Αὐτά τά «γιατί» 

Δέν πρέπει ἡ ψυχή μας ν’ ἀντιστέκεται καί νά λέει, «γιατί τό ἔκανε αὐτό ὁ Θεός, γιατί τό ἄλλο ἀλλιῶς, δέν μποροῦσε νά τό κάνει διαφορετικά;». Ὅλ’ αὐτά δείχνουν μία ἐσωτερική μικροψυχία καί ἀντίδραση. Δείχνουν τήν μεγάλα ἰδέα πού ἔχομε γιά τόν ἑαυτό μας, τήν ὑπερηφάνειά μας καί τόν μεγάλο ἐγωισμό μας. Αὐτά τά «γιατί» πολύ βασανίζουν τόν ἄνθρωπο, δημιουργοῦν αὐτό πού λέει ὁ κόσμος «κόμπλεξ». παραδείγματος χάριν, «γιατί νά εἶμαι πολύ ψηλός» ἤ – τό ἀντίθετο – «πολύ κοντός;». Αὐτό δέν φεύγει ἀπό μέσα. Καί προσεύχεται κανείς καί ἀγρυπνεῖ, ἀλλά γίνεται τό ἀντίθετο. Καί ὑποφέρει καί ἀγανακτεῖ χωρίς ἀποτέλεσμα. Ἐνῶ μέ τόν Χριστό, μέ τήν χάρη φεύγουν ὅλα.

Ὑπάρχει αὐτό τό «κάτι» στό βάθος, δηλαδή τό «γιατί», ἀλλ’ ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ ἐπισκιάζει τόν ἄνθρωπο κι ἐνῶ ἡ ρίζα εἶναι τό κόμπλεξ, ἐκεῖ πάνω φυτρώνει τριανταφυλλιά μέ ὡραῖα τριαντάφυλλα κι ὅσο ποτίζεται μέ τήν πίστη, μέ τήν ἀγάπη, μέ τήν ὑπομονή, μέ τήν ταπείνωση, τόσο παύει νά ἔχει δύναμη τό κακό καί παύει νά ὑπάρχει· δηλαδή δέν ἐξαφανίζεται, ἀλλά μαραίνεται. Ὅσο δέν ποτίζεται ἡ τριανταφυλλιά, τόσο μαραίνεται, ξηραίνεται, χάνεται καί ἀμέσως ξεπετάγεται ἀγκάθι.

Ὅσιος Πορφύριος Καυσοκαλυβίτης

Ἡ μεταφυσική τῆς πενίας 

Ὁ Παπαδιαμάντης γεννήθηκε φτωχός, ἔζησε φτωχός, καὶ πέθανε φτωχός. Τραγούδησε τοὺς φτωχούς, καὶ τὸ ἔργο του στάθηκε τὸ μεγάλο χρονικό τῆς Ἑλληνικῆς φτωχολογιᾶς. Ὅτι γεννήθηκε ἕνας ἄνθρωπος φτωχὸς δὲ σημαίνει τίποτα. Τὸ ἴδιο κι ἡ φτώχειά του δὲν φανερώνει σπουδαῖα πράγματα, ἂν δὲν ξεκαθαρίσουμε τὴν πνευματική του στάση ἄντικρυ σ' αὐτὴ τὴν κατάσταση ποὺ ὀνομάζουμε πενία.

Κι ἄλλοι γεννηθήκανε, ζήσανε καὶ πεθάνανε φτωχοί. Καὶ τραγουδήσανε τοὺς φτωχούς, χωρὶς νὰ μοιάζουνε τοῦ Παπαδιαμάντη. Ἡ πνευματική τους στάση ἤτανε ριζικὰ ἀντίθετη πρὸς τὴ φτώχειά τους. Ἤτανε φτωχοί, ἀλλὰ ζήσανε καὶ πεθάνανε μὲ τὸν καϋμὸ καὶ τὴ λαχτάρα τοῦ πλούτου... Ὁ ἄνθρωπος ὅμως ποὺ ζεῖ μὲ τὸν καϋμὸ τοῦ πλούτου, δὲν ξεχωρίζει σὲ τίποτα ἀπ' τὸν πλούσιο. Ὁ πλοῦτος εἶναι τὸ ἰδανικὸ του· γιὰ τὸ χρυσάφι κτυπᾶ ἡ καρδιά του...

Ἡ φτώχεια τοῦ Παπαδιαμάντη δὲν ἔχει τίποτα κοινὸ μ’ αὐτούς. Ὁ Παπαδιαμάντης δὲν πέθανε μὲ τὸν καϋμὸ τοῦ πλούτου. Πέθανε ψέλνοντας, ποὺ σημαίνει δοξολογόντας. Τοῦτο φανερώνει πὼς εὐχαριστοῦσε τὸν Πλάστη του γιὰ ὅσα τοῦ ’χε χαρίσει. Τὸν εὐχαριστοῦσε ποὺ τὸν ἀξίωσε νὰ γεννηθεῖ φτωχός, νὰ ζήσει φτωχός, καὶ νὰ πεθάνει φτωχός. Ὁ Παπαδιαμάντης ἀγαποῦσε τὴ φτώχεια, γιατί πίστευε πὼς ὁ πλοῦτος εἶναι ἡ ἁμαρτία. Πίστευε πὼς τὸ ρουχὸ τοῦ πλούτου δὲν εἶναι τὸ χρειαζούμενο γιὰ νὰ περάσει ὁ ἄνθρωπος στὴ βασιλεία τῶν Οὐρανῶν. Καὶ τοῦτο γιατί τὸ κλειδὶ τῆς ζωῆς τοῦ Παπαδιαμάντη εἶναι ὁ Χριστός. Ὁ Χριστὸς γεννήθηκε φτωχός, ἔζησε φτωχὸς καὶ πέθανε πάνω στὸ Σταυρό. Δὲ χωροῦσε λοιπὸν στὸ νοῦ του, πῶς ὁ Ἄνθρωπος ποὺ ἔκλεισε στὴν καρδιὰ του τὸ Χριστό, μπορεῖ νὰ προσεύχεται στὸν Οὐράνιο Πατέρα καὶ νὰ τοῦ ζητᾶ μιὰ ζωὴ διαφορετικὴ ἀπὸ κείνην ποὺ ἔζησε ὁ Μονογενής Του Γυιός... Γιὰ τὸ Χριστὸ ὁ μόνος φιλόξενος τόπος ποὺ βρέθηκε γιὰ νὰ γεννηθεῖ, ἤτανε μία φάτνη ἀλόγων, μέσα σὲ μία σπηλιὰ κι ἀνάμεσα στ' ἀπονήρευτα ζῶα...Πῶς νὰ λησμονήσει λοιπὸν ὁ Παπαδιαμάντης, τὸ λόγο τοῦ Ἀπ. Παύλου, πὼς ὁ Χριστὸς «δι’ ὑμᾶς ἐπτώχευσε πλούσιος ὤν, ἵνα ὑμεῖς, τῇ ἐκείνου πτωχείᾳ πλουτήσητε» (Β' Κορ. η' 9), ὥστε νὰ νοιαστεῖ γιὰ τὰ ἐγκόσμια ἀγαθά; Τοῦ ’φτανε ἡ δόση τῆς μέρας, τὸ χρειαζούμενο λιτό, τὸ ξαλαφρωμένο ἀπὸ τὸ περιττό...

Ὁ Παπαδιαμάντης ἔζησε στιγμὲς ποὺ δὲν εἶχε οὔτε τὶς λίγες δεκάρες ποὺ χρειαζότανε γιὰ τὸ ψωμί. Ἤτανε ὁ «εἰδώς», καὶ τίποτα δὲν μποροῦσε νὰ τὸν παρασύρει σὲ ἐπιθυμίες ἄνομες κι ἁμαρτωλές. Τὸ λίγο, τὸ ἐλάχιστο, ἀποζήτησε σ’ ὅλη του τὴ ζωὴ καὶ στάθηκε πάντα «ὁ ἐν τῷ ὀλίγῳ ἀναπαυόμενος».... Κανένας ὅσο ὁ Παπαδιαμάντης δὲν λογάριασε τὸ περισσὸ ἐκ τοῦ πονηροῦ. Καὶ κανένας δὲν τὸ ἀπόκρουσε ὅσο ὁ Παπαδιαμάντης... Χαιρότανε τὴ φτώχεια, τὴ λογαρίαζε εὐλογία Θεοῦ καὶ ποτὲ του δὲ λαχτάρισε τὸν πλοῦτο, οὔτε πεθύμησε τ' ἀγαθὰ τοῦ πλησίον του, οὔτε νοιάστηκε ποτὲ γι' αὐτά...

Κωστῆς Μπαστιᾶς

Καί τί θά βγεῖ μέ αὐτό, πάτερ; 

Κάποτε, ἕνας ἄρχοντας τῆς τσαρικῆς αὐλῆς, πῆγε νά συμβουλευτεῖ ἕναν περίφημο τότε γιά τήν ἀρετή του, ἱερέα τῆς Πετρούπολης.

-Πάτερ, πές μου, τί νά κάμω; Ἔχω πολλούς ἐχθρούς. Μέ μισοῦν «ματαίως»· χωρίς κανένα λόγο. Μέ συκοφαντοῦν στόν Τσάρο. Κινδυνεύω νά χάσω τήν δουλειά μου. Ἂν ὁ Τσάρος πεισθῆ καί μέ ἀπολύσει, ποῦ θά σταθῶ; Πῶς θά ζήσω; Σᾶς παρακαλῶ, συμβουλέψετέ με. Τί νά κάμω;

-Νά προσεύχεσαι. Γιά ὅλους. Καί περισσότερο γιά αὐτούς πού ξεσηκώθηκαν ἐναντίον σου. Καί στό σπίτι. Ἀλλά καί στήν Ἐκκλησία, στήν θεία λειτουργία. Ἔχει μεγάλη σημασία αὐτό.

-Καί τί θά βγεῖ μέ αὐτό, πάτερ; εἶπε πικραμένος.

-Θά τό ἰδεῖς. Τά «ψίχουλα», οἱ μαργαρίτες -οἱ μερίδες πού βγάζει ὁ ἱερέας στήν προσκομιδή, ὅταν διαβάζει ὀνόματα- συμβολίζουν τίς ψυχές τῶν ἀνθρώπων· ζώντων καί κεκοιμημένων. Καί κάποια στιγμή, αὐτές τίς μερίδες ὁ παπᾶς τίς ρίχνει μέσα στό ἅγιο ποτήριο, μέ τά λόγια: «Ἀπόπλυνε, Κύριε, τά ἁμαρτήματα τῶν ἐνθάδε μνημονευθέντων δούλων σου, τῷ Αἵματί Σου τῷ Ἁγίῳ». Δηλαδή παρακαλεῖ τόν Χριστό νά ξεπλύνει μέ τό Αἷμα Του τίς ψυχές τῶν ἀνθρώπων πού μνημόνευσε.

Καί πρόσθεσε:

- Γι᾿ αὐτό, ἄν θέλεις, ἄκουσέ με. Γράψε τά ὀνόματα ἐκείνων πού σέ ἐπιβουλεύονται σέ ἕνα χαρτί καί δῶσε τα στόν ἱερέα, νά τά μνημονεύει στή λειτουργία· καί θά τό ἰδεῖς!

Ἀπό τότε πέρασαν μιά, δυό, τρεῖς ἑβδομάδες. Μετά ἀπό ἕνα μήνα, νάτος, πάλι στόν παπᾶ. Καί πέφτοντας μπροστά στά πόδια του, ἐξομολογήθηκε:

- Θαῦμα, πάτερ! Θαῦμα! Θαῦμα! Δέν θά τό πιστέψετε! Ἔκανα αὐτό πού μοῦ εἴπατε. Καί, νά! Αὐτοί πού μέχρι τώρα μέ μισοῦσαν, καί ἤθελαν τό κακό μου, τώρα μοῦ συμπεριφέρονται μέ τέτοιο σεβασμό, μοῦ δείχνουν τέτοια ἀγάπη πού δέν ξέρω, πῶς νά τό ἐξηγήσω. Τό στόμα τους, πού πρῶτα ἦταν ὅλο χολή, τώρα στάζει μέλι. Ὅπου καί νά σταθοῦν, μόνο καλές κουβέντες λένε γιά μένα!

Καί ὁ σεβάσμιος γέροντας συμπέρανε:

-Εἶδες, λοιπόν! Σοῦ τό ἔλεγα. Ἄφησε τό θέμα σου στό Θεό καί θά τό ἰδεῖς. Τώρα τό βλέπεις, ὁλοκάθαρα, πόσο ὁ Θεός φροντίζει γιά μᾶς.

Πάντοτε λοιπόν, καί σύ «ἐν ψαλτηρίῳ» νά τό ἀνοίγεις τό κάθε σου πρόβλημα. Νά προσεύχεσαι. Ἰδιαίτερα γιά «τούς ἐχθραίνοντάς σοι ματαίως» (Ψαλμ. 3,8)· δηλαδή γιά ἐκείνους πού, χωρίς κανένα λόγο, σέ ἐπιβουλεύονται. Καί ὁ Θεός, θα τούς κάνει φίλους σου.

Ἅγιος Βαρσανούφιος

Ὅσοι ψάλλουν 

- Ὁ τρόπος ποὺ ψάλλω, Γέροντα, εἶναι βαρύς. Ἔχω τὸν λογισμὸ πὼς αὐτὸ ὀφείλεται στὸ ὅτι ἡ προφορά μου εἶναι βαρειά.

- Σὲ ἔχω δεῖ καὶ …βαρειὰ καὶ …ἐλαφριά! Ὅταν εἶσαι βαρειά, τότε ψέλνεις καὶ βαριά. Ἀπὸ τὴν ἐσωτερική σου κατάσταση ξεκινάει αὐτό· αὐτὴν νὰ ἐλέγχης. Ἕνας ποὺ ἔχει λεπτὴ φωνή, ἂν εἶναι σὲ καλὴ πνευματικὴ κατάσταση, ἀκούγεται σὰν ἀηδονάκι· ἀλλιῶς, εἶναι σὰν νὰ τσιρίζη. Ἕνας ποὺ ἔχει χονδρὴ φωνή, ἂν δὲν εἶναι σὲ καλὴ πνευματικὴ κατάσταση, ἀκούγεται σὰν γέρος ποὺ μαλώνει. Ἂν ψάλετε μία-μία, θὰ καταλάβετε σὲ τί κατάσταση βρίσκεσθε ἐκείνη τὴν ὥρα.

