Μὴ σὲ τρομάζει ἡ πείρα τῶν παππούδων

Πρόσφατα ἕνα δημοσίευμα σὲ ἰταλικὴ ἐφημερίδα ἔφερε ξανὰ στὸ φῶς, μ’ ἕναν ἀπροσδόκητο τρόπο, τὸ πρόβλημα τῶν ἡλικιωμένων στὸν σύγχρονο δυτικὸ κόσμο. Κάποιος μοναχικὸς συνταξιοῦχος δάσκαλος ζητοῦσε μὲ ἀγγελία του νὰ υἱοθετηθεῖ ἀπὸ οἰκογένεια ποὺ θὰ ἐνδιαφερόταν νὰ ἀξιοποιήσει τὰ προσόντα του. Θὰ μποροῦσε νὰ συμβάλλει στὴ μόρφωση τῶν παιδιῶν ἢ τῶν ἐγγονιῶν, καὶ γενικά, ὅπως ὁ ἴδιος ἔγραφε, νὰ εἶναι «κοινωνικὰ χρήσιμος».

Ἀνεξάρτητα ἀπὸ τὸ τί ἀνταπόκριση βρῆκε ἡ συγκεκριμένη ἔκκληση, τὸ βέβαιο εἶναι ὅτι σήμερα ἡ χρησιμότητα τῆς τρίτης ἡλικίας ἀμφισβητεῖται χωρὶς περιστροφές. Ἂν κάποιος ἄνω τῶν 65 ἐτῶν ζητήσει νὰ προσφέρει τὶς γνώσεις του, τὸ πιὸ πιθανὸ εἶναι ὅτι ἡ προσφορά του θὰ πέσει στὸ κενό. Οἱ γνώσεις αὐξάνονται, ἐξειδικεύονται, τρέχουν πολὺ γρήγορα γιὰ νὰ τὶς προλάβει κάποιος μὲ μειωμένη ἀντοχὴ στὶς κοῦρσες.

Αὐτὸ θὰ τοῦ ἀπαντήσει ἡ ἀγορά, τὸ ἴδιο θὰ πεῖ καὶ ἡ οἰκογένεια. Ὅταν ὑπάρχουν τόσο εἰδικοὶ φροντιστὲς καὶ σύμβουλοι, οἱ γονεῖς βρίσκουν πὼς δὲν τίθεται θέμα νὰ ἀπευθυνθοῦν σ’ ἕνα καινούργιο εἶδος κατ’ οἶκον παιδαγωγῶν. Ἀφοῦ λοιπὸν ὡς πρὸς τὶς τρέχουσες ἐκπαιδευτικὲς καὶ ἐπαγγελματικὲς ἀνάγκες ὁ ἡλικιωμένος ὑστερεῖ, σὲ τί θὰ μποροῦσε νὰ εἶναι ὠφέλιμος; Στὴ μετάδοση τῆς πείρας, προτείνει ἡ ἁπλὴ λογική.

Ὅμως ἀμέσως ἐδῶ προκύπτουν νέα προβλήματα. Ἕνας ἄνθρωπος ποὺ ἔχει δεῖ κι ἔχει ζήσει πολλά, δὲν εἶναι καθόλου σίγουρο ὅτι θὰ βρεῖ ἀντίκρυ του αὐτιὰ πρόθυμα νὰ ἀκούσουν τὶς διηγήσεις του. Στὴν κοινωνία τῶν ἀτομικῶν δικαιωμάτων καὶ τῆς ἀνεξαρτησίας τῆς γνώμης, κάθε συμβουλὴ ἢ ὑπόδειξη μπορεῖ νὰ ἐκληφθεῖ ὡς ἀθέμιτη παρέμβαση. Θίγονται τὰ προσωπικὰ δεδομένα, ἡ μυγιάγγιχτη προσωπικότητα καὶ τοῦ πιὸ ἀνερμάτιστου. Ὅποιος θελήσει νὰ πεῖ σ’ ἕναν ἄλλο (ἀκόμη κι ἂν αὐτὸς εἶναι πολὺ νεώτερος) τί θὰ ἦταν καλύτερο, κατὰ τὴ γνώμη του, νὰ πράξει, κινδυνεύει νὰ φανεῖ ἐξουσιαστικός. Συνεπῶς ἂς κρατηθοῦν οἱ μεγάλες ἡλικίες μακριὰ ἀπὸ τὶς μικρές.

Φανταστεῖτε μία ἀγγελία γραμμένη ἀπὸ κάποιον μὲ κάμποσα χρόνια στὴν πλάτη του. «Ἔχω ζήσει μέσα στὶς ἀλλαγές. Γνώρισα τὴ φτώχεια. Κατόπιν τὸ ξεπέρασμα τῆς φτώχειας καὶ τὴν ἐπιτυχία. Ἐπίσης τὸν ἔρωτα, ἀλλὰ καὶ τὴν ἐρωτικὴ ἀπογοήτευση. Καὶ ἀκόμη, τὰ σκαμπανεβάσματα τῆς φιλίας – θέλει κανεὶς ἀρχάριος νὰ πληροφορηθεῖ γι’ αὐτά;».

