Ἀρχὴ τῆς σοφίας

Οἱ ἀσθενεῖς καὶ ἄρρωστοι κατὰ τὴν ψυχὴ χρειάζονται μᾶλλον συμπάθεια παρὰ ἐπίπληξη. Ὅταν δὲν συμπαθῶ τοὺς ἄλλους βλάπτω πολὺ τὴν ψυχή μου.

***

Ἀρχὴ τῆς σοφίας τοῦ Θεοῦ εἶναι ἡ ἐπιείκεια καὶ ἡ πραότης, ποὺ ὑποφέρει τὶς ἀδυναμίες τῶν ἄλλων. Αὐτὸ εἶναι κατόρθωμα γενναίας ψυχῆς.

Ἅγιος Ἰσαὰκ ὁ Σύρος

 

Ἀπὸ ἀγάπη

Ὁ ἄνθρωπος μὲ τὴν νηστεία γίνεται ἀρνί. Ὅταν γίνεται θηρίο, σημαίνει ὅτι ἡ ἄσκηση ποὺ κάνει ἢ εἶναι πάνω ἀπὸ τὶς δυνάμεις του ἢ τὴν κάνει ἀπὸ ἐγωισμό, γι’ αὐτὸ δὲν δέχεται θεία βοήθεια. Ἀλλὰ καὶ τὰ ἄγρια ζῶα, τὰ θηρία, μερικὲς φορὲς τὰ ἡμερεύει, τὰ ταπεινώνει ἡ νηστεία. Βλέπεις, ὅταν πεινοῦν, πλησιάζουν τὸν ἄνθρωπο. Ἀπὸ ἔνστικο, νιώθουν ὅτι ἀπὸ τὴν πεῖνα θὰ ψοφήσουν, ἐνῶ, ἂν πλησιάσουν τὸν ἄνθρωπο, γιὰ νὰ βροῦν τροφή, μπορεῖ νὰ μὴν πάθουν τίποτε. Ἐγὼ εἶδα λύκο ποὺ ἦταν σὰν ἀρνάκι, γιατὶ ἦταν νηστικὸς. Εἶχε κατεβῆ στὴν αὐλή μας μιὰ φορὰ τὸν χειμῶνα μὲ χιόνια πολλά. Εἴχαμε βγῆ μὲ τὸν ἀδελφό μου νὰ ταΐσουμε τὰ ζῶα καὶ ἐγὼ κρατοῦσα τὸ λυχνάρι. Πῆρε ὁ ἀδελφός μου τὸ φουρνόξυλο καὶ τὸν χτυποῦσε καὶ δὲν ἀντιδροῦσε καθόλου.

Ἂν δὲν φθάση κανείς, ὅ,τι κάνει, νὰ τὸ κάνη ἀπὸ ἀγάπη πρὸς τὸν Θεὸ καὶ πρὸς τὸν συνάνθρωπό του, κάνει σπατάλη. Ἂν νηστεύη καὶ ἔχη ὑπερήφανο λογισμό, ὅτι κάτι κάνει, πάει χαμένη ἡ νηστεία του. Εἶναι μετὰ σὰν ἕνα τρύπιο ντεπόζιτο, ποὺ δὲν κρατάει τίποτε. Ρίξε νερὸ μέσα σὲ ἕνα τρύπιο ντεπόζιτο, σιγὰ-σιγὰ φεύγει ὅλο.

Ἅγιος Παΐσιος Ἁγιορείτης

 

Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησόν με τὸν ἁμαρτωλόν

Παραλάβαμε ἀπὸ τοὺς ἁγίους Πατέρες μας νὰ λέμε τὴν προσευχὴ· «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, Υἱὲ τοῦ Θεοῦ, ἐλέησόν με τὸν ἁμαρτωλόν». Αὐτὴ τὴν προσευχὴ ὅσο συχνὰ τὴν λέει ὁ Χριστιανός, τόσο περισσότερο λαμβάνει τὴν Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, εἰρήνη στὴν ψυχή του, φωτισμὸ στὸ μυαλό του καὶ δύναμη νὰ ἀντιμετωπίσει τὸν ἀγῶνα τῆς ζωῆς.

Αὐτὴ τὴν προσευχὴ δὲν μπορεῖ νὰ τὴν πεῖ κανείς, ἐὰν δὲν ἔχει τὴν Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Διότι λέγει ὁ ἀπόστολος Παῦλος, ὅτι «οὐδεὶς δύναται εἰπεῖν Κύριον Ἰησοῦν εἰ μὴ ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ»· δηλαδή, «κανεὶς ἄνθρωπος δὲν μπορεῖ νὰ πεῖ τὸν Ἰησοῦ Χριστό, Κύριο, Θεό, παρὰ μόνον ἐὰν ἔχει την Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος». Γι’ αὐτὸ λοιπόν, κάθε φορὰ ποὺ ἕνας Χριστιανὸς λέγει τὸν Χριστὸ Κύριο, Θεό, αὐτὸ τὸ λέγει ἐπειδὴ ἔχει τὴν Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.

Ἐμεῖς ἀπὸ ποῦ ἔχουμε τὴν Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος; Τὴν ἔχουμε ἀπὸ τὸ Ἅγιο Βάπτισμα. Διότι τότε ποὺ βαπτισθήκαμε, ἐλάβαμε τὴν Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ὅλοι οἱ Χριστιανοὶ εἶναι Πνευματοφόροι. Ἀλλὰ αὐτὴ τὴν Χάρη μποροῦμε νὰ τὴν ἔχουμε μέσα μας ἢ ζωντανή, νὰ μᾶς ἁγιάζει καὶ νὰ μᾶς χαριτώνει, ἢ θαμμένη. Ἕνας ἄνθρωπος ποὺ εἶναι βαπτισμένος, ἀλλὰ δὲν προσεύχεται, δὲν ζεῖ στὴν Ἐκκλησία, δὲν ἐξομολογεῖται, δὲν κοινωνεῖ, δὲν κάνει τὶς ἐντολὲς τοῦ Θεοῦ, ἔχει βεβαίως τὴν Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος μέσα του, ἀλλὰ ἀνενέργητη· δὲν λειτουργεῖ ἡ Χάρις. Μόλις ὅμως αὐτὸς ἀρχίσει νὰ προσεύχεται, νὰ ἐξομολογεῖται, νὰ κοινωνεῖ, νὰ κάνη τὰ ἔργα τοῦ Θεοῦ, τὴν ἀγάπη, τὶς ἐντολὲς τοῦ Θεοῦ, ἀμέσως ἀρχίζει μέσα του ἡ Χάρις νὰ ἐνεργεῖ, καὶ ὁ ἄνθρωπος φωτίζεται, ἁγιάζεται, καθαρίζεται καὶ σώζεται.

Γιὰ νὰ μπορέσουμε λοιπὸν καὶ ἐμεῖς νὰ ἔχουμε τὴν Χάρη τοῦ Θεοῦ νὰ ἐνεργεῖ καὶ νὰ τὴν αἰσθανόμαστε μέσα μας, πολὺ μᾶς βοηθάει αὐτὴ ἡ προσευχή, τὸ «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, Υἱὲ τοῦ Θεοῦ, ἐλέησόν με τὸν ἁμαρτωλόν». Τὸ πρωὶ ποὺ σηκωνόμαστε μαζὶ μὲ τὶς ἑωθινὲς προσευχὲς ποὺ λέμε, τὸ «Βασιλεῦ Οὐράνιε...», τὸ «Παναγία Τριάς...», τὸ «Πάτερ ἡμῶν...», νὰ λέμε ἀρκετὲς φορὲς τὴν προσευχὴ αὐτή, κάνοντας καὶ τὸν Σταυρό μας· «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, Υἱὲ τοῦ Θεοῦ, ἐλέησόν με τὸν ἁμαρτωλόν». Τὴν ἡμέρα ὅσο μποροῦμε, ἐδῶ καὶ ἐκεῖ· «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησόν με τὸν ἁμαρτωλόν». Ὅταν κανένας πειρασμός, καμία κακὴ σκέψη ἔρχεται στὸν νοῦ μας· «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησόν με τὸν ἁμαρτωλόν», καὶ φεύγει αὐτὴ ἡ κακὴ σκέψη. Ὅταν ἔχουμε κάποια στενοχώρια, κάποια ἀπελπισία, κάποια δυσκολία, μόλις ποῦμε τὸ «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ...» ἀρκετὲς φορές – πρέπει νὰ τὸ ποῦμε μὲ ταπείνωση, μὲ πίστη – ἔρχεται εἰρήνη στὴν ψυχή. Μόλις στὴν οἰκογένεια πάει νὰ γίνει ἕνα σκάνδαλο, μία διαίρεση, μία ἀκαταστασία· «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησον ἡμᾶς», «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, φώτισε τὰ παιδιά μας», «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, εἰρήνεψέ μας», καὶ ἔρχεται Χάρις, εὐλογία καὶ εἰρήνη. Σὲ ὅσους Χριστιανοὺς εἴπαμε νὰ λένε αὐτὴ τὴν προσευχή, καὶ ἰδίως ὅταν μέσα στὴν οἰκογένειά τους ὑπάρχουν δυσκολίες, ὅλοι μοῦ εἶπαν ὅτι μὲ τὴν προσευχὴ αὐτὴ ἡ οἰκογένεια εἰρήνεψε, καὶ τὰ παιδιὰ φωτίζονται, καὶ ὁ κόσμος γίνεται καλύτερος, καὶ πιὸ κοντὰ στὸν Χριστὸ ἔρχεται.