- Γέροντα, ὅταν ψάλλουμε στὸν ναό, προσέχουμε νὰ μὴ γίνωνται παραφωνίες.

- Φυσικά, χρειάζεται νὰ προσέχετε, γιατί ὅλα πρέπει νὰ γίνωνται «εὐσχημόνως καὶ κατὰ τάξιν».

Πρῶτα ἀπὸ ὅλα ὅμως πρέπει νὰ φροντίζουμε νὰ ἐφαρμόσουμε τὸ «εὐσχημόνως» στὴν ψυχή μας, νὰ ὑπάρχη δηλαδὴ ἡ ψυχικὴ τάξη, νὰ εἴμαστε ἐντάξει μὲ τὸν Θεό. Ὅταν κανεὶς ψάλλη χωρὶς νὰ ἔχη καλὴ πνευματικὴ κατάσταση, αὐτὸ εἶναι χειρότερο ἀπὸ μία μουσικὴ παραφωνία. Γιατί, ὅπως τὸ καλὸ φέρνει... μία καλὴ ἀλλοίωση, ἔτσι καὶ τὸ κακὸ φέρνει μία κακὴ ἀλλοίωση, καὶ δὲν μποροῦν νὰ προσευχηθοῦν οἱ ἄνθρωποι. Ἂν δὲν εἶναι τακτοποιημένος ἐσωτερικὰ κανείς, ἂν ἔχη ἀριστεροὺς λογισμούς, μικροπρέπειες κ.λ.π., τί ψαλτικὴ νὰ κάνη; Πῶς θὰ νιώση μέσα του τὴν παραδεισένια γλυκύτητα, γιὰ νὰ ψάλη μὲ τὴν καρδιά; Γι΄ αὐτὸ λέει: «Εὐθυμεῖ τις; ψαλλέτω»!

Ὅσοι ψάλλουν, κανονικὰ πρέπει νὰ ἔχουν τὴν πιὸ τρυφερὴ καρδιὰ καὶ τὴν πιὸ γλυκειὰ καὶ χαρούμενη ἐσωτερικὴ κατάσταση. Πῶς νὰ ψάλης «Φῶς ἱλαρόν…», ἂν δὲν ἔχει ἱλαρότητα;

Γέρων Παΐσιος Ἁγιορείτης

Ἡ οἰκογενειακή ἐκπαίδευση στὸ τραπέζι 

Τὸ οἰκογενειακὸ τραπέζι ἀποτελεῖ τὸν χῶρο συγκέντρωσης τῆς οἰκογένειας. Βρίσκονται ὅλοι μαζί, μοιράζονται τὰ νέα τῆς ἡμέρας, χαλαρώνουν καὶ ἀνταλλάσσουν ἀπόψεις καὶ ἐμπειρίες καὶ ὅλα αὐτὰ παράλληλα μὲ τὴν κατανάλωση τοῦ γεύματος.

Ἡ ὅλη διαδικασία πέρα ἀπὸ τὸ προφανές, ἐνισχύει τοὺς δεσμοὺς τῆς οἰκογένειας καὶ δίνει τὴν εὐκαιρία στοὺς γονεῖς νὰ ἀνακαλύψουν τί πραγματικὰ ἀρέσει στὰ παιδιά τους. Ταυτόχρονα, μπορεῖ νὰ ἀποτελέσει μιά ἐκπαιδευτικὴ διαδικασία, καθὼς συχνὰ τὰ μικρὰ παιδιὰ μαθαίνουν καινούριες λέξεις κατὰ τὴν διάρκεια τοῦ γεύματος.

Ἐπιστημονικὲς μελέτες ἔχουν δείξει ὅτι, ὅσο πιὸ συχνὰ γευματίζουν μαζὶ τὰ μέλη μιᾶς οἰκογένειας, τόσο αὐξάνονται οἱ πιθανότητες ἡ οἰκογένεια νὰ μείνει ἑνωμένη καὶ τὰ παιδιὰ νὰ ἀναπτύξουν καλὴ ἐπαφὴ καὶ ἐπικοινωνία μὲ τοὺς γονεῖς τους. Ἡ ἐνασχόληση τῶν γονιῶν μὲ τὰ παιδιά τους, καθὼς καὶ οἱ κοινὲς δραστηριότητες τῆς οἰκογένειας παίζουν σημαντικὸ ρόλο στὴ διαμόρφωση προτύπων, καθὼς αὐτὰ δημιουργοῦνται σὲ μικρὲς ἡλικίες ὅπου τὰ παιδιὰ τείνουν νὰ ταυτίζονται μὲ τοὺς γονεῖς τους.

Φαίνεται λοιπὸν πὼς τὰ ὀφέλη ἑνὸς οἰκογενειακοῦ γεύματος εἶναι διαχρονικὰ καὶ διαρκοῦν περισσότερο ἀπὸ ὅσο κρατάει τὸ ἴδιο τὸ γεῦμα:

Σύμφωνα μὲ τὴν μελέτη ΕΑΤ (Eating Among Teens) τοῦ Πανεπιστημίου τῆς Μινεσότα, σὲ ἐφήβους ποὺ δὲν γευματίζουν συχνὰ μὲ τοὺς γονεῖς τους παρατηροῦνται συχνότερα παραβατικὲς (border-line) συμπεριφορὲς ὅπως τὸ κάπνισμα, ἡ χρήση ναρκωτικῶν καὶ ἡ κατανάλωση ἀλκοόλ. Ἐπιπλέον, τὰ ἄτομα αὐτὰ συνήθως ἐμφανίζουν συχνότερα κατάθλιψη καθὼς καὶ διατροφικὲς διαταραχές.

Σὲ ἔρευνες Ἀμερικανικῶν Πανεπιστημίων ἔχει ἐπίσης φανεῖ ὅτι οἱ ἔφηβοι ποὺ τρῶνε συχνὰ γεύματα μὲ τὴν οἰκογένειά τους αἰσθάνονται σὲ μεγαλύτερο βαθμὸ ὅτι ἔχουν τὴν ἀποδοχή της. Ἀντίστοιχα οἱ γονεῖς, μέσα ἀπὸ τὴ συζήτηση κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ γεύματος ἔχουν μεγαλύτερες πιθανότητες νὰ ἐκμαιεύσουν πληροφορίες γιὰ τὴ ζωὴ τῶν παιδιῶν τους, χωρὶς νὰ γίνονται ἀδιάκριτοι.

Συμπερασματικὰ λοιπόν, θὰ μπορούσαμε νὰ ποῦμε πὼς τὰ οἰκογενειακὰ γεύματα γεμίζουν τὸ παιδὶ μὲ τὴν αἴσθηση τῆς σιγουριᾶς καὶ τῆς οἰκογενειακῆς ἀσφάλειας καὶ τὸ κάνουν νὰ νιώθει ὅτι ἀνήκει σὲ μία ἀγαπημένη καὶ ἑνωμένη ὁμάδα μὲ τὴν ὁποία μπορεῖ νὰ μοιραστεῖ διάφορες πτυχὲς τῆς ζωῆς του.

Συνιστᾶται λοιπὸν οἱ οἰκογένειες νὰ ἀπολαμβάνουν μαζὶ τὰ γεύματά τους ἤ, ἐὰν αὐτὸ δὲν εἶναι ἐφικτὸ καθημερινά, τουλάχιστον τρεῖς μὲ τέσσερις φορὲς τὴν ἑβδομάδα νὰ φροντίζουμε νὰ συμβεῖ (Ely & Gleason, 1995). Δὲν χρειάζεται πάντα τὸ φαγητὸ νὰ εἶναι περίπλοκο καὶ δύσκολο. Αὐτὸ ποὺ χρειάζεται γιὰ νὰ ἱκανοποιήσει ἕνα παιδὶ εἶναι ἕνα ζεστὸ σπιτικὸ πιάτο, ἡ καλὴ διάθεση καὶ ἡ ὄρεξη τῶν ὑπολοίπων μελῶν γιὰ ἐπικοινωνία. 

Στέλλα Ἀργυρίου

Διδαχὴ

Πρέπον καὶ εὔλογον εἶνε ἕνας διδάσκαλος, ὅταν θέλη νὰ διδάξη, νὰ ἐξετάζη πρῶτον τί ἀκροατὰς ἔχει, ὁμοίως καὶ οἱ ἀκροαταὶ νὰ ἐξετάζουν τί διδάσκαλος εἶνε. Καὶ ἐγὼ ἀδελφοί μου, ποὺ ἠξιώθην καὶ ἐστάθηκα εἰς αὐτὸν τὸν ἅγιον τόπον τὸν ἀποστολικὸν διὰ τὴν εὐσπλαχνίαν τοῦ Χριστοῦ μας, ἐξέτασα πρῶτον διὰ λόγου σας καὶ ἔμαθα πὼς μὲ τὴν χάριν τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ Θεοῦ δὲν εἶσθε Ἕλληνες, δὲν εἶσθε ἀσεβεῖς, αἱρετικοί, ἄθεοι, ἀλλ᾿ εἶσθε εὐσεβεῖς ὀρθόδοξοι χριστιανοί, πιστεύετε καὶ εἶσθε βαπτισμένοι εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, καὶ εἶσθε τέκνα καὶ θυγατέρες τοῦ Χριστοῦ μας. Καὶ ὄχι μόνον δὲν εἶμαι ἄξιος νὰ σᾶς διδάξω, ἀλλὰ μήτε τὰ ποδάρια σας νὰ φιλήσω. Διότι ὁ καθένας ἀπὸ λόγου σσς εἶνε τιμιώτερος ἀπ᾿ ὅλον τὸν κόσμον. Πρέπει δὲ νὰ ἠξεύρετε καὶ ἡ εὐγένιά σας διὰ λόγου μου, τὸ ἠξεύρω, πὼς ἄλλοι σᾶς λέγουν ἄλλα, ὅμως ἀνίσως καὶ θέλετε νὰ μάθετε τὴν πάσαν ἀλήθειαν ἐγὼ σᾶς τὴν λέγω.

Ἡ πατρίδα μου ἡ ψεύτικη, ἡ γήϊνος καὶ ματαία, εἶνε ἀπὸ τοῦ ἁγίου Ἄρτης καὶ ἀπὸ τὴν ἐπαρχίαν Ἀπόκουρο. Ὁ πατήρ μου, ἡ μήτηρ μου, τὸ γένος μου, εὐσεβεῖς ὀρθόδοξοι χριστιανοί. Εἶμαι λοιπὸν καὶ ἐγώ, ἀδελφοί μου ἄνθρωπος ἁμαρτωλός, χειρότερος ἀπὸ ὅλους· εἶμαι ὅμως δοῦλος τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ, τοῦ ἐσταυρωμένου καὶ Θεοῦ. Ὄχι πῶς εἶμαι ἄξιος νὰ εἶμαι δοῦλος τοῦ Χριστοῦ, ἀλλ᾿ ὁ Χριστός μου μὲ καταδέχεται διὰ τὴν εὐσπλαχνίαν του. Τὸν Χριστόν μας λοιπόν, ἀδελφοί μου, πιστεύω, δοξάζω καὶ προσκυνῶ. Τὸν Χριστόν μας παρακαλῶ νὰ μὲ καθαρίση ἀπὸ κάθε ἁμαρτίαν ψυχικὴν καὶ σωματικήν. Τὸν Χριστόν μας παρακαλῶ νὰ μὲ δυναμώση νὰ νικήσω τοὺς τρεῖς ἐχθρούς: Τὸν κόσμον, τὴν σάρκα καὶ τὸν διάβολον. Τὸν Χριστόν μας παρακαλῶ νὰ μὲ ἀξιώση νὰ χύσω καὶ ἐγὼ τὸ αἷμα μου διὰ τὴν ἀγάπην του, καθὼς τὸ ἔχυσε καὶ Ἐκεῖνος διὰ τὴν ἀγάπην μου. Ἀνίσως, ἀδελφοί μου, καὶ ἦτο δυνατὸν νὰ ἀνεβῶ εἰς τὸν οὐρανόν, νὰ φωνάξω μίαν φωνὴν μεγάλην, νὰ κηρύξω εἰς ὅλον τὸν κόσμον (17), πὼς μόνος ὁ Χριστός μας εἶνε Υἱὸς καὶ Λόγος τοῦ Θεοῦ, καὶ Θεὸς ἀληθινός, καὶ ζωὴ τῶν πάντων, ἤθελα νὰ τὸ κάμω τοῦτο τὸ μικρόν, καὶ περιπατῶ ἀπὸ τόπον εἰς τόπον, καὶ διδάσκω τοὺς ἀδελφούς μου τὸ κατὰ δύναμιν, ὄχι ὡς διδάσκαλος, ἀλλ᾿ ὡς ἀδελφός· διδάσκαλος μόνον ὁ Χριστός μας εἶνε.