Τὸ φιλελεύθερο ἀκροατήριο ἀπαντᾶ: «Ὄχι. Θὰ τὰ μάθουμε μόνοι μας». Κατηγορηματικὴ ἡ δήλωση καὶ ἀκλόνητη ἡ πεποίθηση ὅτι τὸ νεαρὸ ἄτομο πρέπει νὰ δοκιμάζει τὶς δικές του δυνάμεις σὲ ὁτιδήποτε καινούργιο συναντάει στὸ δρόμο του. Φυσικά, θὰ ἔχει κάποια ἐνημέρωση γιὰ τὸ τί προηγήθηκε, ἀλλὰ δὲν θὰ καθορίσει αὐτὸ τὴν πορεία του.

Παρακολουθώντας αὐτὴ τὴν πορεία διαπιστώνουμε πολὺ γρήγορα τὰ παράδοξά της. Μὲ τὰ πρῶτα ἐμπόδια γεννιοῦνται ἀνησυχίες. Μήπως μία ἀποτυχία στὶς ἐξετάσεις τσακίσει τὴν αὐτοπεποίθηση τοῦ ἐφήβου; Μήπως μία πρώιμη ἐρωτικὴ ἀτυχία τοῦ προκαλέσει ἀνεπανόρθωτο ψυχικὸ τραῦμα; Ἡ ἀντίφαση εἶναι χτυπητή. Ἀπὸ τὴ μία ἡ οἰκογένεια καὶ οἱ εἰδήμονες ὠθοῦν τοὺς νέους στὸ πείραμα, στὴν ἀναζήτηση τοῦ “ἑαυτοῦ” τους. Ἀπὸ τὴν ἄλλη τρομάζουν προκαταβολικὰ μὲ τὸ τσουρούφλισμα καὶ τὸ γρατσούνισμα ποὺ θὰ ὑποστεῖ μοιραῖα ὁ τρυφερὸς βλαστός.

Ἐκεῖ ἀκριβῶς θὰ ἦταν δυνατὸν νὰ βρεθεῖ μία θέση γιὰ τὴν πείρα. Γιατί ὁ ἔμπειρος καὶ μόνον αὐτός, μπορεῖ νὰ πεῖ γιὰ τὸ πόσο βαθιὰ εἶναι μία πληγή, γιὰ τὸ πόσος χρόνος περνάει μέχρι νὰ ἐπουλωθεῖ. Παρ’ ὅλα αὐτά, ὅσους ἔπαθαν καὶ ἔμαθαν τοὺς κρατᾶνε σὲ ἀπόσταση. Στοὺς νέους φαίνονται βαρετοὶ οἱ γέροι, ἀλλὰ γι’ αὐτὸ δὲν εὐθύνονται οὔτε οἱ μὲν οὔτε οἱ δέ, εὐθύνονται οἱ ἐνδιάμεσες ἡλικίες ποὺ παρεμβαίνοντας ἐμποδίζουν τὶς παλιὲς καραβάνες νὰ μιλήσουν γιὰ τὰ ὅσα ἀνάποδα τοὺς ἔτυχαν καὶ γιὰ τὶς περιπέτειες ποὺ πέρασαν ἀντιμετωπίζοντάς τα.

Ἐξαιτίας τοῦ φόβου τῶν μεσόκοπων γιὰ τὴ φθορά, ἡ γιαγιὰ καὶ ὁ παπποὺς παρουσιάζονται στὶς νέες γενιὲς σὰν μούμιες, ἐνῶ εἶναι ἀκόμη ζωντανοί. Μὴν τοὺς πλησιάζετε. Δὲν ἔχουν νὰ διηγηθοῦν παρὰ μόνο ἱστορίες πολὺ πραγματικὲς γιὰ νὰ εἶναι ἀληθινές. Εἶναι πλάσματα μὲ παράξενες ἰδιότητες. Μποροῦν νὰ συσχετίζουν γεγονότα, νὰ συγκρίνουν συμπεριφορές, νὰ προσαρμόζονται στὶς δυσκολίες καὶ τὸ πιὸ ἐξωφρενικό: διαθέτουν ἐπιπλέον καὶ ὑπομονή. Ἄχρηστο, πράγματι, ὑλικὸ ἡ πείρα, εἶναι τόσο πυκνὴ ποὺ δὲν ξέρει κανεὶς τί νὰ ξεδιαλέξει ἀπ’ αὐτή –καί, κυρίως, σὲ τί νὰ τὴν ἐφαρμόσει ἀποδοτικά.

Βασίλης Καραποστόλης

Καθηγητής Πολιτισμοῦ καὶ Ἐπικοινωνίας τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν