Ἐπιστολὴ τοῦ Φ. Σέρραρντ στὸν Γ. Σεφέρη (β)

Ὁ Ντοστογιέφσκι ὀνομάζει κόλαση τὸν πόνο ποὺ προέρχεται ἀπὸ τὴν ἀδυναμία μας νὰ ἀγαπήσουμε. Θὰ πρόσθετα, ἐπίσης, ὅτι κόλαση εἶναι ὁ πόνος ποὺ προέρχεται ἀπὸ τὴν ἀδυναμία μας νὰ δεχθοῦμε ἀγάπη. Κάποιος ἀπὸ τοὺς Ὀρθόδοξους ἁγίους λέει ὅτι ἀποτελεῖ ἀνοσιούργημα ἡ σκέψη καὶ μόνο ὅτι ὁ Θεὸς δὲν ἀγαπᾶ τοὺς ἁμαρτωλούς, ἀλλὰ αὐτὴ ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ γίνεται αἰσθητὴ μὲ διαφορετικοὺς τρόπους: γίνεται αἰσθητὴ ὡς βάσανο μὲν ἀπὸ ἐκείνους ποὺ τὴν ἀρνοῦνται, ὡς χαρὰ δὲ ἀπὸ ἐκείνους ποὺ τὴ δέχονται.

Θὰ ἔλεγα, λοιπόν, καταρχάς, ὅτι ἡ κόλαση δὲν εἶναι ἕνας τόπος καὶ δὲν εἶναι αἰώνια (μὲ τὴν ἔννοια μίας ἀδιάκοπης συνέχειας χωρὶς τέλος). Καὶ θὰ ἰσχυριζόμουν περαιτέρω ὅτι εἶναι κάτι ποὺ τελεῖται καὶ ἐκτυλίσσεται στὸ ἐσωτερικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου, ὑποκειμενικὰ καὶ ἔχει νὰ κάνει μὲ τὴν παρουσία ἢ τὴ στέρηση τῆς ζωῆς, μὲ τὴν παρουσία ἢ τὴ στέρηση τῆς χαρᾶς.

Ἀναφορικά, ὡστόσο, μὲ τὸ τί συμβαίνει κατὰ τὴν Κρίση (εἴτε κατὰ τὴν προσωπικὴ κρίση τοῦ καθενὸς ἀπὸ ἐμᾶς εἴτε κατὰ τὴν ἔσχατη Κρίση), αὐτὸ εἶναι ἕνα ἐντελῶς διαφορετικὸ θέμα. Ἀλλὰ ὁ θάνατος γιὰ τὸν καθέναν προσωπικὰ δὲν θὰ ἔπρεπε, μοῦ φαίνεται, νὰ ἐπηρεάζει πραγματικά, μὲ τρόπο διαφοροποιημένο, τὴν κρίση: κάποιος βρίσκεται ἐκεῖ ποὺ βρίσκεται, «στὴν κόλαση» (μὲ τὴν παραπάνω ἔννοια), φερειπεῖν, ἢ ὄχι στὴν κόλαση, πάντως μὲ τὴν ἐνδιάθετη ἱκανότητα πάντοτε, ἂν βρίσκεται «στὴν κόλαση», νὰ ἐλευθερωθεῖ, μὲ τὴν ἐνδιάθετη ἱκανότητα νὰ ἀγαπήσει καὶ νὰ δεχθεῖ ἀγάπη: ὅλα ἐξαρτῶνται ἀπὸ τὸν κάθε ἕναν ἀπὸ ἐμᾶς προσωπικὰ –ἢ ὅπως οἱ Ὀρθόδοξοι Πατέρες λένε: «Ὁ Θεὸς μᾶς δημιούργησε χωρὶς τὴ βοήθειά μας, ἀλλὰ δὲν μπορεῖ νὰ μᾶς σώσει χωρὶς τὴ βοήθειά μας»–καὶ θὰ προσθέταμε εὔλογα ὅτι δὲν μποροῦμε νὰ σώσουμε τὸν ἑαυτό μας χωρὶς τὸν Θεό.

Πραγματικά, μέσα ἀπὸ τὴν Ὀρθόδοξη ὀπτική, κάθε ζωὴ ποὺ δὲν εἶναι τέλεια, ἀκέραιη, ὁλοκληρωμένη, εἶναι σὲ κάποιον βαθμὸ «κόλαση»· ἀλλὰ ἐπίσης καμία ζωὴ –ὅσο ἀτελής, μερική, ἀνολοκλήρωτη καὶ ἂν εἶναι– δὲν στερεῖται τὴν ἱκανότητα ἢ τὴ δυνατότητα νὰ γίνει τέλεια, ἀκέραιη καὶ ὁλοκληρωμένη. Ἡ αἰτία ποὺ μεταξὺ τῶν Ὀρθοδόξων δὲν συναντᾶται ἡ ἔννοια τοῦ καθαρτηρίου καὶ ἀγνοεῖται ἡ ρωμαιοκαθολικὴ διάκριση μεταξὺ κολάσεως καὶ καθαρτηρίου, δὲν εἶναι ὅτι αὐτοὶ πιστεύουν, ὅπως λανθασμένα νομίζεται ἐνίοτε, πὼς οἱ ψυχὲς βρίσκονται εἴτε στὸν παράδεισο εἴτε σὲ κατάσταση αἰώνιας καταδίκης καὶ χωρὶς τὴν παραμικρὴ εὐκαιρία νὰ μεταβοῦν στὸν παράδεισο· ὀφείλεται στὴν πίστη τους ὅτι ἀκόμα καὶ ἡ ψυχὴ ποὺ βρίσκεται στὴν πιὸ βαθιὰ κόλαση ἐξακολουθεῖ νὰ ἔχει τὴν ἱκανότητα νὰ ἐξέλθει ἀπὸ αὐτήν, νὰ μετανοήσει (νὰ ἀλλάξει νοῦ/ζωή): ἀκόμα καὶ ὁ διάβολος δὲν στερεῖται, ἀπὸ αὐτὴ τὴν ἄποψη, τὴ δυνατότητα τῆς μετανοίας.