Ἅγιος Κοσµᾶς ὁ Αἰτωλός

Ὀρθοδοξία καὶ Ἑλληνισμός 

Χάρις στήν πρόνοια τοῦ Θεοῦ ἤ Χριστιανική θρησκεία ἦλθε στόν κόσμο αὐτό σέ μιὰ μοναδική στιγμή τῆς ἱστορίας του. Οἱ Ρωμαῖοι, εἶχαν μόλις ὁλοκληρώσει τήν κατάκτηση ὅλου τοῦ μεσογειακοῦ κόσμου, προσφέροντας ἔτσι μιὰ τεράστια ἔκταση, ὅπου ἄνθρωποι καί ἰδέες μποροῦσαν νά ταξιδεύουν ἀνεμπόδιστα. Περισσότερο ἴσως σημαντικό ἦταν τό γεγονός ὅτι στήν πολιτισμική ζωή αὐτῆς τῆς περιοχῆς δέσποζαν σοφοί καί διδάσκαλοι γαλουχημένοι στίς παραδόσεις τοῦ Κλασσικοῦ Ἑλληνικοῦ κόσμου. ἡ ἐξαιρετική ἐμβρίθεια τῶν φιλοσόφων, ἐπιστημόνων καί καλλιτεχνῶν, ποὺ ἀρχικῶς συναντᾶμε στίς περιοχές τοῦ Αἰγαίου πελάγους, ἁπλώθηκε, χάρις στήν τόλμη τῶν Ἑλλήνων καί τίς κατακτήσεις τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου, σέ ὅλες τίς χῶρες τῆς Ἀνατολικῆς Μεσογείου. Οἱ μεγάλες καί ἐπιφανεῖς πόλεις ποὺ εἶχαν ἀνθήσει στό πέρασμα τῶν Μακεδόνων, ἰδιαιτέρως ἡ Ἀλεξάνδρεια στήν Αἴγυπτο, τώρα διέθεταν σοφούς ἀναθρεμμένους στήν Ἑλληνική παράδοση, ποὺ εἶχε ἐμπλουτισθεῖ καί ἀπό τίς παραδόσεις τῶν παλαιοτέρων αὐτοκρατοριῶν τῆς Ἀνατολῆς. Ἀκόμη καί αὐτή ἡ Ρώμη καί οἱ δορυφόροι της προσέβλεπαν στήν Ἑλλάδα γιά τήν πολιτισμική ὑποδομή τους.

Ἔτσι ἡ Χριστιανική Ἐκκλησία ἀπό τά πρῶτα της χρόνια εἶχε νά ἀντιμετωπίσει τήν πρόκληση τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Τί ἐννοοῦμε μέ τόν ὅρο "Ἑλληνισμός"; Δέν εἶναι ταυτόσημος μέ τόν Ἑλληνικό Ἐθνισμό, ἄν καί οἱ σημερινοί Ἕλληνες δικαίως μποροῦν καί διεκδικοῦν τήν συγγένεια μέ τούς διανοητές καί καλλιτέχνες τῆς Κλασσικῆς Ἑλλάδος, τῶν ὁποίων τήν γλώσσα καί τήν γῆ κληρονόμησαν. Νομίζω πὼς Ἑλληνισμός εἶναι βασικῶς μιὰ στάση τοῦ νοῦ, ἡ ἀναζήτηση μιᾶς ἑρμηνείας τοῦ κόσμου στόν ὁποῖο ζοῦμε, ἡ ἐπιμονή γιά τήν γνώση ὅλων τῶν φαινομένων του καί ἡ ἐλπίδα πὼς μποροῦμε νά κατανοήσουμε τά λάθη, τίς θλίψεις καί τίς τραγωδίες του, πράγμα ποὺ τελικῶς θά μᾶς καταστήσει ἱκανούς νά φθάσουμε στήν ἁρμονία ποὺ τό ἀνθρώπινο γένος πρέπει νά ποθεῖ. Ἦταν ἕνα τρομακτικό καθῆκον. Πολλοί Ἕλληνες φιλόσοφοι - καί πολλοί φιλόσοφοι σήμερα - ἦσαν εἰλικρινά ἀπαισιόδοξοι. Ὅμως ὁ ἐρχομός τοῦ Χριστιανισμοῦ φάνηκε σέ ἄλλους νά προσφέρει μιὰ λύση. Ἡ αὐστηρή ἐμμονή του στίς ἠθικές ἀξίες, σέ συνδυασμό μέ τήν ἔμφαση ποὺ ἔδινε στήν ἀγάπη καί τήν πίστη του στήν τελική λύτρωση, γοήτευσε πολλούς στοχαστές. Ἀλλά γιά νά γίνει ἀποδεκτός στόν κόσμο τῆς διανοήσεως ὄφειλε νά συνταυτισθεῖ τρόπον τινα μέ τόν κυρίαρχο Ἑλληνισμό. Καί ἦταν τό μεγάλο ἐπίτευγμα τῶν πρώτων Χριστιανῶν Πατέρων, κυρίως, νομίζω, τῶν Καππαδοκῶν, τό ὅτι μπόρεσαν καί ἐξέφρασαν τό Χριστιανικό δόγμα μέ ὅρους ποὺ ἦσαν ἀποδεκτοί ἀπό τούς φιλοσόφους. Οἱ δέ μεγάλες Οἰκουμενικές Σύνοδοι πρόσφεραν τό φιλοσοφικό ὑπόβαθρο, τό ὁποῖο χρειαζόταν ἡ Ἐκκλησία.

Ἡ συμμαχία μέ τόν Ἑλληνισμό διασφάλισε τό μέλλον τῆς Ἐκκλησίας. Ἀλλά μέ τό πέρασμα τοῦ χρόνου καί τήν μεγάλη ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ, ἐμφανίζονταν τάσεις ποὺ ἀπέρριπταν τήν Ἑλληνική προσέγγιση. Ἦσαν οἱ πιστοί ποὺ ἔμεναν ἀποκλειστικά στό ἑβραϊκό ὑπόβαθρο τοῦ Χριστιανισμοῦ, οἱ φονταμενταλιστές, ποὺ ὑπάρχουν μέχρι σήμερα, καί ποὺ ἐπέμεναν στήν αὐστηρή τηρήση ἄκαμπτων ἠθικῶν κανόνων καί τελετουργικῶν τυπικῶν καί στήν κατά γράμμα ἑρμηνεία τῆς Ἁγίας Γραφῆς. Περισσότερο ἀξιοσημείωτη καί καθοριστική εἶναι ἀκόμη ἡ γενική τάση τῶν Ἐκκλησιῶν τῆς Δυτικῆς Εὐρώπης καί τῶν διαδόχων τους νά υἱοθετοῦν μία ἄκαμπτη στάση στήν θεολογία τους. Τοῦτο ὀφείλεται στίς ἱστορικές συγκυρίες.

Ὅταν ἡ Ρωμαϊκή αὐτοκρατορία κατέρρευσε ἀπό τίς βαρβαρικές καταλήψεις, ἦσαν οἱ δυτικές, λιγότερο πολιτισμένες, ἐπαρχίες, ποὺ ἔπεσαν πρῶτες στά βαρβαρικά χέρια. Κι ὅταν οἱ Ρωμαῖοι διοικητές ἀναγκάσθηκαν νά παραιτηθοῦν, ἡ μόνη ἐναπομείνασα μορφωμένη τάξη ἦταν ὁ κλῆρος. Αὐτός δέν περιορίσθηκε μόνο στό καθῆκον του νά μεταστρέψει στόν Χριστιανισμό τούς εἰσβολεῖς. Ἐπί πλέον προμήθευσε τούς νέους ἄρχοντες μέ ἐγγραμμάτους ὑπαλλήλους καί, πρό πάντων, νομικούς. Ὁ νόμος ἦταν ἡ μεγάλη συμβολή τῶν Ρωμαίων στόν πολιτισμό. Πλήν ὅμως ἡ ἄκαμπτη ἐφαρμογή του ἦταν ἀντίθετη πρός τήν παράδοση τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Οἱ Ρωμαῖοι θεολόγοι ἀπαιτοῦσαν ἀκριβεῖς φόρμουλες καί λογικά ἐπιχειρήματα, ὅπως ἀναπτύχθηκαν ἀπό ἐκεῖνον τόν ἀξιόλογο διανοητή, τόν Θωμᾶ Ἀκινάτη.

Στίς Ἀνατολικές ἐπαρχίες ὅμως, στό Βυζάντιο, οἱ νομικοί δέν ἀνῆκαν στόν κλῆρο, ἦσαν λαϊκοί, καί μιὰ πιό φιλελεύθερη θεολογία ἦταν ἐπιτρεπτή, ἐνῶ τηροῦνταν ἀνέπαφα τά θεμελιώδη Χριστιανικά δόγματα, τό δόγμα τῆς Ἐνανθρωπήσεως καί τό δόγμα τῆς Σωτηρίας. Πρό πάντων, ἐνῶ οἱ Δυτικές Ἐκκλησίες δέν αἰσθάνονταν ποτέ ἄνετα μέ τούς μυστικούς ποὺ ἐμφανίζονταν στούς κόλπους των -ἄν καί δέν ἦταν δυνατόν νά μήν ἀναγνωρίσουν τήν ἁγιότητα κάποιων μορφῶν, ὅπως ὁ Ἅγιος Ἰωάννης τοῦ Σταυροῦ καί ἡ Ἁγία Τερέζα τῆς Ἀβίλα- στήν Ἀνατολική Ἐκκλησία ὁ μυστικός ἦταν ἐλεύθερος νά βρεῖ τόν δικό του δρόμο πρός τήν σωτηρία. Ἐδῶ εἶχε διατηρηθεῖ ἡ Ἑλληνική στάση. Δέν ὑπῆρξε ποτέ καμία σοβαρή προσπάθεια νά ἐμποδιστεῖ ἡ προσωπική ἀναζήτηση τοῦ Θεοῦ.

Σέ αὐτόν τόν βαθμό ἡ παράδοση τοῦ Ἑλληνισμοῦ ἔχει ἐπιζήσει στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. καί νομίζω πὼς εἶναι ἀκόμη ἀπαραίτητη σήμερα. Ἡ προσπάθεια τῶν Δυτικῶν Ἐκκλησιῶν νά ἐκσυγχρονίζουν τήν θρησκεία περιορίζει τό αἰώνιο μήνυμά της καί ἡ μέριμνα νά ὑποτάξουν τήν θεολογία στήν λογική συμφώνως πρός τά σύγχρονα κοσμικά στερεότυπα ἁπλῶς ὁδηγεῖ τόν λαό τοῦ Θεοῦ στόν ἀγνωστικισμό ἤ ἀκόμη καί τόν ἀθεϊσμό. Ἄν ὅμως οἱ Ὀρθόδοξοι διατηρήσουν τήν συμμαχία τους μέ τόν Ἑλληνισμό, θά μπορέσουν νά διατηρήσουν τήν πνευματικότητά τους. Ἴσως μετά ἀπό ἕναν αἰώνα ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία θά εἶναι ἡ μόνη ἀπό τίς μεγάλες Χριστιανικές Ἐκκλησίες ποὺ θά ἔχει ἐπιζήσει, ἀφοῦ μόνη αὐτή θυμᾶται πὼς ἡ θρησκεία εἶναι μυστήριο, καί πὼς ὁ Χριστιανός, βοηθούμενος ἀπό τούς φιλοσόφους καί τούς θεολόγους τοῦ παρελθόντος καί ὄχι τρομοκρατούμενος ἀπό αὐτούς, δύναται νά ἀκολουθήσει τίς παραδόσεις τοῦ Ἑλληνισμοῦ, καί μαζί μέ τούς ὁμοπίστους ἀδελφούς του, παραμένοντας εὐπειθές τέκνο τῆς Ἐκκλησίας του, νά βρεῖ τόν δικό του δρόμο πρός τήν σωτηρία.

Στῆβεν Ράνσιμαν

Ὁ Κυβερνήτης 

Ὁ Καποδίστριας, ὡς πολιτικὸς σπουδασμένος στὴ Δύση (Πάντοβα), ἀσκημένος στὰ δυτικὰ ἀνακτοβούλια, καὶ συνεπῶς εὐρωπαῖος, ἔγινε δεκτὸς ἀρχικὰ ἀπὸ τὶς μεγάλες δυνάμεις, μολονότι συγκρατημένα ἀπὸ μερικές, ὅπως ἡ Ἀγγλία. Παρακολουθοῦσαν ὅμως τὴν ἐκδίπλωση τοῦ προγράμματός του γιὰ νὰ διαπιστώσουν τοὺς ἂδηλους στόχους του. Ὅταν, ἔτσι, διαπιστώθηκε ἡ ρωμαίικη -ἑλληνορθόδοξη δηλαδὴ- γραμμὴ πλεύσεώς του, ἐπιστρατεύθηκαν ὅλα τὰ διατιθέμενα ἀπὸ τὴ διπλωματία μέσα γιὰ τὴν ἐξόντωσή του. Ἡ Ἀγγλία, κυρίως, ὀργάνωσε μυστικὴ ἐκστρατεία ἐναντίον του, χρησιμοποιώντας τὰ ἐντός τῆς Ἑλλάδος ὄργανά της. Τὰ Ἀρχεῖα τοῦ Foreign Office καὶ τοῦ Colonial Office (στὸ Kew Gardens τοῦ Λονδίνου) προσφέρουν πληθώρα στοιχείων, ποὺ ἀποκαλύπτουν τὴν κίνηση τῶν νημάτων τῆς ἀντικαποδιστριακῆς δημαγωγίας ἀπὸ τὰ ἀγγλοκρατούμενα Ἑπτάνησα.

Ὅσο περνοῦσε ὁ καιρός, τόσο ἐνοχλητικὸς γινόταν ὁ Καποδίστριας γιὰ τὴν φράγκικη καὶ μόνιμα ἀντιστρατευόμενη τὴν Ὀρθοδοξία Εὐρώπη. Θρεμμένος μὲ τὶς ἑλληνορθόδοξες παραδόσεις τῆς ἠπειρώτισσας μητέρας του (Ἀδαμαντίας), ἦταν δεμένος μὲ τὴν Ὀρθοδοξία καὶ τὸ ἐκκλησιαστικὸ σῶμα, βλέποντάς το ὡς κιβωτὸ συνόλης τῆς ζωῆς καί, συνεπῶς, ὡς «περιέχον» καὶ τὴν πνευματικὴ καὶ τὴν πολιτικὴ ζωὴ τοῦ Ἔθνους/Γένους. Τὸ γεγονὸς μάλιστα, ὅτι δύο ἀπὸ τὶς ἀδελφές του ἔγιναν ὀρθόδοξες μοναχές, τί ἄλλο φανερώνει ἀπὸ τὴν ἐκκλησιαστικότητα τῆς οἰκογενείας του; Ἔτσι, καὶ ἂν ἀκόμη κατὰ τὴν παραμονή του στὴν Εὐρώπη, ὡς εὐφυὴς καὶ ἱκανὸς διπλωμάτης, κατόρθωνε νὰ συγκαλύπτει τὸ ἀληθινὸ φρόνημά του, ὅταν ἀνέλαβε τὰ ἡνία τῆς ἀνοργάνωτης ἑλληνικῆς πολιτείας, δὲν εἶχε λόγο νὰ ἀποκρύψει τοὺς ἀληθινοὺς στόχους του. Ἤδη ἡ πρώτη προκήρυξή του πρὸς τὸν ἑλληνικὸ λαὸ ἄρχιζε μὲ τὴ φράση: «Ἐὰν ὁ Θεὸς μεθ' ἠμῶν, οὐδεὶς καθ' ἡμῶν».

