς, ὅπου κατοικεῖ ὁ ἴδιος ὁ Θεός, ἀκόμα δὲν εἴμαστε ἄξιοι. Γι’ αὐτὸ ὁ Θεὸς μᾶς ἔχει ἑτοιμάσει μικρὲς κατοικίες διότι στὴν οἰκία τοῦ ἐπουράνιου Πατέρα «μοναὶ πολλαὶ εἰσίν». Ὁ Θεὸς ἔχει μεγάλες καὶ ἔνδοξες μονές, ὑπάρχουν μεσαῖες, ὑπάρχουν καὶ μικρές, σύμφωνα μὲ τὸ μέτρο τοῦ καθενός. Ὁ καθένας θὰ λάβει σύμφωνα μὲ τὰ ἔργα του καὶ τὸν βαθμὸ τῆς καθαρότητας ποὺ ἔχει ἡ καρδιά του.

Ἀλλὰ καὶ αὐτοὶ ποὺ θὰ κατοικήσουν ἀκόμα καὶ σὲ πιὸ μικρὲς μονὲς θὰ συνεχίσουν στὴν αἰώνια ζωὴ τὸν δρόμο πρὸς τὴν τελειότητα. Καὶ αὐτὸ ποὺ δὲν πρόλαβαν ἢ δὲν μπόρεσαν νὰ κάνουν κατὰ τὴ διάρκεια τῆς ἐπίγειας ζωῆς τους, θὰ τὸ κάνουν ἐδῶ στὶς μικρὲς ἐπουράνιες κατοικίες. Ἔτσι σταδιακὰ θὰ ἀνεβαίνουν ὅλο καὶ πιὸ ψηλὰ φωτιζόμενοι καὶ ἁγιαζόμενοι ἀπὸ τὸν Θεό. Καὶ αὐτούς, ὅπως καὶ τοὺς μεγάλους ἁγίους, τοὺς περιμένει αἰώνια χαρὰ καὶ ἀγαλλίαση.

Καὶ αὐτὸ εἶναι μεγάλη παρηγοριὰ γιὰ μᾶς τοὺς ἀδύναμους χριστιανοὺς ποὺ δὲν ἔχουμε καθόλου προχωρήσει στὸν δρόμο ποὺ μᾶς ἔδειξε ὁ Κύριός μας Ἰησοῦς Χριστὸς λέγοντας· «Ἔσεσθε οὖν ὑμεῖς τέλειοι, ὥσπερ ὁ πατὴρ ὑμῶν ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς τέλειος ἐστίν» . Πολὺ μακριὰ εἴμαστε ἀκόμα. Ἀλλὰ ἂς μὴν ἀπογοητευόμαστε· ἂν καὶ εἴμαστε ἀδύναμοι, ὅμως γνωρίζουμε ὅτι στὴν οἰκία τοῦ ἐπουράνιου Πατέρα μας ὑπάρχουν πολλὲς κατοικίες.

Ἂν δὲν εἴμαστε σὰν τοὺς ἁμαρτωλοὺς ἐκείνους ἀνθρώπους ποὺ μισοῦν τὸν Θεὸ καὶ τὸν βλασφημοῦν καὶ γιὰ τοὺς ὁποίους ὁ ἀπόστολος Παῦλος στὴν ἐπιστολή του λέει· «Ἢ οὐκ οἴδατε ὅτι ἄδικοι βασιλείαν Θεοῦ οὐ κληρονομήσουσι; μὴ πλανᾶσθε· οὔτε πόρνοι οὔτε εἰδωλολάτραι οὔτε μοιχοὶ οὔτε μαλακοὶ οὔτε ἀρσενοκοῖται οὔτε πλεονέκται οὔτε κλέπται οὔτε μέθυσοι, οὐ λοίδοροι οὐχ ἅρπαγες βασιλείαν Θεοῦ οὐ κληρονομήσουσι». Ἂν δὲν εἴμαστε τέτοιοι, τότε ἂς μὴν χάνουμε τὴν ἐλπίδα μας, ὑπάρχει καὶ γιὰ μᾶς τόπος στὸ σπίτι τοῦ ἐπουράνιου Πατέρα μας.

