Σοφία πού ἀγκαλιάζει ὁλόκληρη τήν ὕπαρξη

Ὅταν γίνεται λόγος γιά σοφία, ἀναδύονται συνήθως στή σκέψη μου ἕνας στίχος τοῦ Ἄγγλου νομπελίστα ποιητῆ Τ.Σ. Ἔλιοτ καί ὁρισμένοι στίχοι τῆς Ἁγίας Γραφῆς. Σέ ἕναν στίχο τοῦ ποιήματος «Τά χορικά ἀπό τόν βράχο» τό 1934 διερωτᾶται ὁ Ἔλιοτ: «Ποῦ εἶσαι σοφία πού σέ χάσαμε στή γνώση; Ποῦ εἶσαι γνώση πού σέ χάσαμε στήν πληροφόρηση;». Ἡ ἀναζήτηση τῆς ἀλήθειας συχνά περιορίζεται σέ αὐτές τίς περιοχές. Στόν 21ο αἰώνα ὁ σκεπτόμενος νοῦς ἰλιγγιᾶ μπροστά στά δύο «ἄπειρα»: τοῦ μακρόκοσμου καί τοῦ μικρόκοσμου. Ὁ ὄγκος τῆς γνώσεως καί ἡ συσσώρευση πληροφοριῶν δέν ἀρκοῦν. Ἐξακολουθοῦμε νά ἀναζητοῦμε σέ ὅλα αὐτά ἕνα κεντρικότερο νόημα, μιά βαθύτερη ἑνότητα πού συνδέει τό σύμπαν. Χρειάζεται μιά ἀνάβαση ἀπό τήν ἁπλή πληροφόρηση καί τήν ἐξειδικευμένη γνώση πρός τή σοφία πού ἀγκαλιάζει ὁλόκληρη τήν ὕπαρξη. Αὐτή δίνει στήν κρίση μας διορατικότητα, μᾶς προσφέρει θέα στό ὅλον. Καί στήν ἀνθρώπινη συμπεριφορά χαρίζει διάκριση καί ἐπιείκεια.

Ἡ σοφία δέν ταυτίζεται μέ τήν ἐξυπνάδα καί τήν πολυμάθεια. Εἶναι προϊόν μιᾶς γενικότερης ἐσωτερικῆς πνευματικῆς ὡριμότητος. Μιᾶς εὐρύτερης συνθέσεως εὐφυΐας, ἐμπειρίας καί γνώσεως, διαύγειας πνευματικῆς καί καλοσύνης. Ἡ σοφία πού ἔχει ἀναπτυχθεῖ στούς πολιτισμούς διαφόρων λαῶν παραμένει πολύτιμη κληρονομιά γιά τήν ἀνθρωπότητα. Ἰδιαίτερο παράδειγμα αὐτῆς τῆς σοφίας εἶναι ἡ ρήση τοῦ Σωκράτη «ἕν οἶδα ὅτι οὐδὲν οἶδα». Ὑπάρχουν διάφορα ἐπίπεδα σοφίας. Στήν Ἁγία Γραφή τονίζεται ἡ πρωταρχική ἀξία της: «Μακάριος ἄνθρωπος ὃς εὗρεν σοφίαν καὶ θνητὸς ὃς εἶδεν φρόνησιν… πᾶν δὲ τίμιον οὐκ ἄξιον αὐτῆς ἐστιν». Παράλληλα ὑπογραμμίζεται ἡ ρίζα της, «ἀρχὴ σοφίας φόβος Κυρίου», καί ἡ πίστη ὅτι πηγή τῆς σοφίας εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Θεός.

Στό πρῶτο, λοιπόν, ἐρώτημα τοῦ Ἔλιοτ ταιριάζει νά παρατεθεῖ καί ἕνα ἄλλο συγγενές, πού θέτει ὁ Ἀπόστολος Ἰάκωβος: «Τίς σοφὸς καὶ ἐπιστήμων ἐν ὑμῖν; δειξάτω ἐκ τῆς καλῆς ἀναστροφῆς τὰ ἔργα αὐτοῦ ἐν πραΰτητι σοφίας». Στή συνέχεια ἐπισημαίνει τήν ἀνάγκη διακρίσεως ἀνάμεσα σέ μιά σοφία «ἐπίγεια, ψυχική, δαιμονιώδη» καί σέ μιά «ἄνωθεν κατερχομένη σοφία», πού ἔχει εἰδικά χαρακτηριστικά: «Ἡ δὲ ἄνωθεν σοφία πρῶτον μὲν ἁγνή ἐστιν, ἔπειτα εἰρηνική, ἐπιεικής, εὐπειθής, μεστὴ ἐλέους καὶ καρπῶν ἀγαθῶν, ἀδιάκριτος, ἀνυπόκριτος». Ἡ σοφία πού ἔχει πηγή της τόν Θεό ἐπιμένει καί ἐργάζεται γιά τή δικαιοσύνη μέ τελικό ἀποτέλεσμα τήν εἰρήνη: Εἰρήνη μέ τόν ἑαυτό μας, μέ τούς γύρω μας, μέ τήν ἀνθρωπότητα καί γενικά μέ τήν κτίση ὁλόκληρη.

Στά ἐρωτήματα πού ἔθεσε ὁ Ἔλιοτ πρίν ἀπό τόν Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ὕστερα ἀπό ὀκτώ χρόνια ἐντόνων ἐμπειριῶν, ἔδωσε ὁ ἴδιος μιά ἀποκαλυπτική ἀπάντηση, μέ ἕναν στίχο του στά Τέσσερα κουαρτέτα, πού δημοσιεύθηκαν τό 1942: «Ἡ μόνη σοφία πού μποροῦμε νά ἐλπίζουμε πώς θά ἀποκτήσουμε εἶναι ἡ σοφία τῆς ταπεινοφροσύνης. Ἡ ταπεινοφροσύνη δέν ἔχει τέλος». Ὑπέροχη διαπίστωση καί διατύπωση μιᾶς ἀλήθειας, πού διαποτίζει τή βιβλική σκέψη καί τήν ὀρθόδοξη πνευματικότητα.

Ἀρχιεπίσκοπος Ἀλβανίας Ἀναστάσιος