Ἦταν γνωστή, ἄλλωστε, ἡ ἀντίθεση τοῦ Καποδίστρια πρὸς τὴν Γαλλικὴ Ἐπανάσταση (1789) καὶ κυρίως τὶς ἀντιθρησκευτικὲς ἀρχές της. Καὶ αὐτὸ δὲν φαίνεται νὰ τὸ λαμβάνουν σοβαρὰ ὑπ' ὄψιν ὅλοι ἐκεῖνοι ποὺ ἐπιμένουν, ὅτι ὑπῆρξε «τέκτων κανονικὸς», χωρὶς βέβαια ἐπάρκεια στοιχείων, λησμονώντας, ὅτι ὡς διπλωμάτης ὁ Καποδίστριας συνανατρεφόταν τοὺς πάντας, ἀλλὰ δὲν ἔπαυσε ποτὲ νὰ ἀνήκει ὁλόκληρος στὴν Ὀρθοδοξία, ἡ ὁποία διεκδικεῖ «μοναδικότητα» καὶ «ἀποκλειστικότητα» στὴ συνείδηση καὶ ζωὴ τοῦ ἄνθρωπου. Ὅπως ἐπίσης δὲν λαμβάνεται ὑπ' ὄψιν καὶ ἡ ἀρνητικὴ στάση του ἀπέναντι στὴ Μασονία καὶ κάθε μυστικὴ ὀργάνωση κατὰ τὴ διάρκεια τῆς ἀσκήσεως τῆς ἐξουσίας του. Ὁ Καποδίστριας ἔβλεπε ζυμωμένη τὴν ὕπαρξη τοῦ Ἔθνους μὲ τὴν Ὀρθοδοξία, τὴν ζωτικὴ πνοὴ καὶ ἀναστάσιμη δύναμή του: «Ἡ χριστιανικὴ θρησκεία (ὡς Ὀρθοδοξία) ἔλεγε ἐσυντήρησεν εἰς τοὺς Ἕλληνας καὶ γλῶσσαν καὶ πατρίδα καὶ ἀρχαίας ἐνδόξους ἀναμνήσεις καὶ ἐξαναχάρισεν εἰς αὐτοὺς τὴν πολιτικὴν ὕπαρξιν, τῆς ὁποίας εἶναι στύλος καὶ ἑδραίωμα».

π.  Γεώργιος Μεταλληνός

Ἡ πνευματικὴ καλλιέργεια καὶ ἡ οἰκογένεια

Ἡ οἰκογένεια εἶναι τὸ πρωταρχικὸ μέσο πνευματικῆς καλλιέργειας. Κανένας δὲν μπορεῖ νὰ ξεφύγη ὁλωσδιόλου, ἢ νὰ ξεπεράσει ἐντελῶς, τὸ εἶδος καὶ τὸ βαθμὸ τῆς πνευματικῆς καλλιέργειας, ποὺ ἀπόκτησε στὸ πρῶτο του περιβάλλον. Βέβαια εἶναι ἀσύνετο νὰ ὑποθέση κανεὶς ὅτι εἶναι ὁ μόνος τρόπος γιὰ τὴ μετάδοση τῆς κουλτούρας. Σὲ κάθε κοινωνία, μὲ ὁποιαδήποτε σύνθεση, ἡ πνευματικὴ καλλιέργεια συνεχίζεται καὶ συμπληρώνεται ἀπὸ ἄλλους ἀγωγούς. Ἀκόμα καὶ σὲ σχετικὰ πρωτόγονες κοινωνίες συμβαίνει τὸ ἴδιο. Σὲ προηγούμενες ἐποχὲς καὶ σὲ κοινότητες περισσότερο πολιτισμένες, μὲ εἰδικευμένες δραστηριότητες, ὅταν ὅλα τὰ παιδιὰ δὲν ἤθελαν νὰ ἀκολουθήσουν τὸ ἐπάγγελμα τοῦ πατέρα τους πήγαιναν παραγιοί. Ἀλλὰ ὁ παραγιὸς (ἰδεατὰ τουλάχιστο) δὲν ὑπηρετοῦσε ἁπλῶς τὸ ἀφεντικό του καὶ δὲν μάθαινε ἁπλῶς τέχνη, ὅπως θὰ τὴν μάθαινε καὶ σὲ μία τεχνικὴ σχολή. Ἀφομοιωνόταν σ' ἕνα τρόπο ζωῆς, ποὺ ἦταν ἀναπόσπαστος μὲ τὴν τέχνη ποὺ ἀκολουθοῦσε. Καὶ ἴσως τὸ χαμένο σήμερα μυστικό τῆς τέχνης νἆναι αὐτό: Ὄχι ἀπόκτηση μιᾶς δεξιότητας, ἀλλὰ μεταβίβαση ἑνὸς ὁλόκληρου τρόπου ζωῆς. Πνευματικὴ καλλιέργεια-ξέχωρα ἀπὸ τὴ γνώση «περὶ» πνευματικῆς καλλιέργειας - μεταβιβάζονταν καὶ στὰ παλιότερα πανεπιστήμια. Ἐκεῖ ὠφελήθηκαν πολλοὶ νέοι ἄνθρωποι ποὺ δὲν ὑπῆρξαν καὶ καλοὶ φοιτητές, οὔτε ἀπόκτησαν ἐνδιαφέρον γιὰ μάθηση, ἢ γιὰ τὴν Γοτθικὴ ἀρχιτεκτονική, ἢ γιὰ τὸ τυπικὸ τῶν πανεπιστημιακῶν τελετῶν.

Ὡστόσο, τὸ πιὸ σπουδαῖο μέσο πνευματικῆς καλλιέργειας μένει πάντα ἡ οἰκογένεια. Κι ὅταν ἡ ζωὴ τῆς οἰκογένειας δὲν πετυχαίνει στὸ ρόλο της, πρέπει νὰ περιμένουμε τὴν κατάπτωση τῆς κουλτούρας. Σήμερα, βέβαια, ἡ οἰκογένεια εἶναι ἕνας θεσμός, γιὰ τὸν ὁποῖο ὅλοι μιλᾶνε μ' ἐκτίμηση. Εἶναι ὅμως φρόνιμο νὰ θυμόμαστε ὅτι ἡ λέξη οἰκογένεια παρουσιάζει πολλὲς ποικιλίες στὴν ἑρμηνεία της. Στὴν ἐποχὴ μας σημαίνει σχεδὸν μόνο τὰ μέλη τῆς οἰκογένειας, ποὺ ὑπάρχουν στὴ ζωή. Ἀλλὰ καὶ μ' αὐτὰ ἀκόμη, εἶναι σπάνιο μιὰ διαφήμιση νὰ εἰκονίζει μιὰ πολυμελῆ οἰκογένεια, ἢ τρεῖς γενεὲς μέσα σὲ μία οἰκογένεια. Ἡ συνηθισμένη οἰκογένεια τῶν διαφημίσεων ἀποτελεῖται ἀπὸ τοὺς δυὸ γονεῖς καὶ ἕνα ἢ δύο μικρὰ παιδιά. Ἐκεῖνο ποὺ προβάλλεται σὰν ἄξιο θαυμασμοῦ δὲν εἶναι ἡ ἀφιέρωση στὴν οἰκογένεια, ἀλλὰ ἡ προσωπικὴ στοργὴ μεταξὺ τῶν μελῶν της. Καὶ ὅσο μικρότερη εἶναι ἡ οἰκογένεια, τόσο πιὸ εὔκολα αὐτὴ ἡ οἰκογενειακὴ στοργὴ μπορεῖ νὰ ἔχει συναισθηματικὲς ἐκδηλώσεις.

Ὅταν μιλάω γιὰ οἰκογένεια ἔχω στὸ νοῦ ἕνα δεσμό, ποὺ ἀγκαλιάζει μία χρονικὴ διάρκεια μεγαλύτερη ἀπ' αὐτήν. Ἕνα σεβασμὸ στοὺς νεκρούς, ὅσο κι ἂν χάνονται στὰ βάθη τοῦ χρόνου καὶ μία μέριμνα γιὰ τοὺς ἀγέννητους, ὅσο κι ἂν φαίνονται μακρινοί. Ἂν αὐτὸς ὁ βαθὺς σεβασμὸς γιὰ τὸ παρελθὸν καὶ γιὰ τὸ μέλλον δὲν καλλιεργηθεῖ στὴν οἰκογένεια, δὲν θὰ μπόρεση ποτὲ μέσα στὴν κοινωνία νὰ εἶναι κάτι παραπάνω ἀπὸ μία λεκτικὴ συμβατικότατα. Ἕνας τέτοιος σεβασμὸς γιὰ τὸ παρελθόν, εἶναι διαφορετικὸς ἀπὸ τὴ μάταιη καύχηση τῆς γενεαλογίας. Καὶ μία τέτοια εὐθύνη γιὰ τὸ μέλλον, δὲν ἔχει τίποτα τὸ κοινὸ μὲ τὴν εὐθύνη τοῦ κατασκευαστοῦ κοινωνικῶν προγραμμάτων.

Τόμας Ἔλιοτ

Ὁ πολιτικός Παπαδιαμάντης 

«Ἡ γενεολογία τῆς πολιτικῆς εἶναι συνεχὴς καὶ γνησία κατὰ τοὺς προγόνους. Ἡ ἀργία ἐγέννησε τὴν πενίαν. Ἡ πενία ἔτεκε τὴν πεῖναν. Ἡ αὐθαιρεσία ἐγέννησε τὴν λῃστείαν. Ἡ λῃστεία ἐγέννησε τὴν πολιτικήν. Ἰδοὺ ἡ αὐθεντικὴ καταγωγὴ τοῦ τέρατος τούτου. Τότε καὶ τώρα πάντοτε ἡ αὐτή. Τότε διὰ τῆς βίας, τώρα διὰ τοῦ δόλου καὶ διὰ τῆς …βίας. Πάντοτε ἀμετάβλητοι οἱ σχοινοβᾶται οὗτοι οἱ Ἀθίγγανοι, οἱ γελωτοποιοὶ οὗτοι πίθηκοι (καλῶ δ᾿ οὕτω τοὺς λεγομένους πολιτικούς). Μαῦροι χαλκεῖς κατασκευάζοντες δεσμὰ διὰ τοὺς λαοὺς ἐν τῇ βαθυζόφῳ σκοτίᾳ τοῦ αἰωνίου ἐργαστηρίου των…».

Μετὰ ἀπὸ ἕναν τέτοιο στιγματισμό, πὼς ἦταν δυνατὸν νὰ μὴ θεωρηθεῖ ὁ Παπαδιαμάντης ἀπὸ δημοπιθήκους καὶ δημοκόλακες σὰν ἀντιδραστικός; Ἀλλὰ σ᾿ αὐτὸ ἔγκειται κατ᾿ ἐμὲ ἡ βαθειὰ πολιτικὴ συμπεριφορὰ τοῦ Παπαδιαμάντη ὡς ἀνθρώπου. Προτίμησε νὰ πεινάσει παρὰ νὰ προσκυνήσει καὶ νὰ ὑποταχθεῖ στοὺς ἰσχυροὺς τῆς πολιτικῆς. Ὁ Παπαδιαμάντης ἔζησε σὰν ζητιάνος ὄχι γιατὶ τοῦ ἄρεσε νὰ εἶναι Διογενικός, ἀλλὰ γιατὶ δὲν ἦταν ἀγαπητὸς στὸν πολιτικὸ καὶ κοινωνικὸ μικρόκοσμο τῆς Σκιάθου καὶ τῶν Ἀθηνῶν. Ὁ Παπαδιαμάντης ἐπείνασε, ὄχι γιατὶ δὲν ἐδούλεψε, ἀλλὰ γιατὶ δὲν προσκύνησε κανέναν ἰσχυρὸ οὔτε τῆς πολιτείας, οὔτε τῆς ἐκκλησίας. Πρὸς ὅλους ἦταν ἐξ ἴσου αὐστηρὸς καὶ ὅπου ἔπρεπε ἦταν ἐπικριτικός. Αὐτὸ συνιστᾷ τὴ βαθύτερη πολιτικὴ οὐσία τοῦ Παπαδιαμάντη, ποὺ ἦταν ἄνθρωπος λαϊκὸς καὶ γι᾿ αὐτὸ – κι ὄχι γιὰ χρηματισμὸ – συνέταξε τὸ πρῶτο καταστατικὸ θεσσαλικοῦ ἀγροτικοῦ συλλόγου.

Ὁ Παπαδιαμάντης ἦταν ἀρνητικὸς ἔναντι τῆς τότε πολιτικῆς, διότι ἔβλεπε νὰ διαμορφώνεται ἕνας πολιτικὸς βίος ἔξω ἀπὸ τὴν πνευματικὴ καὶ ἠθικὴ παράδοση τῆς ἐκκλησίας. Ὅπως πολὺ σωστὰ παρατήρησε ὁ Σπύρος Μελᾶς, «εἶναι ὁ μόνος ποὺ εἶδε, ὅτι ἡ θρησκεία, μὲ ἄλλα λόγια ἡ ὀρθοδοξία, ἦταν ἡ σπονδυλικὴ στήλη τοῦ ἐθνικοῦ σώματος». (Πρόλογος, στὴν ἔκδοση τῶν «Ἁπάντων» ἀπὸ τὸ Γ. Βαλέτα, τόμ. Α´, σ. 18). Ἀπόκλιση ἀπὸ τὴν ὀρθόδοξη πολιτικὴ παράδοση γιὰ τὸν Παπαδιαμάντη σήμαινε πολιτικὸ θάνατο τοῦ Γένους. Καὶ γι᾿ αὐτὸ ἦταν σφόδρα πολέμιος ἐναντίον αὐτῶν ποὺ ἀπέστεργαν τὴν βυζαντινή μας παράδοση, ποὺ περισσότερο ἴσως κι ἀπὸ πνευματική, εἶναι παράδοση πολιτική, μέσα ἀπὸ τὴ θρησκευτική της ἔκφραση.

