Ἐπιτάφιος εἰς τὰ χωρία

Φίλος τις, μεθ᾿ οὗ συνωδοιπόρουν τὰς ἡμέρας ταύτας, ἰσχυρίζετο ὅτι πολλοὶ τῶν Ἑλλήνων τῆς σήμερον προτιμῶσι νὰ ἐκκλησιάζωνται εἰς μικροὺς ναΐσκους ἢ εἰς μεγάλους καὶ πολυτελεῖς ναούς. Ἡ παρατήρησις αὕτη ἔχει τι ὀρθόν, καὶ ἡ ἰδιότροπος εὐλάβεια τῶν τοιούτων πιστῶν δὲν φαίνεται ἄτοπος, ὅταν μάλιστα ἀναλογισθῶμεν ὅτι κυριολεκτικῶς ἡ πολυτέλεια εἰς τοὺς ναοὺς εἶναι ἀπηγορευμένη. Τὸ ἰδιάζον εἰς τοὺς χριστιανικοὺς ναοὺς γνώρισμα εἶναι ἡ σεμνότης καὶ μεγαλοπρέπεια, τὸ γνώρισμα δὲ τοῦτο δὲν ἀποκλείει ἡ εὐτέλεια. Ἐνθυμεῖσθε τὸν ὑπὸ Περικλέους ἐπιτάφιον παρὰ Θουκυδίδῃ. «Φιλοκαλοῦμέν τε γὰρ μετ᾿ εὐτελείας», ἔλεγεν ὁ μέγας πολιτικὸς τῶν ἀρχαίων Ἀθηνῶν, ὅστις ἐμελέτησε πολὺ καὶ ἐψυχολόγησεν ἐπὶ τοῦ βίου τῶν συμπολιτῶν του. Τῷ ὄντι ἡ εὐτέλεια οὐδὲν ἄλλο εἶναι ἢ ἁπλότης, ὁ τύπος δὲ ὁ χριστιανικός, ὡς καὶ ὁ ἀρχαῖος ἑλληνικός, θηρεύει τὴν ἁπλότητα. Τὰ κίβδηλα καὶ ψευδόχρυσα, τὰ ὁποῖα βλέπετε εἰς ἕνα ἢ δύο τῶν ἀθηναϊκῶν ναῶν, καὶ ὑπούλως καὶ θρασέως εἰσαγόμενα, ἀναρμοδίως ὅλως, ὑπὸ ἀνθρώπων ἀμαθῶν καὶ ἀπειροκάλων, δῆθεν ἐπιτρόπων τῶν ναῶν τούτων, ἔπρεπε ν᾿ ἀπαγορευθῶσιν ὑπὸ τῆς μόνης ἁρμοδίας κεντρικῆς ἐκκλησιαστικῆς Ἀρχῆς, κυριαρχικὰ ἐξασκούσης δικαιώματα, κατ᾿ αὐτὸ τὸ πολιτικόν μας Σύνταγμα, ἐπὶ τῶν καθαρῶς ἐκκλησιαστικῶν πραγμάτων. Ἀλλ᾿ ἐλλείψει τοιαύτης Ἀρχῆς ἕκαστος πράττει κατὰ τὸ δοκοῦν αὑτῷ, εἰσάγων εἰς τοὺς ἱεροὺς ναοὺς καινὰ καὶ ξενότροπα, νόθα καὶ ἀπηγορευμένα, καὶ δὲν εἶναι παράδοξον οἱ οὕτω πράττοντες νὰ νομίζωσιν ὅτι ὑπηρετοῦσι δῆθεν τὴν Ἐκκλησίαν, καὶ ὅτι εἶναι ἄξιοι ἐπαίνων καὶ στεφάνων διὰ τὸν ζῆλόν  των. Ἡ Ἐκκλησία ἔχει ἕνα παραδεδεγμένον τύπον, ὃν οὐδεὶς δύναται ἀποινεὶ νὰ παραβῇ, καὶ ρητῶς ἀπαγορεύεται πᾶσα καινοτομία εἴτε εἰς τὴν ἀρχιτεκτονικὴν καὶ γραφικὴν καὶ τὴν λοιπὴν τῶν ναῶν διακόσμησιν, εἴτε εἰς τὴν μουσικὴν καὶ τὴν ἄλλην λατρείαν.