Λοιπόν, ἐὰν θέλετε, κρατῆστε το αὐτὸ σὰν ἕνα τελευταῖο ἐφόδιο, σήμερα ποὺ φεύγετε ἀπὸ τὸ Ἅγιον Ὅρος. Νὰ προσπαθεῖτε ὅσο πιὸ συχνὰ μπορεῖτε νὰ λέτε «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησόν με τὸν ἁμαρτωλόν». Δὲν χρειάζεται κανεὶς νὰ εἶναι στὸ δωμάτιό του κλεισμένος ἢ σὲ μία Ἐκκλησία μέσα. Καὶ στὸ αὐτοκίνητο ποὺ ὁδηγεῖ, καὶ στὸν δρόμο ποὺ περπατάει, καὶ περίπατο ποὺ κάνει, καὶ δουλειὲς ἄλλες ποὺ κάνει, τὸ μυαλὸ μπορεῖ νὰ δουλεύει· «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησόν με τὸν ἁμαρτωλόν».

Ὑπάρχει μάλιστα καὶ ἕνα πολὺ ὡραῖο βιβλιαράκι, ποὺ σᾶς συνιστῶ νὰ τὸ διαβάσετε. Λέγεται «Οἱ περιπέτειες ἑνὸς Προσκυνητοῦ». Εἶναι σὰν μυθιστόρημα· διαβάζεται ὡραῖα. Ἐκεῖ περιγράφει τὴν ζωὴ ἑνὸς Ρώσου προσκυνητῆ, ὁ ὁποῖος ἔζησε τὸν περασμένο αἰῶνα καὶ εἶχε πολὺ πόθο Θεοῦ μέσα στὴν καρδιά του. Ἤθελε νὰ μάθει αὐτὴ τὴν προσευχή – πῶς νὰ τὴν λέγει – καὶ ταξίδευσε σὲ διάφορα μέρη, καὶ βρῆκε ἁγίους Γέροντες καὶ Ἀσκητές, οἱ ὁποῖοι τοῦ δίδαξαν αὐτὴ τὴν προσευχή. Ἅμα τὸ διαβάσετε αὐτὸ τὸ βιβλίο, θὰ δεῖτε καὶ ἐσεῖς ποιά εἶναι ἡ μέθοδος, ἡ τέχνη, γιὰ νὰ λέμε αὐτὴ τὴν προσευχή, καὶ μάλιστα ὄχι ἁπλῶς νὰ τὴν λέμε μὲ τὸ στόμα, ἀλλὰ ἀπὸ τὸ στόμα νὰ πηγαίνει στὸν νοῦ καὶ ἀπὸ τὸν νοῦ νὰ πηγαίνει στὴν καρδιά. Διότι ὅταν ἡ προσευχὴ εἶναι στὴν καρδιά, τότε εἶναι καὶ ἡ πιὸ καθαρή, γνήσια, ἀληθινὴ προσευχή, καὶ τότε φέρνει καὶ πολλὴ εἰρήνη στὴν ψυχή. Ἂν θέλετε δοκιμάστε καὶ θὰ μὲ θυμηθεῖτε· πόση εἰρήνη θὰ ἔλθει στὴν ψυχή σας καὶ πόση χαρὰ θὰ πάρετε, ἅμα μάθετε αὐτὴ τὴν προσευχή· «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησόν με τὸν ἁμαρτωλόν». Ὅλοι μπορεῖτε, μικροὶ καὶ μεγάλοι. Μέσα στὴν Ἐκκλησία μας ἔχουμε ὅπλα γιὰ νὰ εἴμαστε εὐτυχισμένοι, ἀλλὰ δὲν τὰ χρησιμοποιοῦμε. Γι’ αὐτὸ καὶ δὲν ἔχουμε χαρὰ στὴν ζωή μας. Ἐνῶ ἐὰν ἔχουμε τὴν προσευχή, θὰ ἔχουμε καὶ ἀληθινὴ χαρά.

Εὔχομαι καλὸ ταξίδι, καὶ ἡ εὐλογία τοῦ Θεοῦ νὰ εἶναι μαζί σας.

Ἀρχιμ. Γεώργιος Καψάνης

Καθηγούμενος Ἱ. Μ. Ὁσίου Γρηγορίου Ἁγίου Ὄρους

 

Ταπεινὸς ὑπεράνω σκανδαλισμοῦ

Ἕναν τέτοιο γέροντα, ἀμέριμνο, ἁπλό, ταπεινό, μὲ μεγάλη ἐμπιστοσύνη στὸν Χριστὸ καὶ τὴν Παναγία, γνωρίσαμε.

Ἦταν ἀπὸ τὸ Ριζοκάρπασο τῆς σήμερα τουρκοκρατούμενης Κύπρου κι ἦλθε στὸ Ἅγιον Ὅρος, ὅταν κι αὐτὸ ἦταν Τουρκοκρατούμενο. Ἐκοιμήθη πρὶν δώδεκα ἔτη, σὲ ἡλικία ἑκατὸν ἕξι ἐτῶν. Εἶχε στὸ Ἅγιον ‘Ὅρος ὀγδόντα ἕξι ἔτη.

Ἐξῆλθε αὐτοῦ μιὰ-δυὸ φορές, γιὰ νὰ πάει προσκυνητὴς στὰ Ἱεροσόλυμα. Ὀγδόντα ἕξι ἔτη εἶχε νὰ φάει κρέας. Ὀγδόντα ἕξι ἔτη εἶχε νὰ δεῖ γυναῖκα. Εἴκοσι πέντε ἔτη εἶχε νὰ πλύνει τὸ πιάτο του. Ὑγιέσταστος, ἐγκρατέστατος, ἐξυπνότατος, ἀγαθότατος. Ἑκατὸν τριῶν ἐτῶν ἀνέβηκε στὴν σκεπή τοῦ κελλιοῦ του, νὰ διορθώσει τὰ κεραμίδια.

Ὅ,τι ζητάω ἀπὸ τὴν Παναγία μοῦ τὸ στέλνει» ἔλεγε. «Ἔχω τὴν εἰκόνα της, τῆς Οἰκονόμισσας, καὶ μὲ οἰκονομεῖ ἡ Ὑπερευλογημένη… Νά, τώρα ἤθελα νερὸ καὶ ἦλθες νὰ μοῦ φέρεις».

Μιὰ φορὰ, ἦλθαν δύο φίλοι ἀπὸ τὴν Ἀθήνα, νεαροὶ οἰκογενειάρχες, καὶ μὲ ρωτοῦσαν ἂν ὑπάρχουν γέροντες τοῦ Γεροντικοῦ καὶ τῆς Φιλοκαλίας. Ὑπάρχουν, τοὺς εἶπα καὶ τοὺς πῆγα στὸν γέροντα αὐτόν, τὸν μοναχὸ Ἰωσὴφ τὸν Κύπριο. Ἦταν τότε ἑκατὸν πέντε ἐτῶν. Ἦταν ξαπλωμένος κι ἔκανε κομποσχοίνι. «Οἱ κύριοι» τοῦ λέγω, «εἶναι ἀπὸ τὴν Ἀθήνα καὶ ἤθελαν νὰ πάρουν τὴν εὐχή σου». Τὸν εἶδαν πὼς δὲν εἶχε ὄρεξη γιὰ κουβέντα. Ἀφοῦ εἶπαν δύο-τρία λόγια, τοὺς ἔκαμε νόημα νὰ φύγουμε.

Φεύγοντας, λένε στὸν γέροντα: «Γέροντα, εἴμαστε μὲ πολλὰ προβλήματα, σᾶς παρακαλοῦμε νὰ προσεύχεσθε».

«Θὰ προσεύχομαι» τοὺς ἀπαντᾶ, «ἀλλὰ γιὰ νὰ προσεύχομαι θέλω καὶ λεφτά»! Ντράπηκα πολύ, τὰ ἔχασα, δὲν ἤξερα τί νὰ πῶ. Προσπαθοῦσα νὰ δικαιολογήσω τὴν κατάσταση. Ἀποροῦσα, γιατί νὰ τὸ κάνει αὐτό. Τοὺς πῆγα σ’ ἕναν ἅγιο ἄνθρωπο, κι αὐτὸς νὰ ζητάει χρήματα γιὰ νὰ προσευχηθεῖ; Αὐτὸς ποὺ δὲν γνώριζε καλά-καλὰ τὴν ἀξία τῶν χρημάτων καὶ δὲν τοὺς ἔδινε μεγάλη σημασία. Οἱ ἄνθρωποι ἔφυγαν καὶ λυπήθηκα.

Τὴν ἄλλη ἡμέρα ποὺ πῆγα νὰ τὸν δῶ, μοῦ λέει: «Πάτερ Μωυσῆ, τὴν ἀρετὴ δεν τὴν μαζέψαμε μαζί. Μὴν μοῦ φέρνεις κόσμο νὰ μὲ τιμᾶνε. Ζήτησα ἀπὸ τὸν Θεὸ νὰ μὲ τιμήσει στὴν ἄλλη ζωή, ὄχι σ΄αὐτὴ τὴν ψεύτικη».