Ἀλέξανδρος Παπαδιαμάντης

Οἱ ἄνθρωποι ξέχασαν τὸν Θεὸ

Πρὶν ἀπὸ μισὸ αἰώνα καὶ πλέον, ὅταν ἤμουν ἀκόμη παιδί, θυμᾶμαι ὅτι ἄκουγα πολλοὺς ἡλικιωμένους νὰ δίνουν τὴν ἀκόλουθη ἐξήγηση γιὰ τίς μεγάλες συμφορὲς ποὺ εἶχαν βρεῖ τὴ Ρωσία: οἱ ἄνθρωποι ξέχασαν τὸν Θεό, γι’ αὐτὸ ἔγιναν ὅλα αὐτά.

Ἀπὸ τότε ἔχω περάσει σχεδὸν πενήντα χρόνια δουλεύοντας πάνω στὴν ἱστορία τῆς Ἐπανάστασής μας. Στὸ διάστημα αὐτὸ ἔχω διαβάσει ἑκατοντάδες βιβλία, ἔχω μαζέψει ἑκατοντάδες προσωπικὲς μαρτυρίες, κι ἔχω ἤδη συνεισφέρει ὀκτὼ δικούς μου τόμους στὴν προσπάθεια νὰ καθαρίσουν τὰ συντρίμμια ποὺ ἀπόμειναν ἀπὸ τὴν ἀναστάτωση αὐτή. Ὡστόσο, ἂν μὲ ρωτοῦσαν σήμερα νὰ διατυπώσω ὅσο τὸ δυνατὸν πιὸ συνοπτικὰ τὴν κύρια αἰτία τῆς καταστροφικῆς Ἐπανάστασης ποὺ κατάπιε κάπου ἑξήντα ἑκατομμύρια δικούς μας ἀνθρώπους, δὲν θὰ μποροῦσα νὰ τὸ κάνω μὲ μεγαλύτερη ἀκρίβεια ἀπὸ τὸ νὰ ἐπαναλάβω: οἱ ἄνθρωποι ξέχασαν τὸν Θεό, γι’ αὐτὸ ἔγιναν ὅλα αὐτά.

Ἀκόμη περισσότερο, τὰ γεγονότα τῆς Ρωσικῆς Ἐπανάστασης μποροῦν μόνο νὰ κατανοηθοῦν τώρα, στὸ τέλος τοῦ αἰώνα, πάνω στὸ φόντο τοῦ τί ἔχει γίνει ἀπὸ τότε στὸν ὑπόλοιπο κόσμο. Αὐτὸ ποὺ ἐμφανίζεται ἐδῶ εἶναι μία διαδικασία μὲ παγκόσμια σημασία. Κι ἄν μοῦ ζητοῦσαν νὰ ἐπισημάνω μὲ συντομία τὸ κύριο χαρακτηριστικὸ ὁλόκληρου τοῦ εἰκοστοῦ αἰώνα, κι ἐδῶ δὲν θὰ μποροῦσα νὰ βρῶ κάτι πιὸ ἀκριβὲς καὶ κοφτὸ ἀπὸ τὸ νὰ ἐπαναλάβω: οἱ ἄνθρωποι ξέχασαν τὸν Θεό.

Οἱ ἀδυναμίες τῆς ἀνθρώπινης ἐπίγνωσης, στερημένης ἀπὸ τὴ θεϊκή της διάσταση, ὑπῆρξαν καθοριστικὸς παράγων σὲ ὅλα τὰ μεγάλα ἐγκλήματα αὐτοῦ τοῦ αἰώνα. Τὸ πρῶτο ἀπὸ αὐτὰ ἦταν ὁ Πρῶτος Παγκόσμιος Πόλεμος, καὶ ἡ σημερινή μας δύσκολη κατάσταση σὲ μεγάλο βαθμὸ ἀνάγεται σ’ ἐκεῖνον. Ἦταν ἕνας πόλεμος (ἡ ἀνάμνηση τοῦ ὁποίου φαίνεται νὰ ξεθωριάζει) ποὺ ἔγινε ὅταν ἡ Εὐρώπη, ποὺ ἔσφυζε ἀπὸ ὑγεία καὶ ἀφθονία, ξέσπασε σὲ ἕνα ἀμὸκ αὐτοκαταστροφῆς ποὺ ἐξάντλησε τὴ δύναμή της γιὰ ἕναν αἰώνα ἢ καὶ περισσότερο, ἴσως καὶ γιὰ πάντα. Ἡ μόνη δυνατὴ ἐξήγηση γιὰ τὸν πόλεμο αὐτὸ εἶναι μία ‘νοητικὴ ἔκλειψη’ τῶν ἡγετῶν τῆς Εὐρώπης ποὺ ὀφείλεται στὸ ὅτι ἔχασαν τὴν ἐπίγνωση μιᾶς Ὑπέρτατης Δύναμης πάνω ἀπὸ αὐτούς. Μόνο μία ἄθεη πικρία θὰ μποροῦσε νὰ ὁδηγήσει φαινομενικὰ Χριστιανικὰ κράτη νὰ χρησιμοποιήσουν δηλητηριώδη ἀέρια, ἕνα ὅπλο τόσο ὁλοφάνερα ἀπάνθρωπο.

Τὸ ἴδιο ἐλάττωμα, τὸ σφάλμα μιᾶς συνείδησης ποὺ στερεῖται ὅλη τὴ θεϊκὴ διάσταση, ἐκδηλώθηκε μετὰ τὸν Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ὅταν ἡ Δύση ὑπέκυψε στὸν σατανικὸ πειρασμὸ τῆς ‘πυρηνικῆς ὀμπρέλας’. Ἦταν σὰν νὰ ἔλεγε: Ἂς πετάξουμε τὶς ἔγνοιες, ἂς ἐλευθερώσουμε τὴ νέα γενιὰ ἀπὸ καθήκοντα καὶ ὑποχρεώσεις, ἂς μὴν κάνουμε καμιὰ προσπάθεια νὰ ὑπερασπισθοῦμε τοὺς ἑαυτούς μας (γιὰ νὰ μὴ μιλήσουμε γιὰ τὴν ὑπεράσπιση τῶν ἄλλων), ἂς κλείσουμε τ' αὐτιά μας στὰ βογγητὰ ποὺ ἔρχονται ἀπὸ τὴν Ἀνατολή, κι ἀντὶ γι’ αὐτὰ ἂς ζήσουμε μὲ τὸ κυνήγι τῆς εὐτυχίας. Ἂν μᾶς ἀπειλήσει κίνδυνος, θὰ μᾶς προστατεύσει ἡ πυρηνικὴ βόμβα. Ἂν ὄχι, δὲν μᾶς νοιάζει ἂν καεῖ ὁ κόσμος στὴν Κόλαση. Ἡ ἀξιολύπητη κατάσταση ἀνημπόριας στὴν ὁποία ἔχει βυθισθεῖ ἡ σύγχρονη Δύση ὀφείλεται σὲ μεγάλο βαθμὸ στὸ μοιραῖο αὐτὸ λάθος: τὴν πίστη ὅτι ἡ ὑπεράσπιση τῆς εἰρήνης δὲν ἐξαρτᾶται ἀπὸ γενναῖες καρδιὲς καὶ σταθεροὺς ἄνδρες, ἀλλὰ μονάχα ἀπὸ τὴν πυρηνικὴ βόμβα...

Ὁ σημερινὸς κόσμος ἔχει φτάσει σὲ ἕνα στάδιο ποὺ ἂν τὸ περιγράφαμε σὲ προηγούμενους αἰῶνες θὰ προκαλοῦσε τὴν κραυγή: «Μά, αὐτὸ εἶναι ἡ Ἀποκάλυψη!». 

Καὶ ὅμως, ἔχουμε συνηθίσει στὸ εἶδος αὐτὸ τοῦ κόσμου, θὰ ἔλεγα νιώθουμε ἄνετα σ’ αὐτό. 

Ὁ Ντοστογιέφσκι προειδοποίησε ὅτι «μεγάλα γεγονότα μπορεῖ νὰ πέσουν πάνω μας καὶ νὰ μᾶς βροῦν διανοητικὰ ἀπροετοίμαστους». Ἀκριβῶς αὐτὸ συνέβη. Καὶ προέβλεψε ὅτι «ὁ κόσμος θὰ σωθεῖ μόνο ἀφοῦ πρῶτα κυριευθεῖ ἀπὸ τὸν δαίμονα τοῦ κακοῦ». Θὰ περιμένουμε νὰ δοῦμε ἂν πράγματι θὰ σωθεῖ: αὐτὸ θὰ ἐξαρτηθεῖ ἀπὸ τὴ συνείδησή μας, τὴν πνευματική μας διαύγεια, τὶς ἀτομικὲς καὶ συλλογικές μας προσπάθειες μέσα σὲ καταστροφικὲς περιστάσεις. Ὅμως αὐτὸ ποὺ ἤδη συμβαίνει εἶναι ὅτι ὁ δαίμονας τοῦ κακοῦ, σὰν ἀνεμοστρόβιλος, θριαμβευτικὰ στριφογυρίζει γύρω ἀπὸ τὶς πέντε ἠπείρους τῆς γῆς… 

Ἀλέξανδρος Σολτζενίτσιν

Ἡ δικαιοσύνη τοῦ Ἀγησίλαου 

Στὸ ἔργο αὐτό ὁ Ξενοφώντας ἐγκωμιάζει τὸν Σπαρτιάτη βασιλιά Ἀγησίλαο τὸν Β´, ποὺ βασίλευσε ἀπό τὸ 399 ἕως τὸ 360 π.Χ.

Ὅσον ἀφορᾶ τὴν ἀφιλοκέρδειάν του ποῖα τεκμήρια μεγαλύτερα ἀπὸ αὐτὰ ἠμπορεῖ κανεὶς νὰ ἔχη; Διότι κανεὶς ποτὲ δὲν κατηγόρησε τὸν Ἀγησίλαον ὅτι τοῦ ἀφήρεσε τίποτε, ἐνῶ πολλοὶ ὡμολόγουν ὅτι πολλὰ ὠφελήθησαν ἀπὸ αὐτόν. Ἐκεῖνος ποὺ αἰσθάνεται εὐχαρίστησιν νὰ δίδη τὰ ἰδικά του πρὸς ὠφέλειαν τῶν ἀνθρώπων, πῶς θὰ ἤθελε νὰ διαρπάζη τὰ ἀλλότρια, ὥστε νὰ δυσφημισθῆ διὰ τοῦτο; Διότι ὁ ἐπιθυμῶν τὰ χρήματα πολὺ εὐκολώτερον θὰ τοῦ ἦτο νὰ φυλάττη τὰ ἰδικά του παρὰ νὰ ζητῆ νὰ πάρη ἐκεῖνα ποὺ δὲν εἶναι δικά του.

Ἄλλωστε, ἐκεῖνος ποὺ φοβεῖται μήπως δὲν ἀποδείξη ὅλην τὴν εὐγνωμοσύνην του, καίτοι δὲν ὑπάρχει ποινὴ ἐναντίον τοῦ μὴ ἀποδιδόντος αὐτήν, πῶς θὰ θελήση νὰ ἀποστερήση ἐκεῖνα τὰ ὁποῖα ἐμποδίζει καὶ νόμος; Ὁ Ἀγησίλαος λοιπὸν ἔκρινε ὅτι ἦτο ἄδικος ὄχι μόνον ἡ ἔλλειψις εὐγνωμοσύνης, ἀλλὰ καὶ ἡ ἀπόδοσις μικροτέρας ἀπὸ ἐκείνην τὴν ὁποίαν καθεὶς δύναται.

Ποῖος ἠδύνατο ἐπίσης νὰ τὸν κατηγορήση ἀληθινὰ ὡς κλέψαντα τὰ χρήματα τῆς πόλεως, αὐτὸν ὁ ὁποῖος παρέδιδε εἰς τὴν πατρίδα ὅπως τὰς καρπωθῆ τὰς δωρεὰς ποὺ ἐγίνοντο εἰς αὐτόν; To ὅτι δὲ ὁσάκις ἤθελε νὰ εὐεργετήση τὴν πόλιν ἢ φίλους του μὲ χρήματα, κατέφευγε εἰς δάνεια ἀπὸ ἄλλους, δὲν εἶναι καὶ αὐτὸ ἀπόδειξις ἀφιλοκερδείας;

Διότι, ἂν ἐπώλει τὰς ἀπονεμομένας ὑπηρεσίας ἢ ἔκαμνε χάριτας ἀντὶ πληρωμῆς, κανεὶς δὲ θὰ ἐνόμιζε ὅτι τοῦ ὤφειλε κάτι. Ἀλλ' ἐκεῖνοι οἱ ὁποῖοι ἔλαβον μίαν χάριν δωρεάν, πάντοτε εὐχαρίστως ἀφοσιοῦνται εἰς τὸν εὐεργέτην των καὶ διότι ἔλαβον μίαν χάριν καὶ διότι ἐθεωρήθησαν ἄξιοι νὰ διαφυλάξουν τὴν παρακαταθήκην τῆς εὐεργεσίας.