Φυγὼν τῆς ἡμέρας ταύτης τὴν βοὴν καὶ τὸν θόρυβον τῆς μικρᾶς ταύτης Βαβυλῶνος, τῆς ἑλληνικῆς πρωτευούσης, ἀπῆλθον μεθ᾿ ἑνὸς φίλου νὰ ἑορτάσω τὸ Πάσχα εἰς ἓν τῶν μεσογείων τῆς Ἀττικῆς χωρίων. Ἤλπι- ζον νὰ εὕρω εὐλαβῆ τινα ἱερέα, ὅστις νὰ ἠξεύρῃ ἀρκετὰ γράμματα, ὥστε ἀναγινώσκων τὰ Εὐαγγέλια νὰ μὴ λέγῃ «τοῖς γραμματοῖς» ἀντὶ «τοῖς γραμματεῦσι», νὰ ἔχῃ δὲ καὶ ἀρκετὴν συστολήν, ὥστε νὰ μὴ θεωρῇ τὸ ἱερὸν Βῆμα ὡς παρασκήνιον, ὅπου νὰ διαπληκτίζηται ἀνέτως μετὰ τῶν συλλειτουργῶν του. Καὶ ἠξιώθην τοῦ ποθουμένου. Εὗρον ἱερέα ὅστις ἀπήγγειλε ταπεινῶς μὲν ἀλλ᾿ ἀπταίστως καὶ τὰ δώδεκα Εὐαγγέλια τῆς ἀκολουθίας τῶν Ἁγίων Παθῶν. Δὲν πιστεύω νὰ ὑπάρχωσι πολλοὶ τοιοῦτοι εἰς τὰ χωρία, ἀλλὰ τέλος ὑπῆρξα εὐτυχής. Εὗρον ἱερέα ὅστις ἤξευρε καλῶς τὴν τάξιν τῆς Ἀκολουθίας, οὐδεμίαν δὲ ἀταξίαν ἢ χασμωδίαν ἐπέτρεπεν. Ἀλλ᾿ εὗρον καὶ λογικὸν ποίμνιον εὐλαβῶς ἀκροαζόμενον τῆς Ἀκολουθίας, δὲν εἶδον δὲ παῖδας ἢ γυναῖκας ἀσυστόλως φλυαρούσας ἐντὸς τοῦ ναοῦ, οὔτε εἶδον ἐπιτρόπους περιποιουμένους τὰς εὐσεβεῖς κυρίας, καὶ προσφέροντας αὐταῖς καθίσματα. Δὲν ὑπῆρχον ἐκεῖ κυρίαι, ἀλλὰ γυναῖκες, καὶ τοῦτο εἶναι μέγα πλεονέκτημα. Μία μόνη κυρία ὑπῆρχεν ἐκεῖ ἐντὸς τοῦ ναοῦ, ἡ Παναγία.

Ἔμεινα οὕτω ἀκροώμενος μέχρι τέλους τῆς ἀκολουθίας καὶ ἀσπασθεὶς τὸν Ἐσταυρωμένον, ἀπῆλθον νὰ κοιμηθῶ εἰς τὸν ταπεινὸν οἶκον τοῦ ξενίζοντός με χωρικοῦ φίλου μου. Τὴν ἐπαύριον περὶ ὥραν δεκάτην τῆς πρωίας, ψαλλομένου τοῦ ἑσπερινοῦ, προυτάθη ἐν μέσῳ τῷ ναῷ τὸ κουβούκλιον τοῦ Ἐπιταφίου, καὶ οἱ εὐλαβεῖς χωρικοὶ ἐκόμισαν εὐώδη ἄνθη, ρόδα καὶ ἴα καὶ λιβανωτίδα ἐν ἀφθονίᾳ πρὸς διακόσμησιν τοῦ ἐπιταφίου. Ὁ καὶ ἄλλως εὐώδης ναὸς ἐμυροβόλησε. Δύο δὲ γηραιαὶ χωρικαί, καθίσασαι ἐν τῷ ναῷ μετὰ τὸ τέλος τοῦ ἑσπερινοῦ, ὑπεψιθύριζον χθαμαλῇ τῇ φωνῇ ἀλβανικὸν μοιρολόγιον τοῦ Χριστοῦ, οὗ δὲν ἠδυνήθην ν᾿ ἀντιληφθῶ τὰς λέξεις.

Περὶ ὥραν ὀγδόην τῆς ἑσπέρας ἀντήχησεν ὁ μικρὸς κώδων τοῦ ταπεινοῦ παρεκκλησίου, καὶ οἱ χωρικοὶ συνέδραμον ν᾿ ἀκούσωσι τὴν ἀκολουθίαν τοῦ Ἐπιταφίου. Δύο χωρικοὶ ψάλται ἔψαλλον μὲ ἀλβανικὴν προφοράν, ἀλλ᾿ ὄχι μὲ πολλὰς παραφωνίας, τὸ «Σινδόνι καθαρᾷ» καὶ τὸ «Κύματι θαλάσσης». Κατὰ δὲ τὴν θ´ ᾠδήν, «Μὴ ἐποδύρου μου, μῆτερ» ὁ ἱερεὺς ἐθυμίασε τὸν λαόν. Μετὰ τὴν Καταβασίαν, ὁ λαὸς ἤναψε τὰς λαμπάδας, καὶ ὁ ἱερεὺς ἐξελθὼν πάλιν ἤρχισε τὰ Ἐγκώμια. Σημειωτέον δὲ ὅτι ὁ ἱερεύς, ἀκριβὴς τηρητὴς τῶν Τυπικῶν, διέταξε πρότερον ν᾿ ἀναγνωσθῇ ὁ Ἄμωμος, καλῶς παρατηρήσας ὅτι δύσκολον μὲν νὰ στιχολογηθῇ οὗτος ἅμα ψαλλομένων τῶν Ἐγκωμίων, διότι, εἶπε, τὰ τοιαῦτα τυπικώτερα δὲν εὐδοκιμοῦσιν ἐν τοῖς κοσμικοῖς ναοῖς, ἀλλὰ κατὰ τὸ Τυπικὸν τῆς Μ. Ἐκκλησίας ὁ Ἄμωμος οὐχ ἧττον ἀναγινώσκεται, καὶ πρέπει ν᾿ ἀναγνωσθῇ. Καὶ ἠκούσθησαν λοιπὸν ἐκεῖ, ἐν καταλλήλῳ ἡσύχῳ τόπῳ, ὅπου οἱ ἄνθρωποι δὲν ἀνυπομονοῦσι πολύ, οἱ κατανυκτικώτατοι στίχοι τοῦ θεσπεσίου Δαυίδ. «Εἰς τὸν αἰῶνα οὐ μὴ ἐπιλάθωμαι τῶν δικαιωμάτων σου, ὅτι σὺν αὐτοῖς ἔζησάς με. Ἀγαλλιάσομαι ἐγὼ ἐπὶ τὰ λόγιά σου, ὡς ὁ εὑρίσκων σκῦλα πολλά. Διὰ τοῦτο ἠγάπησα τὰς ἐντολάς σου ὑπὲρ χρυσίον καὶ τοπάζιον. Ὡς γλυκέα τῷ λάρυγγί μου τὰ λόγιά σου, ὑπὲρ μέλι τῷ στόματί μου» κτλ. κτλ.