Ἐξεπλάγην. Ντροπιάσθηκε στοὺς ξένους ζητῶντας χρήματα, ποὺ ποτὲ δὲν εἶχε καὶ ποτὲ δὲν τ’ ἀγάπησε, μὲ ντρόπιασε κι ἐμένα. Ποῦ νὰ τολμήσω νὰ ξαναπάω κόσμο. Χάλασε τὴν εἰκόνα του, ὡς σπουδαίου ἀσκητοῦ. Κατέστρεψε τὴν πρόσοψή του. Ποιός ἀπὸ μᾶς τὸ κάνει αὐτό; Ἦταν ταπεινός. Ὑπεράνω καὶ τοῦ σκανδαλισμοῦ. Τὸν ἔνοιαζε τί θὰ πεῖ γι’ αὐτὸν ὁ Θεὸς κι ὄχι οἱ ἄνθρωποι. Ὅταν τὸ εἶπα στοὺς φίλους, ἔμειναν ἄφωνοι…

Μοναχὸς Μωυσῆς Ἁγιορείτης

 

Τὰ ἀπρόοπτα

Ὅμως διαρκῶς συμβαίνουν στὴν ζωή μας ἀπρόοπτα. Ἔρχεσαι στὸ μοναστήρι γιὰ νὰ βρῇς πνευματικὴ ζωή καὶ συναντᾶς κακούς. Εἶναι ἀπρόοπτο. Ζητᾶς κελλὶ ἀπὸ τὴν πλευρὰ τοῦ μοναστηριοῦ ποὺ δὲν ἔχει ὑγρασία, τὸ ἀποκτᾶς, διαπιστώνεις ὅμως ὅτι ἡ θάλασσα σοῦ προκαλεῖ ἀλλεργία, ὁπότε δὲν μπορεῖς νὰ χαρῇς οὔτε τὴν ἡμέρα οὔτε τὴν νύχτα.

Ἀμέσως θὰ σοῦ πῇ ὁ λογισμός, σήκω νὰ φύγης. Εἶναι ἀπρόοπτο.

Σὲ πλησιάζω μὲ τὴν ἰδέα ὅτι εἶσαι καλὸς ἄνθρωπος καὶ βλέπω ὅτι εἶσαι ἀνάποδος. Ἀπρόοπτο.

Παρουσιάζονται συνεχῶς ἀπρόοπτα ἐνώπιόν μας, διότι ἔχομε θέλημα καὶ ἐπιθυμίες. Τὰ ἀπρόοπτα εἶναι ἀντίθετα πρὸς τὸ θέλημα καὶ τὴν ἐπιθυμία μας, γι’ αὐτὸ καὶ μᾶς φαίνονται ἀπρόοπτα, στὴν οὐσία ὅμως δὲν εἶναι.

Διότι ἄνθρωπος ποὺ ἀγαπᾶ τὸν Θεὸν προσδοκᾶ τὰ πάντα καὶ λέγει πάντοτε «γενηθήτω τὸ θέλημά σου». Θὰ ἔρθη βροχή, λαίλαπα, χαλάζι, κεραυνός; «Εἴη τὸ ὄνομα Κυρίου εὐλογημένον».

Ἐπειδὴ αὐτὰ κοστίζουν στὴν σαρκικότητά μας, γι’ αὐτὸ ἐμεῖς τὰ βλέπομε ὡς ἀπρόοπτα.

Γιὰ νὰ μὴν ταράσσεσαι λοιπὸν κάθε φορὰ καὶ στεναχωριέσαι, γιὰ νὰ μὴν ἀγωνιᾶς καὶ προβληματίζεσαι, νὰ τὰ περιμένης ὅλα, νὰ μπορῇς νὰ ὑπομένης ὅ,τι ἔρχεται.

Πάντα νὰ λές, καλῶς ἦλθες ἀρρώστια, καλῶς ἦλθες ἀποτυχία, καλῶς ἦλθες μαρτύριο. Αὐτὸ φέρνει τὴν πραότητα, ἄνευ τῆς ὁποίας δὲν μπορεῖ νὰ ὑπάρχη καμία πνευματικὴ ζωή.

Ἀρχιμ. Αἰμιλιανὸς Σιμωνοπετρίτης

 

Ὅπως Σὺ θέλεις καὶ ὅπως γνωρίζεις

Πρῶτα-πρῶτα, παιδί μου, δὲν γνωρίζουμε τὸν τρόπο ποὺ οἰκονομεῖ ὁ Θεὸς τὴ ζωή μας καὶ ὀφείλουμε νὰ Τοῦ παραδίνουμε τὸν ἑαυτό μας νὰ τὸν κυβερνήσει —πρᾶγμα ποὺ ὀφείλουμε ἀκριβῶς νὰ κάνουμε καὶ σ᾽ αὐτὴν τὴν περίσταση.

Γιατὶ θὰ δυσκολευτεῖς, ἂν θελήσεις νὰ κρίνεις μὲ ἀνθρώπινα κριτήρια ὅσα σοῦ συμβαίνουν ἀντὶ ν᾽ ἀφήσεις στὸν Θεὸ κάθε μέριμνά σου.

Πρέπει λοιπόν, ὅταν σὲ περικυκλώνουν θλιβεροὶ καὶ πιεστικοὶ λογισμοί, νὰ κραυγάζεις στὸν Θεό: «Κύριε, οἰκονόμησε αὐτὴν τὴν ὑπόθεση, ὅπως Σὺ θέλεις καὶ ὅπως γνωρίζεις».

Γιατὶ πολλὰ θέματα τὰ τακτοποιεῖ ἡ Πρόνοια τοῦ Θεοῦ διαφορετικὰ ἀπ᾽ ὅ,τι νομίζουμε ἢ ἐλπίζουμε. Καὶ οἱ ἐλπίδες ποὺ τρέφαμε γιὰ μερικὰ πράγματα, ἀπὸ τὴν πεῖρα ἀποδείχτηκαν λαθεμένες.

Μὲ λίγα λόγια, πρέπει νὰ δείχνεις μακροθυμία τὴν ὥρα τοῦ πειρασμοῦ καὶ νὰ προσεύχεσαι καὶ νὰ μὴν προσπαθεῖς ἢ νὰ νομίζεις ὅτι μὲ ἀνθρωπίνους λογισμούς, ὅπως εἶπα, θὰ ξεπεράσεις λογισμοὺς δαιμονικούς.

Ὁ ἀββᾶς Ποιμένας ἐπειδὴ τὰ γνώριζε αὐτά, ἔλεγε ὅτι ἡ ἐντολὴ «νὰ μὴ μεριμνήσεις γιὰ τὴν αὐριανὴ ἡμέρα» ἀπευθυνόταν σ᾽ ὅσους βρίσκονται σὲ πειρασμό.

Ἂν λοιπόν, παιδί μου, πιστεύεις ὅτι αὐτὰ εἶναι ἀληθινά, ἄφησε κάθε δικό σου λογισμό —καὶ ἂν ἀκόμα εἶναι συνετὸς— καὶ κράτησε τὴν ἐλπίδα σου στὸν Θεό.

Σ᾽ Αὐτὸν ποὺ δίνει περισσότερα ἀπὸ ὅσα Τοῦ ζητᾶμε ἢ μποροῦμε νὰ φανταστοῦμε. Θὰ μποροῦσα νὰ σοῦ ἀπαντήσω σ᾽ ὅλα ὅσα εἶπες, ἀλλὰ δὲν θέλω νὰ ἔλθω σὲ ἀντίθεση οὔτε μὲ σένα οὔτε μὲ τὸν ἴδιο τόν ἑαυτό μου.

Τὸ μόνο ποὺ λέω εἶναι νὰ στερεωθεῖς στὴν ὁδὸ ποὺ ὁδηγεῖ στὴν ἐλπίδα τοῦ Θεοῦ. Γιατὶ αὐτὴ ἡ ὁδὸς εἶναι ἡ πιὸ ἀσφαλὴς καὶ ἡ πιὸ ἀμέριμνη.

Ὁ Θεὸς μαζί σου.

Ἀββᾶς Δωρόθεος

 

Δὲν εἶ­ναι ὅλες οἱ θρη­σκεῖες τὸ ἴδιο

Ὑπάρ­χουν πολ­λὰ φῶτα ποὺ βλέ­πει κα­νεὶς καὶ ἐν­τυ­πω­σιά­ζε­ται, μὰ ἕνα εἶ­ναι τὸ φῶς τὸ ἀλη­θι­νό, ποὺ ἀξί­ζει νὰ λα­τρέ­ψει κα­νείς, τὸν μό­νον ἀλη­θι­νὸν Θεό, τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰη­σοῦ Χρι­στόν.

Οἱ ἀλή­θειες τοῦ Θεοῦ, ὅπως τὶς ἔχει πεῖ ἀπὸ τὴν ἀρχή, αὐτὲς εἶ­ναι.

Δὲν ὑπάρ­χου­νε ἄλ­λες ἀλή­θειες, νέες, ἐπει­δὴ ὁ κό­σμος προ­ό­δε­ψε καὶ ἡ ἐπι­στή­μη καὶ οἱ ἄν­θρω­ποι πή­γα­νε στὰ ἄστρα...

Μόνο ἡ Θρη­σκεία τοῦ Χρι­στοῦ ἑνώ­νει καὶ ὅλοι πρέ­πει νὰ προ­σευ­χό­μα­στε νὰ ἔρθου­νε σ' αὐ­τήν.