Κοντολογίς, δὲν ὑπάρχει χῶρος στὴν ὀρθόδοξη σκέψη (κυρίως σὲ αὐτὴν) γιὰ τὴν ἰδέα τῆς κολάσεως στὴν ὁποία κάποιος καταδικάζεται γιὰ πάντα, ὅπως ἐπίσης δὲν ὑπάρχει χῶρος γιὰ τὴν ἰδέα μίας κολάσεως διακριτῆς ἀπὸ τὸ καθαρτήριο, καθότι ὁ ἐξαγνισμὸς καὶ ἡ ἀπολύτρωση εἶναι διαδικασία στὴν ὁποία ὅλοι, ἀνεξάρτητα ἀπὸ τὴν προσωπική τους κατάσταση, μποροῦν νὰ συμμετέχουν: ἀρκεῖ μόνο νὰ τὸ θέλουν.

Ἔτσι ἐξηγεῖται ἡ ἀδιάλειπτη καὶ ἐπίμονη Ὀρθόδοξη προσευχὴ γιὰ τοὺς κεκοιμημένους –ὅλους τοὺς κεκοιμημένους, ἁγίους ἢ «ἁμαρτωλούς»: διότι δὲν ὑπάρχει κανένα ὅριο στὴν τελείωση ποὺ μπορεῖ νὰ ἐπιτευχθεῖ ἀπὸ ἕναν ἅγιο καὶ κανένας περιορισμός, ἐπίσης, στὴν ἱκανότητα ἑνὸς ἁμαρτωλοῦ νὰ γίνει τέλειος.

Οἱ Ρωμαιοκαθολικοί, ὡστόσο, κάνουν τὴ διάκριση μεταξὺ κολάσεως καὶ καθαρτηρίου καὶ ἔχουν παγιδευτεῖ σὲ τούτη τὴ σφαλερὴ ἔννοια τῆς κολάσεως ὡς τιμωρίας καὶ πόνου χωρὶς καμία ἐλπίδα ἢ δυνατότητα ἀπολύτρωσης. Καὶ ἐπειδὴ ἡ ἀντίληψή τους αὐτὴ δὲν συνάδει μὲ τὴν ἰδέα τῆς ἄπειρης ἀγάπης τοῦ Θεοῦ, ἀναγκάζονται νὰ προβαίνουν σὲ τέτοιες εὑρηματικές, πλὴν ὅμως ἀνούσιες, διατυπώσεις, ὅπως ἐκείνη, παραδείγματος χάριν, γιὰ τὴν κόλαση ποὺ «ὑπάρχει ἀλλὰ δὲν βρίσκεται κανένας μέσα σὲ αὐτήν». Ἀναγκάζονται νὰ τὸ κάνουν αὐτό, γιατί ἔχουν καταρχὰς διαμορφώσει λανθασμένη ἰδέα –ἕνα εἶδος χρονικῆς καὶ χωροταξικῆς ἰδέας– τῆς κολάσεως.

Νομίζω ὅτι ὅσα εἶπα εἶναι ἀρκετὰ γιὰ τὸ ἑσπερινὸ κήρυγμά μου τῆς Τετάρτης! Ἂν δὲν μιλοῦσες σοβαρὰ ὅταν ἐξέφραζες τὸ ἐρώτημά σου, μὴ δώσεις σημασία. Ἴσως δὲν χρειάζεται νὰ δώσεις σημασία σὲ καμία περίπτωση.

Ἔκανα, ὅπως βλέπεις, κάμποσες ἀλλαγὲς στὸν Πρόλογο, καὶ ἐλπίζω ὅτι ἔχω ἐξαλείψει τὰ σημεῖα γιὰ τὰ ὁποῖα εἶχες ὁρισμένες ἀμφιβολίες. Ἔστειλα μία λίστα μὲ τὶς ἀλλαγὲς στὸν Κίλι καὶ ἐλπίζω ὅτι θὰ τὶς ἀποδεχθεῖ. Πιστεύω ὅτι μᾶλλον θὰ τὸ κάνει. Ἡ αἴσθησή μου εἶναι –καὶ μέχρι τώρα ἦταν– ὅτι ὅσο περισσότερα μπορεῖ κανεὶς νὰ ἀφαιρέσει τόσο καλύτερα.

Γειὰ χαρὰ

Φίλιππος

Παρακαλῶ συγχώρεσε μὲ ποὺ ἔγραψα ὅλα τοῦτα στὰ ἀγγλικά. Ἀμφιβάλλω ἂν τὰ ἑλληνικά μου θὰ μὲ βοηθοῦσαν νὰ ἀντεπεξέλθω στὶς ὑψηλὲς ἀπαιτήσεις τῶν θεολογικῶν νοημάτων!

Φίλιππος Σέρραρντ