Ἐν τῇ πρώτῃ στάσει τῶν Ἐγκωμίων εὑρέθησαν ἑπτὰ ἢ ὀκτὼ αὐτοσχέδιοι ψάλται. Ἐν τῇ δευτέρᾳ περιωρίσθησαν εἰς ἓξ καὶ ἐν τῇ τρίτῃ ηὐξήθησαν αἴφνης εἰς δέκα. Αἴτιον τούτου εἶναι ὅτι τὸ μὲν συντομώτατον «Αἱ γενεαὶ πᾶσαι» εὐκόλως ᾄδεται ὑπὸ τοῦ πλήθους, τὸ δὲ «Ἄξιόν ἐστι μεγαλύνειν σε», ἔχον εἶδος τι μουσικῆς στροφῆς, δυσκολώτερον τοῖς φαίνεται. Οἱ ἐπίκουροι οὗτοι ψάλται ἦσαν εὔρωστοι χωρικοὶ νεανίαι, καὶ δὲν τὰ ἔλεγον μὲν ἀπταίστως, ἀλλὰ δὲν τὰ ἐδολοφόνουν ἀσυνειδήτως. Μόνος εἷς παραφώνως καὶ ἀτάκτως ἔψαλλε, καὶ οὗτος ἦτο διδάκτωρ τῆς νομικῆς.

Μετὰ τὴν συμπλήρωσιν τῶν Ἐγκωμίων ἐψάλησαν ἀργῶς τὰ Εὐλογητάρια, οἱ Αἶνοι καὶ ἡ Δοξολογία, καὶ εἶτα δύο ρωμαλέοι χωρικοὶ ἦραν τὸ κουβούκλιον τοῦ Ἐπιταφίου λαμπρόφωτον καὶ ἀνθοστόλιστον, καὶ ἤρξατο ἡ λιτανεία ἐντὸς τοῦ χωρίου καὶ πέριξ αὐτοῦ. Ὁ ἀγαθὸς ἱερεύς, μεθ᾿ ὅλον τὸν καταπνέοντα τῆς Πεντέλης ψυχρὸν ἄνεμον, ἐξῆλθεν ἀσκεπὴς τοῦ ναοῦ, καὶ τετράκις διέταξε στάσιν καὶ ἔκαμεν αἰτήσεις, ὁ δὲ λαὸς ἔψαλλε τὸ Κύριε ἐλέησον. Βραγχνόφωνος ψάλτης, ὅστις δὲν ἠξεύρω πῶς εὑρέθη ἐκεῖ, ἔψαλλε «Τὸν ἥλιον κρύψαντα».

Κατὰ τὴν εἰς τὸν ναὸν ἐπάνοδον μετὰ τὸ «Ἄρατε πύλας», οἱ φέροντες τὸν Ἐπιτάφιον χωρικοί, σταθέντες παρὰ τὰς παραστάδας τῆς θύρας, ὕψωσαν εἰς τὸ ὑπέρθυρον τοῦ ναοῦ τὸ ἱερὸν κουβούκλιον, καὶ πάντες οἱ κάτοικοι τοῦ χωρίου, κύψαντες ἐν ταπεινώσει διῆλθον ὑποκάτω τοῦ Ἐπιταφίου, κατὰ τὸ ἐν τοῖς χωρίοις ἔθιμον. Ἔληξε δὲ ἡ ἀκολουθία τὴν ἑνδεκάτην ὥραν, καὶ πάντες ἀπήλθομεν νὰ κατακλιθῶμεν, γλυκείας φέροντες ἐντυπώσεις.

Ἀλέξανδρος Παπαδιαμάντης