Ἔτσι θὰ γί­νει ἕνω­ση, ὄχι μὲ τὸ νὰ πι­στεύ­εις ὅτι ὅλοι εἴ­μα­στε τὸ ἴδιο καὶ ὅτι ὅλες οἱ θρη­σκεῖες εἶ­ναι τὸ ἴδιο.

Δὲν εἶ­ναι τὸ ἴδιο...

Προ­σεύ­χο­μαι ὁ Θεὸς νὰ σᾶς δώ­σει φώ­τι­ση νὰ κα­τα­λά­βε­τε ὅτι δὲν ἔχει σχέ­ση ἡ Θρη­σκεία, ἡ Ὀρ­θο­δο­ξία μας, μὲ ἄλ­λες θρη­σκεῖ­ες.

Ἅγιος Πορφύριος Καυσοκαλυβίτης

 

Στὸ βάθος τῆς ψυχῆς του

Κάποιο ἀπόγευμα ἐπισκέφθηκα τὸν Γέροντα μ’ ἕναν γνωστό μου. Μᾶς δέχθηκε στὸ κελλί του καὶ τοὺς δύο μαζί. Στὴ συζήτησή μας, ποὺ ἀκολούθησε, ὁ γνωστός μου, μεταξὺ ἄλλων, τοῦ μίλησε καὶ γιὰ τὴ μεγάλη ἐκτίμηση ποὺ ἔτρεφε στὸ πρόσωπό μου.

Ὁ Γέροντας τὸν κοίταζε, ἔπειτα ἔσκυψε τὸ κεφάλι καὶ δὲν εἶπε τίποτα. Σὲ λίγο φύγαμε.

Στὴν ἑπόμενη ἐπίσκεψή μου ἤμουν μόνος. Ὁ Γέροντας μοῦ εἶπε: «Σκέφτομαι ἐκεῖνον τὸν γνωστό σου ποὺ μοῦ ἔφερες καὶ μοῦ ἔλεγε, μὲ χαρά, γιὰ τὴν ἐκτίμηση ποὺ σοῦ ἔχει. Τὴ στιγμὴ ὅμως ποὺ μοῦ τὰ ἔλεγε αὐτά, ξέρεις ἐγὼ τί εἶδα στὸ βάθος τῆς ψυχῆς του; Ὅτι σὲ ἀποστρέφεται καὶ σὲ ἀπορρίπτει».

Ἔμεινα ἐμβρόντητος ἀπὸ τὴν ἀποκάλυψή του, ποὺ οὔτε κἂν θὰ μποροῦσα νὰ φαντασθῶ.

Ὁ Γέροντας συνέχισε: «Πρόσεξε ὅμως, αὐτὸ ποὺ εἶδα βρίσκεται στὸ ἀσυνείδητό του. Κατάλαβες; Τί εἶναι ἀσυνείδητο;»

Τοῦ εἶπα ὅ,τι ἤξερα σχετικά. Κι ἐκεῖνος συμπλήρωσε:

«Ἐπειδὴ βρίσκεται στὸ ἀσυνείδητό του, δὲν τὸ γνωρίζει. Νὰ τὸ προσέξεις πολὺ αὐτὸ ποὺ σοῦ λέω».

Ὅταν ἐπέστρεψα στὸ σπίτι, αἰσθανόμουν θλίψη καὶ ἐκνευρισμὸ γιὰ τὴν διχασμένη καὶ διπρόσωπη συμπεριφορὰ αὐτοῦ τοῦ ἀνθρώπου. Ἀφοῦ μὲ ἀπέρριπτε κατὰ βάθος, ποιός τὸν ὑποχρέωνε νὰ μὲ πλησιάζει καὶ μάλιστα νὰ ὁμολογεῖ, μπροστὰ στὸν Γέροντα, τὴν ἐκτίμησή του ἀπέναντί μου; Δὲν θὰ ἦταν πιὸ κανονικὸ νὰ ἀπομακρυνθεῖ ἀπὸ μένα, γιὰ νὰ βρίσκεται τοὐλάχιστον σὲ ἁρμονία μὲ τὰ ὅποια βαθύτερα αἰσθήματά του;

Πέρασαν ἀρκετὲς ὧρες ἐκνευρισμοῦ, καὶ μόνο ἀπὸ κάποια στιγμὴ καὶ μετὰ ἄρχισα νὰ καταλαβαίνω τὸ νόημα τῆς ἐπισημάνσεως τοῦ Γέροντα: «Πρόσεξε, αὐτὸ βρίσκεται στὸ ἀσυνείδητό του καὶ δὲν τὸ γνωρίζει».

Πράγματι, ὁ ἄνθρωπος αὐτὸς συνειδητὰ μὲ ἐκτιμοῦσε πολὺ καὶ τὸ ἔδειχνε καὶ αἰσθανόταν ἐντάξει ἀπέναντί μου.

Τὸ πρόβλημα τῆς αὐτοαντιφάσεώς του ἦταν κρυμμένο στὸ ἀσυνείδητό του καὶ γι’ αὐτὸ τὸ ἀγνοοῦσε. Ἡ διαπίστωσή μου αὐτή, ποὺ δικαιολογοῦσε τὴν προειδοποίηση τοῦ Γέροντα, μὲ ἠρέμησε. Τὸν δέχθηκα ὅπως εἶναι καὶ διατήρησα ἀμετάβλητη τὴν εὐνοϊκὴ στάση μου, ὅπως πρίν.

Ἀργότερα, ὅταν ξαναεῖδα τὸν Γέροντα, μοῦ διευκρίνισε σχετικά: «Αὐτὸ ποὺ εἶδα στὸ ἀσυνείδητό του εἶναι παλιό, εἶναι τραῦμα, εἶναι δαιμονικό». Καὶ σὲ ἐρώτησή μου, ἂν μὲ τὸν ἐξαναγκασμό του μπορεῖ ν’ ἀλλάξει, μοῦ ἀπήντησε: «Μὲ τὴν ἁγιότητα ἀλλάζει ὁ ἄνθρωπος, φεύγουν τὰ ψυχικὰ τραύματα. Σήμερα οἱ ψυχίατροι τὸ λένε ψυχασθένεια, ἐνῶ στὴν πραγματικότητα εἶναι δαιμονικὴ ἐνέργεια ποὺ ὀφείλεται στὶς ἁμαρτίες».

Ἅγιος Πορφύριος Καυσοκαλυβίτης

 

Γλυκειὰ φλόγα!

– Γέροντα, κουραστήκατε πολὺ στὴν Θεία Λειτουργία· δὲν ἔπρεπε νὰ μείνετε καὶ στὴν ἀνάγνωση τῆς «Εὐχαριστίας».

– Τί λές; Κοινώνησα καὶ νὰ μὴν πῶ ἕνα «εὐχαριστῶ» στὸν Θεό; Σὲ πολὺ μεγάλη ἀνάγκη μπορεῖ νὰ φύγη κανεὶς νωρίτερα. Κι ἐσὺ νὰ μὴ φεύγης ποτέ· νὰ ἀκοῦς τὴν «Εὐχαριστία» καὶ νὰ λὲς συνέχεια: «Σ’ εὐχαριστῶ, Θεέ μου· Σ’ εὐχαριστῶ. Δόξα σοι ὁ Θεός, δόξα σοι ὁ Θεός!» καὶ νὰ φτερουγίζη ἡ καρδιά σου.

Μιὰ φορὰ εἶχα πάει γιὰ Θεία Λειτουργία σὲ ἕνα Κελλί.
Ἤμουν κουρασμένος καὶ ταλαιπωρημένος· ἤμουν καὶ νηστικός, ἐπειδὴ θὰ κοινωνοῦσα. Ἐκεῖ δὲν εἶχαν φωτιὰ καὶ σὲ ὅλη τὴν Ἀκολουθία ἔτρεμα ἀπὸ τὸ κρύο. Μόλις ὅμως κοινώνησα, ἔνιωσα νὰ διαπερνᾶ ὅλο μου τὸ σῶμα μιὰ θέρμη.
Ὅπως ὅταν ἀνάβης κάτι ἠλεκτρικὲς σόμπες μὲ σπεῖρες, τὸ ρεῦμα ἀρχίζει νὰ περνάη σιγὰ‐σιγὰ στὶς σπεῖρες, ἕνα τέτοιο πράγμα ἔνιωθα σὲ ὅλο μου τὸ σῶμα. Ἄρχισε σιγὰ‐σιγὰ νὰ φλογίζεται. Μιὰ γλυκειὰ φλόγα!

– Φλεγόμενος καὶ μὴ καιόμενος, Γέροντα...

– Ναί, φλεγόμενος... Γλυκειὰ φλόγα! Ὤ! πάει μετὰ καὶ ἡ πεῖνα, πάει καὶ ἡ κούραση, πάει καὶ τὸ κρύο..

– Πόσο κράτησε αὐτό, Γέροντα;

– Τὸ ἔνιωσα στὸν ναό, μόλις κοινώνησα, καὶ μετὰ ποὺ ἔφυγα, ζεσταινόταν καὶ ὁ δρόμος!

