Τὸ σχῆμα ἑνὸς ἄλλου κόσμου

Ἕνας ἄνθρωπος ποὺ γίνεται ἀσκητὴς ἐπειδὴ μόνον ἔτσι μπορεῖ νὰ κηρύξει καλύτερα τὸ πανευδαιμονικό του εὐαγγέλιο· ἕνας ὀραματιστὴς ποὺ ζεῖ καὶ παθαίνεται μὲ τοὺς μύθους τοῦ Εἰκοσιένα, σὲ μιὰ μικρὴ γωνιὰ τοῦ ἑλληνικοῦ κόσμου ποὺ ἔμεινε μακριὰ ἀπὸ τοὺς ἀγῶνες γιὰ τὴν ἀνεξαρτησία του· ἕνας μοναχικὸς ποὺ ὁ διάλογός του μὲ τοὺς ἄλλους γίνεται ἀποκλειστικὰ σχεδὸν μὲ ζωγραφιές· ὁ Θεόφιλος μόνον στὰ χώματα μιᾶς τέτοιας παραμυθένιας χώρας ἤτανε φυσικὸ νὰ βλαστήσει μιὰ μέρα.

Ἡ παρομοίωση αὐτὴ δὲν ἀποτελεῖ ἕνα ἁπλὸ σχῆμα λόγου. Ἄνθρωπος ὁ Θεόφιλος, ἀλλὰ μὲ τὴ στοιχειώδη καὶ πρωτογενῆ σύσταση ἑνὸς φυτοῦ, ἀκολούθησε τὴ διαδρομὴ τῆς ἀνθοφορίας καὶ τῆς καρποφορίας χωρὶς νὰ προσβληθεῖ ποτέ του ἀπὸ τὰ ζιζάνια ποὺ ἔσπειραν μὲ τὶς θεωρίες τους γιὰ τὴν ἐνοχὴ καὶ τὴν ἁμαρτία οἱ θρησκεῖες. Μολοντοῦτο, χωρὶς ὁ ἴδιος νὰ τὸ γνωρίζει, ἔφτασε ἀνεξάρτητα καὶ πάνω ἀπὸ τὴν καλλιτεχνική του ἰδιοφυία νὰ ἐνσαρκώνει μιὰ προσωπικότητα ἠθικὴ σὲ παρθένα κατάσταση ποὺ τὰ μάτια μας, ἀσκημένα στὰ συμβατικὰ μέτρα, δὲν εἶναι σὲ θέση ἀμέσως νὰ ἐκτιμήσουν.

Ὅλες οἱ πληροφορίες ποὺ ἔφτασαν ὡς ἐμᾶς γιὰ τὸν τρόπο ποὺ ἔζησε καὶ ἔδρασε, μᾶς πείθουν ὅτι ὁ μικρόσωμος γιὸς ἑνὸς τσαγκάρη τῆς Μυτιλήνης εἶχε τὸ τεράστιο θάρρος νὰ προχωρήσει μὲς στὴ ζωή, στηριγμένος ἀποκλειστικὰ καὶ μόνο στὴν ἀγαθότητα τῆς ψυχῆς του, ἐντελῶς ἀπαλλαγμένος ἀπὸ τὰ καθημερινὰ πάθη καὶ παραδομένος μὲ τὴν εὐπιστία μικροῦ παιδιοῦ στὰ ὄνειρά του. Ἡ διαύγεια ποὺ ἐπιβάλλει στὸν ὁρατὸ κόσμο κάθε φορὰ ποὺ μᾶς τὸν παρουσιάζει στὰ ἔργα του, δὲν εἶναι παρὰ ἡ μεταγραφὴ τῆς ἔντονης ροπῆς ποὺ διαγράφεται μέσα του νὰ φτάσει αὐτὸς ὁ κόσμος, ἀκριβῶς ὅπως μέσα στὰ ὄνειρά του, σὲ μιὰ κατάσταση ἄκακη, καθάρια, εὐδαιμονική. Ὅπως ἡ φανερή του προσήλωση στοὺς Ἥρωες δὲν εἶναι παρὰ ἡ συμβολικὴ ἀνάθεση τῶν ἐλπίδων ἑνὸς ταπεινοῦ, ποὺ ζητᾶ νὰ ἀκεραιωθεῖ μὲς στὰ αἰσθήματά του, πρὸς τὶς δυνάμεις ποὺ ξεπερνοῦν τὸν ἄνθρωπο. Εἶναι οἱ δύο αὐτὲς ροπὲς ποὺ συνθέτουν τελικὰ τὴ φυσιογνωμία του.

Στὶς ἀτέλειωτες μέρες τῆς ὁδοιπορίας του κάτω ἀπ’ τὶς καστανιὲς τοῦ Πηλίου ἢ μὲς στὰ λιόφυτα τῆς πατρίδας του, μ’ ἕνα τενεκεδάκι στὸ χέρι, μὲ τὰ μάτια ὀρθάνοιχτα, ὁ Θεόφιλος, πέραν ἀπὸ τὴν ἐνοχὴ καὶ τὴν ἁμαρτία, κατευθύνεται ὁλόισα στὸν παράδεισο. Τὶς αἰσθήσεις τὶς ἀποδέχεται ὅπως ἕνας Χριστιανὸς ἀποδέχεται τὰ Μυστήρια. Καὶ τελετουργεῖ βοηθημένος ἀπὸ τὰ φυσικὰ στοιχεῖα, χωρὶς ποτὲ νὰ περάσει ἀπὸ τὸ νοῦ του ὅτι ἐξυπηρετεῖ ἄλλο ἰδανικὸ ἔξω ἀπ’ αὐτὸ ποὺ τοῦ δόθηκε μὲ τὸ γεγονὸς τῆς γέννησής του: ν’ ἀποστραγγίσει, ν’ ἀποσπάσει ἀπὸ τὴν Πλάση αὐτὴ ὅλα της τὰ θαύματα.

Τὸ πρόσωπο τῆς Καλοσύνης ποὺ ἐνσαρκώνει, καλύπτει καὶ ξεπερνᾶ κατὰ πολὺ τὸ πρόσωπο τῆς Χριστιανικῆς ἀγάπης. Γι’ αὐτὸ καὶ δὲν τὸ στρέφει ἀπὸ τὴν ἄλλη ὅταν δεχτεῖ ἕνα ράπισμα, ὥστε ν’ ἀκολουθήσει δεύτερο· μήτε, φυσικά, τὸ ἀνταποδίδει. Τοῦ ἀντιτάσσει μονάχα τὸ σχῆμα ἑνὸς ἄλλου κόσμου, ξεσηκωμένου ἀπ’ τὴν ψυχή του, ὅπου τὸ ράπισμα νὰ μὴν ἔχει πιὰ κανένα νόημα. Κι ἐκεῖ βρίσκεται, νομίζω, ἡ βαθύτερη σημασία τῆς ἠθικῆς του προσωπικότητας. Ἐκεῖ, καθὼς καὶ στὴ συνέπεια τῆς ζωῆς καὶ τοῦ ἔργου του.

Ὀδυσσέας Ἐλύτης