Ἐκεῖνος δὲ ὁ ὁποῖος ἐπροτίμα νὰ εἶναι πτωχὸς ἀπὸ μεγάλην γενναιοδωρίαν παρὰ ἔστω καὶ δικαίως νὰ ἔχη πολλά, πῶς νὰ μὴ ἀποφεύγη πολὺ τὸ ἄτιμον κέρδος; Αὐτὸς λοιπὸν μόλις ἀπεφασίσθη νὰ ἔχη ὅλα τὰ δικαιώματα τὰ ὁποῖα εἶχε ὁ Ἄγις, παρεχώρησε τὰ ἡμίση εἰς τοὺς ἀπὸ μητρὸς συγγενεῖς του, διότι ἔβλεπε ὅτι ἦσαν πτωχοί. Ὅτι δὲ αὐτὰ εἶναι ἀληθινὰ δύναται νὰ μαρτυρήση ὅλη ἡ πόλις τῶν Λακεδαιμονίων.

Ὅταν δὲ ὁ Τιθραύστης τοῦ προσέφερε πάμπολλα δῶρα, ἂν ἐδέχετο νὰ φύγη ἀπὸ τὴν χώραν του, ὁ Ἀγησίλαος ἀπεκρίθη: «Ὦ Τιθραύστη, θεωρεῖται εἰς τὴν πατρίδα μου ὅτι εἶναι καλύτερον δι' ἄρχοντα νὰ πλουτίζη τὸν στρατὸν του παρὰ τὸν ἑαυτόν του, ἀπὸ δὲ τοὺς ἐχθροὺς νὰ προσπαθῆ νὰ λαμβάνη μᾶλλον λάφυρα παρὰ δῶρα».

Ξενοφῶντος Ἀγησίλαος

Πῶς νά καταστρέψετε ἀποτελεσματικά τό παιδί σας

• Ἀπό μικρό νά μήν τοῦ ἀρνεῖστε τίποτα. Δίνετέ του ὅ,τι ἐπιθυμεῖ, ὅ,τι ζητάει, ἰδίως ὅταν πεισματώνει καί κλαίει. Ἔτσι θά μεγαλώσει καί θά πιστεύει πώς οἱ ἄλλοι τοῦ ὀφείλουν τά πάντα, πώς ἔχει μόνο δικαιώματα.

• Ὅταν ἀρχίσει νά ξεστομίζει βρισιές, ἐσεῖς νά γελᾶτε. Ἔτσι θά τοῦ δώσετε νά καταλάβει ὅτι εἶναι πολύ ἔξυπνο! 

• Μήν τοῦ λέτε ποτέ : "Αὐτό εἶναι κακό ! ". Ἔτσι λένε μόνο τά παλιά μυαλά. Ὅταν ἀργότερα συναντήσει στήν ζωή του δυσκολίες καί θά ὑποστεῖ τό κακό, τότε θά ἔχει τήν βεβαιότητα πώς ἡ κοινωνία εἶναι πού τό ἀδικεῖ. 

• Μαζεύετε ἐσεῖς ὅ,τι παρατάει ἐδῶ κι ἐκεῖ -βιβλία, ροῦχα, παπούτσια... μήν τοῦ πεῖτε ποτέ :" Μάζεψέ τα, βάλ' τα στή θέση τους". Ἔτσι θά πιστέψει πώς ἡ μάνα εἶναι δούλα του, καί πώς γιά ὅλα εἶναι ὑπεύθυνοι πάντα οἱ ἄλλοι.

• Ἀφῆστε το νά βλέπει τά πάντα (προπαντός στήν τηλεόραση ) καί νά διαβάζει τά πάντα, χωρίς ποτέ νά τό καθοδηγεῖτε. Τό παιδί σας εἶναι ἀτσίδα καί ξέρει νά διακρίνει! Ἡ μόρφωσή του θά γίνει ἔτσι πολύ πλατειά! 

• Μήν τοῦ δίνετε καμιά πνευματική ἀγωγή. Νά κοροϊδεύετε μπροστά του τήν πίστη, τήν Ἐκκλησία, τούς παπάδες κι ἐκείνους πού τούς ἀκολουθοῦν. Ὅταν τό παιδί μεγαλώσει , "θά διαλέξει ἀπό μόνο του".

• Δίνετέ του μπόλικο χαρτζιλίκι γιά νά μήν νιώθει κατώτερο ἀπό τούς ἄλλους καί "νά μήν στερηθεῖ ὅ,τι στερηθήκατε ἐσεῖς". Ὅταν μεγαλώσει, θά εἶναι βέβαιο πώς τήν ἀξία στόν ἄνθρωπο τή δίνει τό χρῆμα, ἀδιάφορο πῶς ἀποκτήθηκε.

• Μήν τοῦ λέτε ποτέ: "Κάνε αὐτό" ἤ "Μήν κάνεις ἐκεῖνο", γιατί ἔτσι τό καταπιέζετε , δέν σέβεστε τήν ἐλευθερία του καί τήν προσωπικότητά του. Μπορεῖ μάλιστα νά τοῦ δημιουργήσετε... ψυχικά τραύματα! Ὅταν μεγαλώσει , θά νομίζει πώς ἡ ζωή εἶναι μόνο νά διατάζεις, ποτέ ν' ἀκοῦς.

• Νά τσακώνεστε, νά βρίζεστε, νά προσβάλλετε ὁ ἕνας τόν ἄλλον μπροστά του χωρίς ντροπή. (Μήν ἀνησυχεῖτε, ἔτσι δέν θά τοῦ δημιουργήσετε ψυχικά τραύματα!). Ἀργότερα, ὅταν παντρευτεῖ, θά τοῦ φαίνεται φυσικό νά κάνει τά ἴδια .

• Ὅταν ἀρχίσει νά μπλέκεται στά δίκτυα τοῦ ἐρωτισμοῦ καί τῆς φιληδονίας, ἐσεῖς κλεῖστε τά μάτια σας. Μήν τοῦ μιλήσετε , μήν τό συμβουλέψετε. Ἀφῆστε το νά βγάλει τά μάτια του, ἀφοῦ "αὐτό εἶναι φυσιολογικό". 

• Νά παίρνετε πάντα τό μέρος του μπροστά στούς δασκάλους καί τούς γείτονες. Μήν πιστεύετε ποτέ ὅτι "τό ἀγγελούδι σας" μπορεῖ νά κάνει ἀναποδιές καί ἀτιμίες. Βρίστε ἐκείνους πού φιλικά καί καλοπροαίρετα σᾶς ἀναφέρουν κάτι σχετικό. Εἶναι συκοφάντες καί ζηλιάρηδες.

• Ὅταν θά πᾶτε στό ἀστυνομικό τμῆμα, ὅπου τό μάζεψαν γιατί ἔκλεψε ἤ γιατί πῆρε ναρκωτικά, φωνάξτε δυνατά μπροστά σέ ὅλους ὅτι εἶναι ἕνα παλιόπαιδο, ἕνας ἀλήτης, ὅτι θυσιαστήκατε γιά τό καλό του ἀλλά δέν μπορέσατε ποτέ νά τό συμμαζέψετε. Ἔτσι ἐσεῖς θά βγεῖτε καθαροί.

• Ἑτοιμαστεῖτε γιά μιά ζωή γεμάτη πόνο καί τύψεις. Θά τήν ἔχετε.

Εἰρηναῖος, Ἐπίσκοπος Αἰκατερίνμπουργκ καὶ Ἰρμπίτσκ

Ὁ Θεόφιλος

Ὁ Θεόφιλος μᾶς ἔδωσε ἕνα καινούριο μάτι· ἔπλυνε τὴν ὅρασή μας ὅπως αὐγάζει ὁ οὐρανός, καὶ τὰ σπίτια, καὶ τὸ κόκκινο χῶμα, καὶ τὸ παραμικρὸ φυλλαράκι τῶν θάμνων, ὕστερα ἀπὸ τὴν κάθαρση ἑνὸς ἀπόβροχου· κάτι ἀπὸ αὐτὸν τὸν παλμὸ τῆς δροσιᾶς. Μπορεῖ νὰ μὴν εἶναι δεξιοτέχνης, μπορεῖ ἡ ἀμάθειά του σὲ τέτοια πράγματα νὰ εἶναι μεγάλη. Ὅμως αὐτὸ τὸ τόσο σπάνιο, τὸ ἀκατόρθωτο πρὶν ἀπ᾿ αὐτὸν γιὰ τὸ ἑλληνικὸ τοπίο: μιὰ στιγμὴ χρώματος καὶ ἀέρα, σταματημένη ἐκεῖ μ᾿ ὅλη τὴν ἐσωτερικὴ ζωντάνια της καὶ τὴν ἀκτινοβολία τῆς κίνησής της· αὐτὸ τὸν ποιητικὸ ρυθμὸ πῶς νὰ τὸν πῶ ἀλλιῶς ποὺ συνδέει, τὰ ἀσύνδετα, συγκρατεῖ τὰ σκορπισμένα καὶ ἀνασταίνει τὰ φθαρτά· αὐτὴ τὴν ἀνθρώπινη ἀνάσα ποὺ ἔμεινε σ᾿ ἕνα ρωμαλέο δέντρο, σ᾿ ἕνα κρυμμένο ἄνθος ἢ στὸ χορὸ μιᾶς φορεσιᾶς· αὐτὰ τὰ πράγματα ποὺ τ᾿ ἀποζητούσαμε τόσο πολύ, γιατί μας ἔλειψαν τόσο πολύ· αὐτὴ τὴ χάρη μᾶς ἔδωσε ὁ Θεόφιλος· κι αὐτὸ δὲν εἶναι λαογραφία.

Συλλογίζομαι πὼς μιλῶ ἴσως ἄσκημα· πὼς ἡ συγκίνησή μου μπορεῖ νὰ νομιστεῖ ἀκρισία. Καὶ ὅμως εἶναι μιὰ συγκίνηση ποὺ προσπαθῶ νὰ ἐλέγξω ἐδῶ καὶ δεκατρία χρόνια, ἀπὸ τὴν παλιὰ ἐποχὴ ποὺ ὁ Ἀντρέας Ἐμπειρίκος μοῦ ἔδειξε, μὲ ἄπειρη εὐλάβεια, ζωγραφιὲς τοῦ Θεόφιλου. Ἀπὸ τότε, κάθε καινούριο ἀντίκρισμα ἦταν σὰν ἐκείνη τὴν πρώτη φορά, κάτι σὰ νὰ ἔπεσε ὁ τοῖχος μιᾶς πληχτικῆς κάμαρας· αὐτῆς τῆς τόσο καταθλιπτικῆς ζωγραφικῆς ποὺ τόσο συχνὰ καὶ μὲ τόση εὐκολία ἐπιτυχαίνουμε ἀπὸ τὰ χρόνια τῆς Παλιγγενεσίας. Ἡ ἴδια συγκίνηση, ὅπως ὅταν πρωτοδιάβασα τὰ Ἀπομνημονεύματα τοῦ Μακρυγιάννη.

Δὲν ἔχω διόλου τὴν ἐπιθυμία νὰ μειώσω τοὺς μορφωμένους μὲ τοὺς ἀμόρφωτους, μήτε νὰ ὑποστηρίξω πὼς ἡ ἄσκηση καὶ ἡ μάθηση εἶναι πράγμα βλαβερό. Ὅπως τόσοι ἄλλοι φίλοι του ζωγράφου μας, πολὺ πιὸ ἱκανοὶ καὶ πιὸ ἁρμόδιοι σ᾿ αὐτὰ τὰ θέματα ἀπὸ ἐμένα, τὸ ἀντίθετο πιστεύω. Γιατί μόρφωση καὶ μάθηση εἶναι ἄσκηση τῆς ζωῆς καὶ ἡ ἄσκηση τῆς ζωῆς ἔχει πολλὰ νὰ κερδίσει ἀπὸ ἀνθρώπους σὰν τὸν Θεόφιλο ποὺ βρῆκαν τὸ δρόμο τους ψηλαφώντας, μόνοι μέσα στὰ σκοτεινὰ μονοπάτια μιᾶς πολὺ καλλιεργημένης, καθὼς νομίζω, ὁμαδικῆς ψυχῆς ὅπως εἶναι ἡ ψυχὴ τοῦ λαοῦ μας. Ἔχει πολλὰ νὰ κερδίσει· καὶ πρὶν ἀπ᾿ ὅλα νὰ μάθει πὼς νὰ φυλάγεται ἀπὸ τὴ μισὴ μόρφωση καὶ ἀπὸ τὴ μισὴ μάθηση ποὺ καταντᾶ στρέβλωση καὶ νάρκη. Ἀπὸ τὴν ἄποψη αὐτὴ θὰ μοῦ ἦταν πολὺ δύσκολο νὰ παραδεχτῶ πὼς εἶναι ἀμόρφωτος ὁ Θεόφιλος, μήτε κἂν εἶναι φαινόμενο ἐξαιρετικό. Σὲ τέτοια συμπεράσματα μᾶς ὁδηγεῖ, τουλάχιστο καθὼς πιστεύω ἡ τόσο ἰδιότροπη διαμόρφωση τῆς ἑλληνικῆς ἔκφρασης. Ἕνα λαϊκὸ τραγούδι λ.χ. ποὺ κυκλοφορεῖ στὰ στόματα «τῶν θεραπαινίδων», ὅπως ἔλεγαν, ὁ Ἐρωτόκριτος, γίνεται ἀγκωνάρι στὴν ποιητικὴ δημιουργία τοῦ Σολωμοῦ, ἑνὸς ἀπὸ τοὺς πιὸ καλλιεργημένους ἀνθρώπους τῆς Εὐρώπης. Καὶ τὰ δυὸ σημαντικότερα μνημεῖα τοῦ ἑλληνικοῦ πεζοῦ λόγου εἶναι, τὸ ἕνα ἡ Γυναίκα τῆς Ζάκυθος αὐτοῦ τοῦ ἄρχοντα τῆς μόρφωσης, τὸ ἄλλο τὰ Ἀπομνημονεύματα τοῦ «πώποτε μὴ ἀναγνώσαντος» Μακρυγιάννη. Στὴ ζωγραφική, κάποτε φανερώνεται ἕνας νοῦς, ὅπως ὁ Θεοτοκόπουλος, ποὺ μπορεῖ νὰ ὑποστηρίξει τὴν τέχνη του μπροστὰ στὸ μεγάλο ἱεροεξεταστή, καὶ κάποτε ἕνας Θεόφιλος, ὁ ἀλλόκοτος φουστανελᾶς, ποὺ γυρίζει στὰ χωριὰ τοῦ Πηλίου καὶ τῆς Μυτιλήνης, μὲ τὰ πινέλα στὸ σελάχι του, καὶ οἱ γυναῖκες τόνε φωνάζουν τρελὸ καὶ «ἀχμάκη».