– Γέροντα, πῶς μερικοί, ἐνῶ εἶναι ἀσθενικοὶ στὸ σῶμα, ἔχουν ἀντοχὴ στὴν νηστεία;
– Τὸ μυστικὸ εἶναι ὁ ταπεινὸς καὶ φιλότιμος ἀγώνας, ποὺ συνοδεύεται μὲ προσευχὴ καὶ Μετάληψη τῶν ἀχράντων Μυστηρίων. Αὐτὰ τρέφουν τὴν ψυχή, τρέφουν καὶ τὸ σῶμα. Ὅταν κοινωνοῦμε, παίρνουμε τὸ ἰσχυρότερο ἰαματικὸ φάρμακο, τὸ Σῶμα καὶ τὸ Αἷμα τοῦ Χριστοῦ.

Ἅγιος Παΐσιος Ἁγιορείτης

 

Τέτοια προσευχὴ

∆ὲν εἶναι καθόλου παράξενο, ἐὰν ἡ Ἐκκλησία γράψει µιὰ προσευχὴ γιὰ προστασία ἀπὸ τὸν πολιτισµό, µὲ τὴν ἔννοια ὅτι ὁ πολιτισµὸς χωρὶς τὸν Θεὸ ἀποτελεῖ ἄθροισµα ὅλων τῶν κακιῶν. 

Τέτοια προσευχὴ ὄχι µόνο θὰ εἶναι ἀναγκαία, ἀλλὰ νοµίζω πὼς καλὸ θὰ ἦταν νὰ ὁρίσουµε µία ἐπίσηµη ἡµέρα ἀργίας, κατὰ τὴν ὁποία ὅλος ὁ λαὸς µαζὶ µὲ τοὺς ἡγέτες του θὰ προσεύχεται στὸν Θεὸ νὰ τὸν σώσει ἀπὸ τὸν πολιτισµὸ χωρὶς Θεό. Ἐπειδὴ ὁ πολιτισµὸς εἶναι ἡ καινούργια µορφή ἀθεΐας, ἡ καινούργια εἰδωλολατρία.

 Ἅγιος Νικόλαος Βελιμίροβιτς

 

Ἡ τελευταία σταγόνα

Πίνοντας τὸ ποτήρι τῆς γνώσης, ἡ πρώτη γουλιὰ σὲ κάνει ἄθεο, ἀλλὰ στὸν πάτο τοῦ ποτηριοῦ, στὴν τελευταία σταγόνα κρύβεται ὁ Θεός.

Werner Heisenberg

Θεμελιωτὴς Κβαντομηχανικῆς, Νόμπελ Φυσικῆς 1932

 

Σαράντα πέντε λεμονιὲς

Σαράντα πέντε λεμονιὲς στὴν ἄμμο φυτεμένες

κάνουν τὰ φύλλα πράσινα καὶ τὰ λεμόνια ἀφρᾶτα

μόν’ ἡ δική μου λεμονιὰ στὴν πέτρα εἶναι βγαλμένη

κάνει τὰ φύλλα μάλαμα καὶ τὰ λεμόνια ἀσήμι

κι ὅποιος τὰ πιάσει πιάνεται κι ὅποιος τὰ ἰδεῖ πεθαίνει

κι ὅποιος τὰ γλυκομυριστεῖ σκίζει τὴ γῆς καὶ μπαίνει.

 

Σημεῖον ἀντιλεγόμενον

Ὁ ἄνθρωπος δὲν πλάστηκε γιὰ νὰ παραμείνει αὐτὸ ποὺ εἶναι. Πλάστηκε γιὰ νὰ τελειοποιηθεῖ καὶ νὰ ἀναχθεῖ σὲ κάτι ποὺ δὲν εἶναι. Προῆλθε ἀπὸ τὸ μὴ ὂν καὶ εἰκονίζει τὸν ὄντως Ὄντα. Δημιουργήθηκε ὡς κτίσμα καὶ κλήθηκε νὰ γίνει ὅμοιος μὲ τὸν ἄκτιστο Δημιουργό. Εἶναι ἀπὸ τὴν φύση του ἄνθρωπος καὶ τοῦ δόθηκε ἡ ἐξουσία νὰ γίνει θεὸς. Ὁ Θεὸς ἔγινε ἄνθρωπος, γιὰ νὰ γίνει αὐτὸς θεός. Ἡ παραδοξότητα αὐτή, ποὺ βρίσκεται στὶς ρίζες τοῦ Χριστιανισμοῦ, προσδιορίζει τὴν φύση του καὶ διαμορφώνει τὸν ριζοσπαστικὸ χαρακτήρα του. Καὶ ἐξαιτίας τῆς φύσεως καὶ τοῦ χαρακτήρα του ὁ Χριστιανισμὸς δὲν γίνεται εὔκολα ἀποδεκτὸς ἀπὸ τὸν κόσμο, ἀλλὰ «ἀντιλέγεται», ὅπως καὶ ὁ ἴδιος ὁ Χριστός, ποὺ ἔγινε «σημεῖον ἀντιλεγόμενον» καὶ «κεῖται εἰς πτῶσιν καὶ ἀνάστασιν πολλῶν».

Ἡ ἀπόρριψη τοῦ Χριστοῦ ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους, ἀλλὰ καὶ ἡ ἀποδοχή του ἀπὸ πολλούς, εἶναι φαινόμενα διαχρονικά, ποὺ διαπιστώνονται καὶ στὴν ἐποχή μας. Ὁ ἴδιος ὁ Χριστὸς εἶπε στοὺς μαθητές του: «Εἰ ἐμὲ ἐδίωξαν, καὶ ὑμᾶς διώξουσιν· εἰ τὸν λόγον μου ἐτήρησαν, καὶ τὸν ὑμέτερον τηρήσουσιν». Ὁ κόσμος παραμένει γενικὰ ξένος πρὸς τὸν Χριστὸ καὶ τὴν διδασκαλία του. Ἀλλὰ αὐτὸ δὲν ὀφείλεται μόνο στὴν ἀρνητικὴ τοποθέτηση τῶν ἀνθρώπων· ὀφείλεται καὶ στὴν κακὴ ἐκπροσώπηση τοῦ Χριστιανισμοῦ ἐκ μέρους τῶν πιστῶν. Ἐδῶ ἔγκειται καὶ ἡ τραγικότητα τοῦ κόσμου, ὅπως ἐπίσης καὶ ἡ ἀναγκαιότητα γιὰ τὴν σωστὴ μαρτυρία τῶν Χριστιανῶν μέσα στὸν κόσμο.

Γεώργιος Μαντζαρίδης

 

Ἡ παγίδα τῶν ἐνοχῶν

Μοῦ ἔλεγε ὁ Γέροντας μιὰ μέρα:

«Ὁ χριστιανὸς πρέπει νά ἀποφεύγει τήν ἀρρωστημένη θρησκευτικότητα: τόσο τό αἴσθημα ἀνωτερότητος γιὰ τὴν ἀρετή του, ὅσο καὶ τὸ αἴσθημα κατωτερότητος γιὰ τὴν ἁμαρτωλότητά του. Ἄλλο πράγμα εἶναι τὸ κόμπλεξ καὶ ἄλλο ἡ ταπείνωση, ἄλλο ἡ μελαγχολία καὶ ἄλλο ἡ μετάνοια.

Μὲ ἐπισκέφθηκε κάποτε ἕνας κοσμικὸς ψυχίατρος καὶ μοῦ κατηγόρησε τὸν Χριστιανισμό, διότι, ὅπως εἶπε, δημιουργεῖ ἐνοχὲς καὶ μελαγχολία. Τοῦ ἀπάντησα: Παραδέχομαι ὅτι μερικοὶ χριστιανοί, ἀπὸ σφάλματα δικά τους ἤ ἄλλων, παγιδεύονται στὴν ἀρρώστια τῶν ἐνοχῶν, ἀλλὰ κι ἐσὺ πρέπει νὰ παραδεχθεῖς ὅτι οἱ κοσμικοὶ παγιδεύονται σὲ μία χειρότερη ἀρρώστια, τὴν ὑπερηφάνεια. Καὶ οἱ μὲν θρησκευτικὲς ἐνοχές, κοντὰ στὸν Χριστό, φεύγουν μὲ τὴν μετάνοια καὶ τὴν ἐξομολόγηση, ἡ ὑπερηφάνεια ὅμως τῶν κοσμικῶν, ποὺ ζοῦν μακριὰ ἀπὸ τὸν Χριστό, δέν φεύγει.

Μὲ τὶς τοποθετήσεις αὐτὲς τοῦ Γέροντα, ξεκαθάριζαν μέσα μου μερικὲς ἀπορίες ποὺ εἶχα, ἀναφορικὰ μὲ ψυχολογικὰ προβλήματα τῆς χριστιανικῆς ζωῆς. Ἀντιλαμβανόμουν ὅτι ὁ Γέροντας ἤθελε νὰ ἀποφεύγουμε τὴν ὑπερηφάνεια, τὴν μεταμφιεσμένη σὲ αὐτοδικαίωση «χριστιανικοῦ» φαρισαϊσμοῦ ἤ σὲ αὐτοκαταδίκη «χριστιανικῆς» περιδεοῦς συνειδήσεως. Ἔβλεπα ὅτι ἡ θρασύτητα τῶν αἰσθανομένων ὡς «καθαρῶν» καὶ ἡ δειλία τῶν αἰσθανομένων ὡς «ἐνόχων» δὲν διαφέρουν οὐσιαστικά, ὅτι εἶναι δύο ὄψεις τοῦ αὐτοῦ νομίσματος, τῆς ὑπερηφάνειας. Διότι ὁ ἀληθινὰ πιστὸς χριστιανὸς ἐλευθερώνεται ἀπὸ τὴν ἐνοχὴ μὲ τὴν ἐξομολόγηση καὶ τὴν ἄφεση καὶ χαίρει στὴν ἐλευθερία αὐτὴ ποὺ τοῦ χάρισε ὁ Χριστός. Γνωρίζοντας δὲ ὅτι αὐτὸ εἶναι δῶρο Θεοῦ, εὐγνωμονεῖ καὶ δὲν περιφρονεῖ. Εἶναι καθαρὸς διὰ τοῦ αἵματος τοῦ Χριστοῦ καὶ ὄχι ἀπὸ δικό του κατόρθωμα. Ἔτσι, χαίρει καὶ εὐχαριστεῖ καὶ δὲν ὑπερηφανεύεται, καὶ ἐπιπλέον βλέπει καὶ ὅλους τοὺς ἄλλους δυνάμει καλοὺς διὰ τοῦ αἵματος τοῦ Χριστοῦ.