Ἅγιος Λουκᾶς Ἀρχιεπίσκοπος Κριμαίας

 

Τότε θὰ φύγεις

Δὲν θὰ φεύγεις ποτὲ ἀπ' τὴν Ἐκκλησία, ἂν δὲν ἀκούσεις τὸ ''Δι' εὐχῶν'' γιατὶ μέχρι ἐκείνη τὴν ὥρα εἶναι ὅλοι οἱ Ἄγγελοι, ὅλοι οἱ Ἅγιοι, ὁ Θεὸς μέσα στὴν Ἐκκλησία. Μὲ τὸ ''Δι' εὐχῶν'' ἀνεβαίνουν στὸν Οὐρανό. Θὰ τὸ ἀκούσεις, θὰ πάρεις ἀντίδωρο καὶ τότε θὰ φύγεις.

Γέροντας Ἀμβρόσιος Λάζαρης

 

Ἡ λυπημένη

Στὴν πέτρα τῆς ὑπομονῆς
κάθισες πρὸς τὸ βράδυ
μὲ τοῦ ματιοῦ σου τὸ μαυράδι
δείχνοντας πὼς πονεῖς·

κι εἶχες στὰ χείλια τὴ γραμμὴ
ποὺ εἶναι γυμνὴ καὶ τρέμει
σὰν ἡ ψυχὴ γίνεται ἀνέμη
καὶ δέουνται οἱ λυγμοί·

κι εἶχες στὸ νοῦ σου τὸ σκοπὸ
ποὺ ξεκινᾶ τὸ δάκρυ
κι ἤσουν κορμὶ ποὺ ἀπὸ τὴν ἄκρη
γυρίζει στὸν καρπό·

μὰ τῆς καρδιᾶς σου ὁ σπαραγμὸς
δὲ βόγκηξε κι ἐγίνη
τὸ νόημα ποὺ στὸν κόσμο δίνει
ἔναστρος οὐρανός.

Γιῶργος Σεφέρης

 

Ὑπάρχουν ἀκόμη οἱ ἄνθρωποι τοῦ Θεοῦ

Σύγχυση μεγάλη ὑπάρχει. Μύλος γίνεται· εἶναι ζαλισμένοι οἱ ἄνθρωποι. Ὁ κόσμος εἶναι ὅπως οἱ μέλισσες. Ἂν χτυπήσεις τὴν κυψέλη, οἱ μέλισσες βγαίνουν ἔξω καὶ ἀρχίζουν «βούου...» καὶ γυρίζουν γύρω ἀπὸ τὴν κυψέλη ἀναστατωμένες. Ὕστερα ἡ κατεύθυνσή τους θὰ ἐξαρτηθεῖ ἀπὸ τὸν ἄνεμο ποὺ θὰ φυσήξει. Ἂν φυσήξει βοριάς, θὰ πᾶνε μέσα. Ἂν φυσήξει νοτιάς, θὰ φύγουν. Ἔτσι καὶ τὸν κόσμο τὸν φυσάει... «Ἐθνικὸς Βοριάς», «Ἐθνικὸς Νοτιάς», καὶ εἶναι ὁ καημένος ζαλισμένος. Ὅμως, ἂν καὶ γίνεται τέτοιο βράσιμο, νιώθω μέσα μου μιὰ παρηγοριά, μιὰ σιγουριά. Μπορεῖ νὰ ξεράθηκε ἡ ἐλιά, ἀλλὰ θὰ πετάξει νέα βλαστάρια.

Ὑπάρχει μιὰ μερίδα Χριστιανῶν, στοὺς ὁποίους ἀναπαύεται ὁ Θεός. Ὑπάρχουν ἀκόμη οἱ ἄνθρωποι τοῦ Θεοῦ, οἱ ἄνθρωποι τῆς προσευχῆς, καὶ ὁ Καλὸς Θεὸς μᾶς ἀνέχεται, καὶ πάλι θὰ οἰκονομήση τὰ πράγματα. Αὐτοὶ οἱ ἄνθρωποι τῆς προσευχῆς μᾶς δίνουν ἐλπίδα. Μὴ φοβάσθε.

Ἅγιος Παΐσιος Ἁγιορείτης