Γιῶργος Σεφέρης

Καλοκαίρι στο Ἅγιον Ὅρος 

Τὶς ὧρες ποὺ λείπανε οἱ ἄλλοι στὸ ψάρεμα, κουβεντιάζαμε μὲ τὸν πάτερ Νεῖλο γιὰ θρησκευτικὰ καὶ γιὰ τὰ ἱστορικὰ τοῦ σπιτιοῦ του, τί φουρτοῦνες περάσανε, τί θεριόψαρα συναντήσανε, τί καΐκια βουλιάξανε ἀπὸ τότες ποὺ κάθησε σ᾿ αὐτὸ τὸ μέρος κι ἀλλὰ λογιῶ-λογιῶν. Ἄλλη φορὰ πάλι, ἐκεῖ ποὺ καλαφάτιζε μιὰ βάρκα τραβηγμένη ἔξω, ἔψελνε μὲ τὴ γλυκειὰ φωνή του, κ᾿ ἔκανε τὸν δεξιὸ ψάλτη κι ἐγὼ τὸν ἀριστερόν. Λέγαμε τὶς Καταβασίες τῆς Μεταμορφώσεως (γιατὶ ἤτανε κεῖνες οἱ μέρες τοῦ Αὐγούστου) «Χοροὶ Ἰσραὴλ ἀνίκμοις ποσί, πόντον ἐρυθρὸν καὶ ὑγρὸν βυθὸν διελάσαντες», τὰ Πασαπνοάρια μὲ τὸ δοξαστικὸ «Παρέλαβεν ὁ Χριστὸς τὸν Πέτρον καὶ Ἰάκωβον καὶ Ἰωάννην», κ᾿ ὕστερα λέγαμε ἀργῶς καὶ μετὰ μέλους τὸ κοινωνικὸ «Ἐν τῷ φωτὶ τῆς δόξης τοῦ προσώπου σου, Κύριε, πορευσόμεθα εἰς τὸν αἰῶνα». Στὸ τέλος ὅμως ψέλναμε πάντα τὸ «Εὐλογητὸς εἶ, Χριστὲ ὁ Θεὸς ἡμῶν, ὁ πανσόφους τοὺς ἁλιεῖς ἀναδείξας, καταπέμψας αὐτοῖς τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, καὶ δι᾿ αὐτῶν τὴν οἰκουμένην σαγηνεύσας, φιλάνθρωπε, δόξα σοι». Δὲν μπορῶ νὰ παραστήσω τὸ πόσο συγκινημένη ἤτανε ἡ καρδιά μου σὰν ἄκουγα νὰ ψέλνει ὁ ψαρᾶς ὁ πάτερ Νεῖλος, ξυπόλητος, μὲ τὸ κατραμωμένο βρακί, μὲ τὰ φύκια κολλημένα ἀπάνω στὰ γυμνὰ ποδάρια του, νὰ ψέλνει μὲ κείνη τὴν ἀρχαία μελωδία καὶ νὰ λέγει στίχους ἰαμβικούς, καὶ παραπέρα ν᾿ ἀφρίζουνε τὰ παμπάλαια ἑλληνικὰ κύματα κι ὁ ἀγέρας νὰ βουΐζει πανηγυρικὰ ἀπάνω στὰ θεόχτιστα βράχια καὶ στὰ δέντρα!

Μὰ ἡ πιὸ βαθειὰ κι ἡ πιὸ παράξενη συγκίνηση μ᾿ ἐπίανε τὴν Κυριακὴ καὶ τὶς ἄλλες γιορτινὲς μέρες ποὺ λειτουργοῦσε ὁ πάτερ Νεῖλος ὁ ψαρᾶς καὶ γινότανε ἱερεὺς τοῦ Θεοῦ τοῦ Ὑψίστου, αὐτὸς ποὺ τὸν ἔβλεπα τὶς ἄλλες μέρες ν᾿ ἁλατίζει ψάρια, νὰ καλαφατίζει βάρκες, νὰ ματίζει σκοινιά, νὰ γραντολογᾶ καραβόπανα, νὰ βολεύει ἄγκουρες, νὰ μπαλώνει δίχτυα, μαζὶ μὲ τὴ συνοδεία του! Καὶ στὴ λειτουργία γινότανε σὰν πατριάρχης, μὲ τὸ ἐπανωκαλύμμαυχο, μὲ τὸ χρυσὸ φελάνι, μὲ τὰ ἐπιμάνικα, μὲ τὸ ἐπιγονάτιο, καὶ δεότανε μυστικῶς μπροστὰ στὴν ἁγία Τράπεζα «ὑπὲρ τῶν τοῦ λαοῦ ἁγνοημάτων», «ὡς ἐν δεδομένος τὴν τῆς ἱερατείας χάριν». Ὤ! Τί ἐξαίσια καὶ φρικτὰ μυστήρια ἔχει ἡ ταπεινὴ Ὀρθοδοξία μας! Μὰ ἡ καρδιά μου δάκρυζε ἀληθινὰ ἀπὸ ἅγια χαρὰ κι ἀπὸ κατάνυξη, σὰν στρώνανε γιὰ νὰ φᾶμε κ᾿ εὐλογοῦσε τὴν τράπεζα ὁ πάτερ Νεῖλος μὲ τὰ θαλασσοψημένα δάχτυλά του, ἐνῶ γύρω στεκόντανε μὲ σταυρωμένα χέρια ἐκεῖνοι οἱ ἁπλοὶ ψαρᾶδες, κουρασμένοι, θαλασσοδαρμένοι, ξεχασμένοι ἀπὸ τὸν κόσμο μέσα σὲ κείνη τὴν καταβόθρα. Κ᾿ ἔλεγε μὲ τὴν ταπεινὴ φωνή του ὁ πάτερ Νεῖλος: «Χριστὲ ὁ Θεός, εὐλόγησον τὴν βρῶσιν καὶ τὴν πόσιν τῶν δούλων σου, ὅτι ἅγιος εἶ πάντοτε, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων», ἐνῶ μᾶς ἀπόσκιαζε ἡ πλώρη τοῦ τρεχαντηριοῦ κ᾿ ἡ ἁρμύρα ἐρχότανε ἀπὸ τὸ βουερὸ τὸ πέλαγο.

Φώτης Κόντογλου

Ἡ τοιχογραφία 

Στὴν Ρουμανία, στὰ τέλη τῶν 50, ἡ κόκκινη κατάρα τοῦ κομμουνισμοῦ κυνηγοῦσε μὲ ἀγριότητα τὸ ἐλὶτ τῆς κοινωνίας – λόγιους, κληρικούς, φοιτητὲς – θεωρώντας ὅτι ἐναντιώνονται στὸ καθεστώς. Ἡ μεγαλύτερη πνευματικὴ μορφὴ τῆς ρουμανικῆς Ὀρθοδοξίας, ὁ ἱερομόναχος Ἀρσένιος Μπόκα, πέρασε πολλὲς φορὲς τὶς ἔρευνες καὶ τὶς φυλακίσεις – δύο τρεῖς φορὲς γιὰ ἀρκετοὺς μῆνες – καὶ στὸ τέλος, ἐπειδὴ οἱ κομουνιστὲς τὸν φοβόντουσαν – οἱ χιλιάδες πιστοὶ τὸν θεωροῦσαν ἅγιο καὶ οἱ ἄπιστοι τρόμαζαν μπροστὰ στὰ θαύματα ποὺ ἔκανε – διώχθηκε ἀπὸ τὸ μοναστήρι καὶ ἔμεινε ἀργὸς ἀπὸ τὴν ἱεροσύνη γιὰ ὅλη του τὴν ζωή. Τοῦ ἔκλεισαν τὸ στόμα ἀλλὰ ὁ πάτερ Ἀρσένιος συνέχιζε τὸ κήρυγμά του μὲ ἄλλο χάρισμα ποὺ εἶχε: τὴν ἁγιογραφία.

Στὸ Βουκουρέστι, στὸ καθεδρικὸ ναὸ τοῦ Ἁγίου Ἐλευθερίου τοῦ Νέου, ἡ τοιχογραφία στὴν μεγάλη ἁψίδα πάνω ἀπὸ τὴν Ἁγία Τράπεζα εἶναι ζωγραφισμένη ἀπὸ τὸν πάτερ Ἀρσένιο. Δούλευε ἐκεῖ ὡς βοηθὸς τοῦ ζωγράφου τοῦ ναοῦ, μαζὶ μὲ ἄλλους βοηθούς. Ἡ μυστικὴ ἀστυνομία τὸν παρακολουθοῦσε συνέχεια γιὰ νὰ βρεῖ ἀφορμὲς νὰ τὸν φυλακίσουν πάλι. Ὁ ἱεροκήρυκας τῆς Ἀληθείας ὅμως δὲν φοβόταν καὶ, ὅπως ὁ Χριστὸς ἐνεργοῦσε θαύματα, ἀλλὰ οἱ ὀφθαλμοὶ ἐκείνων ἦταν κρατημένοι νὰ μὴν καταλαβαίνουν αὐτὰ ποὺ ἔβλεπαν, ἔτσι καὶ αὐτὸς ζωγράφισε ἀλλὰ κανεὶς δὲν τὸ κατάλαβε, μέχρι τὶς ἡμέρες μας. Εἶναι μυστήριο πῶς γιὰ περισσότερο ἀπὸ 50 χρόνια κανεὶς δὲν εἶδε τὸ μοναδικὸ τῆς τοιχογραφίας «ἡ Παναγία μὲ τὸν Χριστὸ παιδί». Εἶναι ἡ πνευματικὴ δύναμη τοῦ πατρὸς Ἀρσενίου ποὺ ἀποκαλύπτεται στὶς μέρες μας ὅλο καὶ περισσότερο. Καὶ εἶναι ὁ μόνος ποὺ θὰ τολμοῦσε νὰ ζωγραφίσει κάτι τέτοιο καὶ μάλιστα σ’ ἐκείνη τὴν περίοδο.

«Ἐλᾶτε σὲ Μένα καὶ Ἐγὼ θὰ σᾶς ἀναπαύσω» σὰν νὰ λέει ὁ Χριστὸς ἀπὸ τὴν εἰκόνα, μὲ τὰ χέρια ἁπλωμένα. «Μαζί σας εἶμαι ὅλες τὶς ἡμέρες τὶς ζωῆς σας» καὶ να ἡ ἀπόδειξη, φοράει ἐνδυμασία τῶν φυλακισμένων. Τὸν ζωγράφισε σὰν φυλακισμένο!

Ἤξερε ὅτι εἶναι καὶ ἐκεῖ μαζί τους, ἀφοῦ καὶ ὁ ἴδιος πέρασε ἀπὸ τὶς φυλακές. Ἀκόμα καὶ τὸ κούρεμα τῶν μαλλιῶν εἶναι ὅμοιο μὲ ἐκεῖνο τῶν φυλακισμένων. Ὁ Χριστὸς ἦταν μαζὶ μὲ τοὺς ταλαιπωρημένους καὶ ἄδικα φυλακισμένους. Οἱ κομμουνιστὲς στέρησαν στοὺς πιστοὺς τὴν ἐξωτερικὴ ἐλευθερία. Ὅμως ἡ ψυχὴ εἶναι ἐλεύθερη νὰ δέχεται τὸν Χριστὸ καὶ πίσω ἀπὸ τὰ κάγκελα. Ὁ Κύριος πέρασε ἀπὸ τὰ κάγκελα μέσα στὶς φυλακὲς καὶ στὸ χιτώνα του ἔμειναν τὰ σημάδια τῶν φυλακισμένων.

Τότε καὶ τώρα

Ὁ Ἰωάννης Χρυσόστομος περιγράφει τὴν κατάσταση τῶν γεωργῶν τὸν καιρὸ τοῦ Θεοδοσίου Α'

"...ἂν ἐξετάσει κανένας πῶς φέρονται οἱ δυνατοὶ στοὺς ἄθλιους καὶ ταλαίπωρους γεωργούς, θὰ δεῖ ὅτι εἶναι χειρότεροι ἀπὸ τοὺς βαρβάρους. Γιατί σ' αὐτοὺς ποὺ λιώνουν ἀπὸ τὴν πεῖνα καὶ καταπονοῦνται σ' ὅλη τους τὴ ζωή, ἐπιβάλλουν ἀνυπόφορα τελέσματα καὶ ἐπίπονες ἀγγαρεῖες καὶ τοὺς φέρονται σὰν νὰ ἦταν ὄνοι ἤ ἡμίονοι ἤ, πολὺ περισσότερο, σὰν ἄψυχα πράγματα. Καὶ δὲν τοὺς ἀφήνουν νὰ πάρουν ἀνάσα καὶ τοὺς ζητᾶνε τὰ μισθώματα, εἴτε εἴχανε καλὴ σοδειά, εἴτε ὄχι, χωρὶς διόλου νὰ τοὺς συμπονοῦν".

Δημοσθένους συμβουλές

Ὁ Δημοσθένης, ὁ μεγάλος ρήτορας, σέ μιὰ δημηγορία του “Περί Συντάξεως” προτείνει στούς Ἀθηναίους τή βέλτιστη διάθεση τῶν χρημάτων τῆς πολιτείας. Ἄν καί ὑποτιμοῦν τά συμπεράσματα τῶν δημοσθένειων δημηγοριῶν, συνεχίζει νά τούς στηρίζει σέ στιγμές ἀπαισιόδοξες, ὅταν εἶχαν πανικοβληθεῖ ἀπό κάποιες παρανομίες τους. Τούς δείχνει ὅτι ἡ δημοκρατία δέν κινδυνεύει ἀπό αὐτές ἀλλά ἀπό τήν ἀπάθεια καί ἀδιαφορία τους.Ἐνῶ θά πρέπει νά στηρίζονται στόν ἑαυτό τους καί στήν ὀργάνωση τῆς πολιτείας τους.