Ὁ Γέροντας μᾶς ἔδειχνε τὸν δρόμο ποὺ παράκαμπτει τὸ κακὸ (ἁμαρτία) καὶ τὸ χειρότερο (ὑπερηφάνεια ἀρετῆς) καὶ ὁδηγοῦσε στὸ καλύτερο, στὴν ταπείνωση. Γι’ αὐτὸ προσπαθοῦσε νὰ προστατεύσει τὴν γνησιότητα τῆς ταπείνωσης ἀπὸ τοὺς κινδύνους νόθευσής της. Μοῦ ἔλεγε: «Νὰ εἴμαστε ταπεινοί, ἀλλὰ νὰ μὴν ταπεινολογοῦμε. Ἡ ταπεινολογία εἶναι παγίδα τοῦ διαβόλου, ποὺ φέρνει τὴν ἀπελπισία καὶ τὴν ἀδράνεια, ἐνῶ ἡ ἀληθινὴ ταπείνωση φέρνει τὴν ἐλπίδα καὶ τὴν ἐργασία τῶν ἐντολῶν τοῦ Χριστοῦ».

Ὁ Γέροντας, μὲ τὴν διδασκαλία του καὶ περισσότερο μὲ τὰ βιώματά του, ἐποίμαινε τὰ πρόβατά του καὶ τὰ ὁδηγοῦσε σὲ λειμῶνες ἀγάπης καὶ ταπείνωσης. Ζοῦσε ὁ ἴδιος τὴν ταπείνωση, πιστεύοντας ὅτι ἐκεῖνος εἶναι τὸ τίποτε, γιατὶ ὁ Θεός εἶναι, ὅπως ἔλεγε, τὸ πᾶν, κι ὅτι, ὅ,τι ἐμεῖς βλέπαμε πὼς εἶχε, δὲν ἦταν δικό του, ἀλλὰ δῶρο τοῦ Θεοῦ.

Ἅγιος Πορφύριος Καυσοκαλυβίτης

 

Δὲν κάνουμε ἁπλῶς ὑπακοή

Ὅταν τηρεῖ κανεὶς τὶς ἐντολὲς τοῦ Χριστοῦ, δὲν κάνει ἁπλῶς ὑπακοή, ἀλλὰ ἑνώνεται μὲ τὸν Χριστὸ καὶ ἀποκτᾶ τὸ φρόνημα τοῦ Χριστοῦ.

Ἅγιος Σωφρόνιος Σαχάρωφ

 

Ὅλο τὸ μυστικὸ εἶναι ἡ ἀγάπη, ὁ ἔρωτας στὸν Χριστό

Ἡ θρησκεία μας εἶναι ἀγάπη, εἶναι ἔρωτας, εἶναι ἐνθουσιασμός, εἶναι τρέλα, εἶναι λαχτάρα τοῦ θείου. Εἶναι μέσα μας ὅλ’ αὐτά. Εἶναι ἀπαίτηση τῆς ψυχῆς μας ἡ ἀπόκτησή τους.

Γιὰ πολλοὺς ὅμως ἡ θρησκεία εἶναι ἕνας ἀγώνας, μία ἀγωνία κι ἕνα ἄγχος. Γι’ αὐτὸ πολλοὺς ἀπ’ τοὺς «θρήσκους» τοὺς θεωροῦνε δυστυχισμένους, γιατὶ βλέπουνε σὲ τί χάλια βρίσκονται.

Κι ἔτσι εἶναι πράγματι. Γιατί, ἂν δὲν καταλάβει κανεὶς τὸ βάθος τῆς θρησκείας καὶ δὲν τὴ ζήσει, ἡ θρησκεία καταντάει ἀρρώστια καὶ μάλιστα φοβερή. Τόσο φοβερὴ ποὺ ὁ ἄνθρωπος χάνει τὸν ἔλεγχο τῶν πράξεών του, γίνεται ἄβουλος κι ἀνίσχυρος, ἔχει ἀγωνία κι ἄγχος καὶ φέρεται ὑπὸ τοῦ κακοῦ πνεύματος.

Κάνει μετάνοιες, κλαίει, φωνάζει, ταπεινώνεται τάχα, κι ὅλη αὐτὴ ἡ ταπείνωση εἶναι μία σατανικὴ ἐνέργεια. Ὁρισμένοι τέτοιοι ἄνθρωποι ζοῦνε τὴν θρησκεία σὰν ἕνα εἶδος κολάσεως. Μέσα στὴν ἐκκλησία κάνουν μετάνοιες, σταυρούς, λένε: «εἴμαστε ἁμαρτωλοί, ἀνάξιοι» καὶ μόλις βγοῦνε ἔξω ἀρχίζουν νὰ βλασφημᾶνε τὰ θεῖα, ὅταν κάποιος λίγο τοὺς ἐνοχλήσει.

Στὴν πραγματικότητα, ἡ χριστιανικὴ θρησκεία μεταβάλλει τὸν ἄνθρωπο καὶ τὸν θεραπεύει. Ἡ κυριότερη ὅμως προϋπόθεση γιὰ νὰ ἀντιληφθεῖ καὶ νὰ διακρίνει ὁ ἄνθρωπος τὴν ἀλήθεια εἶναι ἡ ταπείνωση. Ὁ ἐγωισμὸς σκοτίζει τὸν νοῦ τοῦ ἀνθρώπου, τὸν μπερδεύει, τὸν ὁδηγεῖ στὴν πλάνη, στὴν αἵρεση. Εἶναι σπουδαῖο νὰ κατανοήσει ὁ ἄνθρωπος τὴν ἀλήθεια. Τὸ οὐσιαστικότερο εἶναι νὰ φεύγεις ἀπ’ τὸν τύπο καὶ νὰ πηγαίνεις στὴν οὐσία. Ὅ,τι γίνεται, νὰ γίνεται ἀπὸ ἀγάπη. Ἡ ἀγάπη ἐννοεῖ πάντα νὰ κάνεις θυσίες.

Ὁ Χριστὸς δὲν θὰ μᾶς ἀγαπήσει ἅμα ἐμεῖς δὲν εἴμαστε ἄξιοι νὰ μᾶς ἀγαπήσει. Γιὰ νὰ μᾶς ἀγαπήσει, πρέπει νὰ βρεῖ μέσα μας κάτι τὸ ἰδιαίτερο. Θέλεις, ζητάεις, προσπαθεῖς, παρακαλεῖς, δὲν παίρνεις ὅμως τίποτα. Ἑτοιμάζεσαι ν’ ἀποκτήσεις αὐτὸ ποὺ θέλει ὁ Χριστός, γιὰ νὰ ἔλθει μέσα σου ἡ θεία χάρις, ἀλλὰ δὲν μπορεῖ νὰ μπεῖ, ὅταν δὲν ὑπάρχει ἐκεῖνο ποὺ πρέπει νὰ ἔχει ὁ ἄνθρωπος.

Ποιό εἶναι αὐτό; Εἶναι ἡ ταπείνωση. Ἂν δὲν ὑπάρχει ταπείνωση, δὲν μποροῦμε ν’ ἀγαπήσουμε τὸν Χριστό. Ταπείνωση καὶ ἀνιδιοτέλεια στὴ λατρεία τοῦ Θεοῦ. «Μὴ γνώτω ἡ ἀριστερά σου τί ποιεῖ ἡ δεξιά σου». Κανεὶς νὰ μὴ σᾶς βλέπει, κανεὶς νὰ μὴν καταλαβαίνει τὶς κινήσεις τῆς λατρείας σας πρὸς τὸ θεῖον. Ὅλ’ αὐτὰ κρυφά, μυστικά, σὰν τοὺς ἀσκητές. Θυμάστε ποὺ σᾶς ἔχω πεῖ γιὰ τ’ ἀηδονάκι; Μὲς στὸ δάσος κελαηδεῖ. Στὴ σιγή. Νὰ πεῖς πὼς κάποιος τ’ ἀκούει, πὼς κάποιος τὸ ἐπαινεῖ; Κανείς. Πόσο ὡραῖο κελάηδημα μὲς στὴν ἐρημιά! Ἔχετε δεῖ πῶς φουσκώνει ὁ λάρυγγας, παθαίνει, μαλλιάζει ἡ γλώσσα. Πιάνει μία σπηλιά, ἕνα λαγκάδι καὶ ζεῖ τὸν Θεὸ μυστικά, «στεναγμοῖς ἀλαλήτοις»…

…Ὅλο τὸ μυστικὸ εἶναι ἡ ἀγάπη, ὁ ἔρωτας στὸν Χριστό. Τὸ δόσιμο στὸν κόσμο τὸν πνευματικό. Οὔτε μοναξιὰ νιώθει κανείς, οὔτε τίποτα. Ζεῖ μέσα σ’ ἄλλον κόσμο. Ἐκεῖ ποὺ ἡ ψυχὴ χαίρεται, ἐκεῖ ποὺ εὐφραίνεται, ποὺ ποτὲ δὲν χορταίνει…

Ἅγιος Πορφύριος Καυσοκαλυβίτης

 

Θαυμαστὸν καὶ ὁμολογουμένως παράδοξον

Πῶς μπορεῖ λοιπὸν νὰ χαρακτηριστεῖ ἢ νὰ παρασταθεῖ ἡ ζωὴ τῶν Χριστιανῶν μέσα στὸν κόσμο;

Ὁ ἄγνωστος συγγραφέας τῆς Πρὸς Διόγνητον πραγματείας, ποὺ συντάχθηκε κατὰ τὴν περίοδο τῶν διωγμῶν, χαρακτηρίζει τὸν τρόπο ζωῆς τῶν Χριστιανῶν ὡς «θαυμαστὸν καὶ ὁμολογουμένως παράδοξον». Καὶ ἀναφέροντας τὰ βασικότερα στοιχεῖα τοῦ θαυμαστοῦ καὶ παράδοξου τρόπου ζωῆς τῶν Χριστιανῶν σημειώνει μεταξὺ ἄλλων καὶ τὰ ἑξῆς: «Πατρίδας οἰκοῦσιν ἰδίας, ἀλλ’ ὡς πάροικοι· μετέχουσι πάντων ὡς πολίται, καὶ πάνθ’ ὑπομένουσιν ὡς ξένοι· πᾶσα ξένη πατρὶς ἐστιν αὐτῶν, καὶ πᾶσα πατρὶς ξένη….Ἐν σαρκὶ τυγχάνουσιν, ἀλλ’ οὐ κατὰ σάρκα ζῶσιν. Ἐπὶ γῆς διατρίβουσιν, ἀλλ’ ἐν οὐρανῷ πολιτεύονται…Ἀγαπῶσι πάντας, καὶ ὑπὸ πάντων διώκονται…Πτωχεύουσι, καὶ πλουτίζουσι πολλούς· πάντων ὑστεροῦνται, καὶ ἐν πάσι περισσεύουσιν. Ἀτιμοῦνται, καὶ ἐν ταῖς ἀτιμίαις δοξάζονται…».

Ἡ συναίσθηση τῆς παροδικότητας τοῦ κόσμου καὶ ἡ βίωση τῆς ἐσχατολογικῆς ἀλήθειας, ἡ ἀποδέσμευση ἀπὸ τὴν κοσμικὴ συμβατικότητα καὶ ἡ προσήλωση στὸ οὐράνιο πολίτευμα, ἡ ἀγάπη ποὺ ἀγκαλιάζει ἀκόμα καὶ τοὺς ἐχθρούς, ἡ ἀνταπόδοση καλοῦ ἀντὶ κακοῦ, ἡ ἑκούσια στέρηση γιὰ τὴν ἄσκηση ἀγαθοεργίας, νοηματοδοτοῦν τὰ πράγματα τοῦ κόσμου διαφορετικὰ καὶ προσδίδουν στὴν καθημερινὴ ζωὴ τῶν πιστῶν ἕνα ξεχωριστὸ περιεχόμενο. Παραμερίζουν τὴν προσκαιρότητα καὶ τὴν διάσπαση, καὶ εἰσάγουν τὴν προοπτική τῆς ἑνότητας καὶ τῆς αἰωνιότητας.

Ἡ ζωὴ τῶν Χριστιανῶν, ὅπως καὶ ὁλόκληρης τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ μέσα στὸν κόσμο, μπορεῖ νὰ παρασταθεῖ ὡς ζωὴ ἐν τάφῳ. Ὁ Χριστός, σημειώνει ὁ Ὠριγένης, ὡς κεφαλὴ τῆς Ἐκκλησίας ὁδηγεῖ τὰ μέλη της διὰ τοῦ θανάτου στὴν ἀνάσταση. Ὅπως τὸ αἰσθητὸ σῶμα τοῦ Χριστοῦ σταυρώθηκε, ἐνταφιάσθηκε καὶ ἀκολούθως ἀναστήθηκε, ἔτσι καὶ τὸ ὅλο σῶμα τῶν πιστῶν ἔχει σταυρωθεῖ μαζὶ μὲ τὸν Χριστὸ καὶ δὲν ζεῖ πλέον τώρα. Ὁ καθένας δηλαδή, ὅπως ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, δὲν ἔχει νὰ καυχηθεῖ γιὰ τίποτε ἄλλο, παρὰ μόνο γιὰ τὸν σταυρὸ τοῦ Χριστοῦ, μὲ τὸν ὁποῖο σταυρώθηκε αὐτὸς γιὰ τὸν κόσμο καὶ ὁ κόσμος γι’ αὐτὸν. Ἐπιπλέον ἐνταφιάζεται μαζὶ μὲ τὸν Χριστό, γιὰ νὰ ζήσει ἕνα νέο εἶδος ζωῆς.

Γεώργιος Μαντζαρίδης

 

Ἀγάπα καὶ προσευχήσου, τίποτε ἄλλο!

Ὁ Γέροντας ἀπαντάει σὲ γράμμα τῆς ἀδελφῆς του ποὺ τοῦ ἔγραφε πόσο βαθειὰ τὴν πίκρανε μιὰ συγγενής της μὲ τὴν ἀπαράδεκτη συμπεριφορά της.

«Συμπεριφέρεται», ἔγραφε ἡ ἀδελφή του, «ἀπαιτητικὰ καὶ ὅλους τοὺς βλέπει ἀφ’ ὑψηλοῦ...Τῆς ἔδωσα ὅλα αὐτὰ τὰ χρόνια τόσα πολλά, τὴ γέμισα μὲ πολύτιμα δῶρα, τῆς πρόσφερα τὴ φροντίδα μου, τὴν προσοχὴ καὶ τὴν ἀγάπη μου. Ἀποτέλεσμα: Ὅλα τὰ πῆρε ὡς ὀφειλόμενα καὶ καθόλου δὲν ἐκτίμησε οὔτε τὴν ἀγάπη, οὔτε τὴν προσφορά μου! Ἡ τελευταία ἐπίθεσή της ἐναντίον μου ἦταν ἀπερίγραπτα ἀγενής. Μοῦ φέρθηκε πολὺ ἄσχημα. Ποιά εἶναι ἡ δική σου γνώμη;»

«Προσπαθῶ», τῆς γράφει, «νὰ θυμηθῶ τὴ δική μου συμπεριφορὰ στὸ παρελθόν. Μήπως καὶ ἐγὼ ὁ ἴδιος ἔδειξα παρόμοια συμπεριφορά; Στὴν παιδική μου ἡλικία δὲν ἀντιλαμβανόμουν μὲ πόσο κόπο καὶ μὲ ποιά παθήματα μὲ ἀνέθρεψαν οἱ γονεῖς μας. Ὁ νοῦς μου ἐργαζόταν μᾶλλον συγκεντρωμένος σὲ μένα τὸν ἴδιο καὶ ὄχι πῶς νὰ εὐχαριστήσω τοὺς γονεῖς ἢ καὶ ἄλλους ποὺ μὲ τὸν ἕνα ἢ τὸν ἄλλο τρόπο μὲ βοήθησαν κατὰ τὴν παιδική μου ἡλικία καὶ στὴν νεότητά μου.

Τώρα σκέπτομαι ἀκόμα τὸ τί ἔχω κάνει γιὰ νὰ βοηθήσω κάποιους ἀνθρώπους στὰ δύσκολα χρόνια τῆς ζωῆς τους... Καὶ κεῖνοι τίποτε δὲν κατάλαβαν! Μερικοὶ μάλιστα εἶπαν ὅτι εἶχα τὴν ἀνάγκη τους, γι’ αὐτὸ ἔκανα ὅ,τι ἔκανα γι’ αὐτούς. Ἀκόμα καὶ τώρα δὲν καταλαβαίνουν οἱ ἄνθρωποι πόσο μοῦ στοιχίζει νὰ τοὺς ἐξυπηρετῶ. Μόλις ἡ ἀνάγκη τους περάσει, ἀμέσως μὲ λησμονοῦν τελείως. Αὐτὸ εἶναι, δυστυχῶς, συνηθισμένο στὴν καθημερινή μας ζωή.

Ἀλλὰ ὅλοι αὐτοί, νέοι καὶ ἡλικιωμένοι, μὲ αὐτὴ τὴν ἀρνητικὴ συμπεριφορά τους, μὲ δίδαξαν πολλά! Ἕνα εἶναι τὸ βασικὸ μάθημα γιὰ ὅλους μας, καὶ κυρίως γιὰ τοὺς γονεῖς: Νὰ μὴν περιμένουμε εὐγνωμοσύνη ἀπὸ κανέναν, οὔτε κἄν ἀπὸ τὰ παιδιά μας, γιὰ ὅσα κάναμε ἢ κάνουμε γι’ αὐτούς. Νὰ τοὺς εὐεργετοῦμε ὅλους, ἂν εἶναι δυνατόν, νὰ συμπάσχουμε μαζί τους, χωρὶς νὰ μᾶς ξεφύγει κανένας λόγος πίκρας.

Ἀδελφή μου, σὲ παρακαλῶ, μὴ θίγεσαι εὔκολα, μὴν τρομάζεις στὶς ἀναποδιές, μὴν ὑπερβάλεις στὶς δυσκολίες, γιατὶ μὲ ὅλα αὐτὰ ἐπηρεάζεις βαθειὰ τοὺς ἀνθρώπους στὸ περιβάλλον σου καὶ καταστρέφεις τὶς καλὲς σχέσεις καὶ ὅ,τι μέχρι τώρα πέτυχες.

Ἂς μὴ ζητᾶμε ἀπὸ τὰ παιδιά μας καὶ ἀπὸ τοὺς ἄλλους τίποτε, οὔτε ἀκόμα καὶ τὴν εὐγνωμοσύνη τους. Νὰ ἀφήνουμε τοὺς ἄλλους νὰ ἐνεργοῦν κατὰ τὸ μέτρο τῆς συνειδήσεώς τους. Μόνο νὰ προσπαθοῦμε νὰ ὑπηρετοῦμε τὸν καθένα ξεχωριστά, χωρὶς νὰ περιμένουμε ἀναγνώριση ἢ ἀνταπόκριση.

Δὲν πρέπει νὰ θλιβόμαστε μὲ ὅ,τι συμβαίνει. Μόνο μὲ τὸν ἑαυτό μας νὰ πονᾶμε γιατὶ δὲν κατορθώσαμε νὰ ζήσουμε τὴ ζωὴ τῆς ἀληθινῆς ὁμοιώσεως μὲ τὸν Χριστό.

Λοιπόν «ἀγάπα καὶ προσευχήσου», τίποτε ἄλλο!»

Ἅγιος Σωφρόνιος Σαχάρωφ

 

Ἕνας νέος τρόπος ζωῆς

Ἡ χριστιανικὴ ζωὴ θεμελιώνεται στὰ μυστήρια. Αὐτὰ δὲν ἀποτελοῦν μαγικὲς τελετὲς ποὺ ἀλλάζουν μηχανικὰ τὸν ἄνθρωπο καὶ τὴν ζωή του, ἀλλὰ δωρεὲς τοῦ Θεοῦ ποὺ ἀνακαινίζουν τὴν ὕπαρξή του μὲ τὴν συγκατάθεση καὶ συνεργασία του. Τὰ μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας εἶναι κτιστὰ μέσα, μὲ τὰ ὁποῖα μεταδίδεται ἡ ἄκτιστη χάρη τοῦ Θεοῦ. Τὸ Βάπτισμα, τὸ Χρίσμα καὶ ἡ θεία Εὐχαριστία, τὰ βασικὰ αὐτὰ μυστήρια μὲ τὰ ὁποῖα εἰσάγεται καὶ διατηρεῖται ὁ ἄνθρωπος στὸ σῶμα τοῦ Χριστοῦ, τὴν Ἐκκλησία, θεμελιώνουν ἕνα νέο τρόπο ζωῆς γιὰ τὸν ἄνθρωπο.

Ἡ συμμετοχὴ στὰ μυστήρια δηλώνει τὴν ἑκούσια αὐτοδέσμευση τοῦ ἀνθρώπου νὰ ἀκολουθήσει τὸν Χριστὸ καὶ νὰ συμμορφώσει τὴν ζωή του κατὰ τὸ πρότυπο καὶ τὸ θέλημά του. Ἡ αὐτοδέσμευση αὐτή, ποὺ ἐκδηλώνεται σὲ ἠθικὸ ἐπίπεδο, προσλαμβάνει ὀντολογικὸ περιεχόμενο καὶ ἐσχατολογικὴ προοπτική. Ὁ ἄνθρωπος ἀνακαινίζεται καὶ εἰσάγεται σὲ μία καινούργια προοπτικὴ ζωῆς. Καλεῖται νὰ περιπατήσει «ἐν καινότητι ζωῆς», γιὰ νὰ ἀφομοιώσει ὡς πρόσωπο τὴν νέα ὀντολογία, στὴν ὁποία τὸν μυσταγωγοῦν τὰ μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας· νὰ μείνει ἑνωμένος μὲ τὸν Χριστὸ καὶ νὰ καταστεῖ κοινωνὸς τῆς ζωῆς του μετέχοντας στὴν ταπείνωσή του καὶ προσβλέποντας στὴν ἔνδοξη φανέρωσή του.

Ἡ παραμονὴ στὸ σῶμα τοῦ Χριστοῦ δὲν ἀποτελεῖ παθητικὴ κατάσταση ἀλλὰ δυναμικὴ διαδικασία. Δὲν πραγματοποιεῖται μόνο μὲ τὴν συμμετοχὴ στὰ μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλὰ καὶ μὲ τὴν ἀγάπη πρὸς τὸν Χριστὸ καὶ τὴν τήρηση τῶν ἐντολῶν. Ἡ ἀγάπη πρὸς τὸν Χριστὸ ἐκδηλώνεται μὲ τὴν τήρηση τῶν ἐντολῶν του· καὶ ἡ τήρηση τῶν ἐντολῶν τοῦ Χριστοῦ διατηρεῖ τὸν πιστὸ στὴν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ. Μόνο ὅποιος τηρεῖ τὶς ἐντολὲς τοῦ Χριστοῦ μένει «ἐν τῷ Χριστῷ καὶ ὁ Χριστὸς ἐν αὐτῷ».

Γεώργιος Μαντζαρίδης

 

Δικαίως κλώτσησαν!

-Ἡ γνώμη σας γιὰ τὴ σημερινὴ νεολαία; Ἀκολουθεῖ τὸν σωστὸ δρόμο; Ἔχει στόχους ἤ ἔχει ξεστρατίσει;

-Δὲν μ' ἀρέσει ἡ τοποθέτηση ποὺ κάνετε!

- Γιατί;

-Μοῦ φαίνεται λιγάκι παράξενη κατὰ τοῦτο: Γιατὶ εἶναι σὰν νὰ λέτε ὅτι τὸ κλῆμα στράβωσε μὲ τοὺς νέους τῆς σημερινῆς ἐποχῆς. Τὸ κλῆμα δὲν τὸ στράβωσαν οἱ νέοι τῆς σημερινῆς ἐποχῆς. Ἔχει στραβώσει ἀπὸ λίγο παλαιότερες ἐποχές. Ἔτσι; Στράβωσε γιατὶ παρουσιάσθηκε μία ἀντίθεση μεταξὺ ἐσωτερικῶν πεποιθήσεων καὶ ἐξωτερικῆς πράξεως. Παλαιότερες γενεές, ἐνῶ ἔχασαν τὶς σωστὲς πεποιθήσεις, κράτησαν μία ὑποχρεωτικὴ ἐπιφάνεια σεμνότητας, ἡ ὁποία ὅμως δὲν μποροῦσε νὰ ἐπιβληθεῖ στοὺς νέους. Γιατὶ οἱ νέοι θέλουν γνησιότητα! Καὶ βλέποντας τοὺς μεγαλυτέρους νὰ μὴν ἔχουν γνησιότητα, κλώτσησαν. Δικαίως κλώτσησαν! Δικαίως!

Ἐμεῖς σὰν χριστιανοί, καὶ ἐγὼ σὰν παπὰς καὶ σὰν πνευματικὸς καὶ σὰν Δεσπότης δὲν κάνω τίποτα ἄλλο σ' ὅλη μου τὴ ζωὴ ἀπὸ τὸ νὰ λέω σὲ ὅλους: «ἀποκτῆστε γνησιότητα, ἐσωτερικὴ γνησιότητα, γιατὶ αὐτὴ μόνο θὰ σᾶς βοηθήσει νὰ ἀποκτήσετε ὅλα τ' ἄλλα. Ὄχι προσωπεῖο, ὄχι μάσκα». Οἱ νέοι ἔχουν πάντοτε κάτι τὸ βαθύτερο· ζητοῦν τὴ γνησιότητα καὶ εἶναι κρίμα ὅτι ἔχουν βρεθεῖ χωρὶς ὁδηγούς.

Γι' αὐτὸ καὶ ἄλλη φορά, ὅταν ἐρωτήθηκα, τὸ εἶπα (καὶ τὸ ἐπαναλαμβάνω καὶ τώρα), ὅτι ἀνάγκη ἐπιστροφῆς καὶ μετανοίας ἔχει ἡ μεγαλύτερη γενεά. Καὶ ὄχι οἱ νέοι! Γιὰ νὰ γίνουν μὲ τὴν ἐσωτερική τους ἐπιστροφὴ ὁδηγοὶ στοὺς νέους, ποὺ εἶναι πρόθυμοι νὰ ἀκολουθήσουν. Γιατὶ οἱ νέοι πάντοτε ψάχνουν νὰ βροῦν πρότυπα· τὸ ἀπαιτεῖ ἡ ψυχολογία τους, ἀλλὰ ἀτυχῶς ἡ ἐποχή μας εἶναι φτωχή.

Μητροπολίτης Πρεβέζης Μελέτιος

(ἀπόσπασμα συνέντευξης)