“Ὅσοι ἀποβλέπουν στίς ἐκλογές καί τό σχετικό ἀξίωμα συμπεριφέρονται ὡς δοῦλοι τῆς δημοτικότητας τήν ὁποία χρειάζονται γιά νά ἐκλεγοῦν, φροντίζοντας ὁ καθένας πῶς θά ἐκλεγεῖ στρατηγός, ὄχι πῶς θά πράξει κάτι ἀντάξιο ἑνός ἄνδρα”. “Το ἀποτέλεσμα ἑπομένως αὐτῶν τῶν καταστάσεων εἶναι ὁ ἄλφα νά ἔχει χάλκινο ἀνδριάντα, ὁ βήτα νά ἔχει κάμει τήν τύχη του, ἕνας ἤ δυὸ δηλαδή, σέ θέση ἀνώτερη τῆς πόλης. Καί οἱ ὑπόλοιποι μένετε μάρτυρες τῆς εὐτυχίας τους, προσφέροντάς τους τήν πολλή καί ἔνδοξη εὐδαιμονία σας μέ ἀντάλλαγμα τήν καθημερινή σας ραθυμία”.

“... ἐνῶ στόν ἰδιωτικό τομέα,ἀπό ὅσους ἔχουν ἀποκτήσει κάποιο δημόσιο ἀξίωμα, ἄλλοι ἔχουν χτίσει τά σπίτια τους μεγαλοπρεπέστερα ἀπό ὅ,τι τά δημόσια οἰκοδομήματα, ὄχι μόνο καλύτερα ἀπό τούς ὑπόλοιπους, ἐνῶ ἄλλοι, πού ἀγόρασαν κτήματα, καλλιεργοῦν τόση γῆ ὅση οὔτε στό ὄνειρό τους δέν εἶχαν ἐλπίσει”.

“Πῶς καταλύεται ὅμως (ἡ δημοκρατία), αὐτό δέν τό λέει κανείς οὔτε ἔχει τό θάρρος. Ἐγώ θά τό πῶ: ὅταν ἐσεῖς, Ἀθηναῖοι, παρασυρμένοι, βρίσκεστε οἱ περισσότεροι χωρίς πόρους καί ὅπλα καί σύστημα καί ὁμοψυχία, καί ὅταν οὔτε στρατηγός οὔτε κανείς ἄλλος φροντίζει γιά ὅσα ἐσεῖς ἔχετε ἀποφασίσει καί κανείς δέν δέχεται νά σᾶς τά πεῖ οὔτε νά τά διορθώσει, οὔτε κάνει ἐνέργειες γιά νά πάψουν αὐτά νά βρίσκονται σέ τέτοια κατάσταση, πράγμα πού τώρα μόνιμα συμβαίνει. Καί, μά τόν Δία, Ἀθηναῖοι, καί ἄλλα ψεύτικα λόγια σᾶς ἔχουν πλημμυρίσει, πού κάνουν μεγάλο κακό στό πολίτευμα, παραδείγματος χάρη “στά δικαστήρια βρίσκεται ἡ σωτηρία σας” καί “πρέπει μέ τήν ψῆφο σας νά διαφυλάξετε τήν πόλη σας””.

“Ἄν πάλι κάποιος νομίζει ὅτι τά λόγιά μου εἶναι ἀνώτερα τῆς ἀξίας μου, αὐτό ἀκριβῶς τό χαρακτηριστικό τους ἀποτελεῖ καί τήν ἀρετή τους, διότι ὁ λόγος πού θά ἐκφωνηθεῖ γιά μιὰ τόσο ἀξιόλογη πόλη καί γιά τόσο σπουδαῖες ὑποθέσεις πρέπει πάντα νά φαίνεται ἀνώτερος ἀπό ὁποιονδήποτε ρήτορα καί νά βρίσκεται κοντά στή φήμη τή δική σας καί ὄχι στή φήμη τοῦ ρήτορα...”».

Δημοσθένης

Οἱ δοκιμασίες τοῦ Ρωσικοῦ λαοῦ

Εἶσθε βέβαιος ὅτι τά σημερινά δεινά τοῦ ρωσικοῦ λαοῦ εἶναι μία θεϊκή τιμωρία; Ὁμολογῶ ὅτι ἐγώ δέν εἶμαι βέβαιος. Προσέξτε μήν πέσουμε σέ ἁμαρτία, ἄν θεωρήσουμε κάθε βάσανο εἴτε ἑνός ἄτομου εἴτε ἑνός ὁλοκλήρου λαοῦ σάν μία τιμωρία ἀπό τόν θεό. Οἱ τρεῖς σταυροί στόν Γολγοθᾶ μᾶς διδάσκουν νά εἴμαστε προσεκτικοί στήν ἐκτίμηση τῆς δυστυχίας, ὅποια κι ἄν εἶναι αὐτή. Μήπως σταυρώθηκε ὁ Χριστός τιμωρούμενος ἀπό τόν Θεό; Στήν μεγάλη χορεία αὐτῶν πού ὑπέμειναν βάσανα, βλέπουμε προφῆτες, ἀποστόλους καί πολλούς προφανῶς δικαίους ἀνθρώπους. Τά βάσανά τους, ἀναμφισβήτητα, δέν μπορεῖ νά ἦταν τιμωρία ἀπ’ τόν θεό. Ἐάν ὑπέφεραν ἐξ αἰτίας κάποιων ἁμαρτιῶν, οἱ ἁμαρτίες αὐτές δέν ἦταν δικές τους. Ἔτσι, ὁ μόνος ἀναμάρτητος, Αὐτός πού ὑπέμεινε τό μεγαλύτερο βάσανο, χωρίς ἀμφιβολία ὑπέφερε γιά ἁμαρτίες ὄχι δικές του, ἀλλά ὁλοκλήρου τοῦ ἀνθρωπίνου γένους.

Τά βάσανα τῆς Ἁγίας Ρωσίας προέρχονται σίγουρα ἀπό ἁμαρτίες, ἀλλά τίνος; Εἶναι ἀνάγκη νά τό ἐξηγήσουμε: θυμηθῆτε τό γνωστό περιστατικό τῆς Ἁγίας Γραφῆς, ὅταν ὁ Κύριος ἐξηγοῦσε στούς Ἰουδαίους τόν θάνατο τῶν δεκαοκτώ ἐκείνων ἀνθρώπων πού κατεπλάκωσε ὁ πύργος τοῦ Σιλωάμ. Εἶπε πώς χάθηκαν, ὄχι γιατί ἦταν οἱ πιό ἁμαρτωλοί ἤ οἱ περισσότερο ἔνοχοι ἀπ’ ὅλους τοὺς ἀνθρώπους τῆς Ἱερουσαλήμ, ἀλλά γιά νά χρησιμεύση ὁ θάνατός τους σάν μία προειδοποίησις πρός τούς πιό ἁμαρτωλούς ἀπό ἐκείνους. Ἀσυζητητί δέν ἦταν οἱ πιό ἁμαρτωλοί: «Οὐχί, λέγω ἡμῖν, ἀλλ’ ἐάν μή μετανοήσητε, πάντες ὁμοίως ἀπολεῖσθε» (Λουκ. ιγ’ 5).

Εἶναι ἡ Ρωσία ἡ πιό ἁμαρτωλή χώρα, ὥστε νά ὑποφέρη τά πιό σκληρά βάσανα ἀπ’ ὅλους τοὺς λαούς; Δύο πράγματα εἶναι φανερά σ’ ὅλον τόν κόσμο: πρῶτον ὅτι ὁ ρωσικός λαός καίγεται στήν φωτιά τοῦ μαρτυρίου, ὅπως κάποτε οἱ τρεῖς παῖδες στήν κάμινο τῆς Βαβυλῶνος, καί δεύτερον οἱ ὑλιστικές καί ἀθεϊστικές θεωρίες, πού ἔβαλαν αὐτή τή φωτιά στή Ρωσία, δέν προῆλθαν ἀπό τόν ὀρθόδοξο ρωσικό λαό, ἀλλά ἀπό μή ὀρθοδόξους. Ὅλα παραμένουν ἕνα μυστήριο τῆς προνοίας τοῦ Θεοῦ. Ἐμεῖς δέν μποροῦμε νά εἰσχωρήσουμε σ’ αὐτό τό φοβερό μυστήριο. Σάν κάτι ἀνάλογο τῶν παθημάτων τοῦ ρώσικου λαοῦ μποροῦμε ν’ ἀναφέρουμε τόν δίκαιο καί πολυάθλο Ἰώβ, στόν ὁποῖο ὁ πόνος προξένησε ὠφέλεια καί τώρα ὠφελεῖ πολλούς, πολλούς ἄλλους ἀκόμη. Μποροῦμε νά δοῦμε τά δεινά τῆς Ρωσίας σάν ἕνα σημεῖο τοῦ Θεοῦ πρός ὅλους τοὺς ἄλλους λαούς, γιά ν’ ἀποφύγουν τόν ὑλισμό στήν θεωρία καί τήν πράξη, στήν σκέψη καί τά ἔργα.

Ὅλοι οἱ διάσημοι γιά τήν πνευματική ζωή τους ἄνθρωποι τόν περασμένο αἰώνα μίλησαν ξεκάθαρα γιά τήν ἀφροσύνη καί τήν καταστροφή πού μπορεῖ νά προέλθη ἀπ’ αὐτές τίς θεωρίες. Ὡστόσο τά λόγια τους δέν ἔπεισαν. Αὐτός εἶναι ὁ λόγος γιά τόν ὁποῖο ἡ φρίκη αὐτῶν τῶν θεωριῶν ἔγινε πράξι. Ὅπως κάποτε ὁ πύργος τοῦ Σιλωάμ σωριάστηκε πάνω σέ ἐκείνους τούς δεκαοκτώ, ἔτσι καί ὁ πύργος ὅλων τῶν ἐσφαλμένων ἰδεῶν καί θεωριῶν γκρεμίζεται τώρα πάνω στόν μεγάλο ρωσικό λαό, γιά νά τό δῆ ὅλο τό ἀνθρώπινο γένος, μήν τυχόν καί συνέλθη ἀπ’ αὐτές τίς καταστρεπτικές θεωρίες, πού σκοτώνουν τήν ψυχή. Ποιός θά τολμήση νά πῆ ὅτι αὐτός ὁ σύγχρονος πύργος ἀπό ψέμματα ἔπεσε πάνω στήν Ρωσία, ἐπειδή αὐτή εἶναι πιό ἁμαρτωλή ἀπό τούς ὑπολοίπους; Συνεχίζω ν’ ἀκούω τήν προειδοποίησι τοῦ Χριστοῦ καί στίς μέρες μας: «Ὤ ἄνθρωποι καί φυλές! Οὐχί, λέγω ὑμῖν ἀλλ’ ἐάν μή μετανοήσητε, πάντες ὁμοίως ἀπολεῖσθε».

Σάν παράδειγμα γιά τίς προειδοποιήσεις αὐτές τοῦ Χριστοῦ μποροῦμε νά κοιτάξουμε στό παρελθόν τοῦ κόσμου μας. Καμμία ἐπανάστασι δέν τελείωσε αὐτό πού ξεκίνησε. Ἡ ἱστορία μᾶς τό διδάσκει. Ἀρκετά συχνά, αὐτό τό ὁποῖο ἡ ἐπανάστασι ἀρχικά καταστρέφει καί καταδιώκει, στό τέλος ἀποκαθίσταται μέ ἀναγνώρισι καί θρίαμβο. Αὐτό φυσικά μπορεῖ νά συσχετισθῆ καί μέ τήν πίστι στόν Χριστό: ἐνῶ καταδιώκεται, δέν ἐκτοπίζεται- ἐνῶ ἐμπτύεται, δέν βεβηλώνεται- ἐνῶ τήν κτυποῦν ἀλύπητα, δέν μποροῦν νά τήν θανατώσουν. Εἶναι φανερό πὼς οὔτε ἡ σλαβική, οὔτε ἡ παγκόσμια ἀποστολή τῆς Ρωσίας συνίσταται σ’ αὐτό πού εἶναι σήμερα ἡ Ρωσία, ἀλλά σ’ αὐτό πού θά ἔλθη στό τέλος τῆς ἐπαναστάσεως.

Ἐν τούτοις ὁ κόσμος μπορεῖ καί πρέπει ἀνεπιφύλακτα νά χρησιμοποίηση γιά τήν βελτίωσι καί τόν σωφρονισμό του τήν τωρινή δοκιμασία τοῦ ρωσικοῦ λαοῦ μέσα στή φωτιά. Ὁ ρωσικός λαός ὁπωσδήποτε θά βγῆ ἀπ’ αὐτὴ τή φωτιά ἁγιώτερος, δυνατώτερος καί μεγαλύτερος ἀπό ποτέ ἄλλοτε στό παρελθόν. Κανένας ἔμπειρος σιδερᾶς δέν ρίχνει τά καρφιά στή φωτιά, γιά νά ἀπαλλαγῆ ἀπ’ αὐτά· τό κάνει, γιά νά φτιάξη κάτι καλύτερο. Νομίζουμε καί πιστεύουμε ὅτι ὁ Δημιουργός τοῦ ρώσικου λαοῦ νὰ ἐπέτρεψε νά δοκιμάση αὐτός ὁ μεγάλος λαός τήν φωτιά τῶν βασάνων, ὄχι γιά νά τιμωρηθῆ καί νά ἐξοντωθῆ, ἀλλά οὕτως ὥστε μ’ αὐτό τό φοβερό παράδειγμα ἄλλοι λαοί νά ἔλθουν ἴσως στά λογικά τους καί νά ἀντιληφθοῦν ὅτι ὁ ρωσικός λαός θά δοξασθῆ ἀκόμη περισσότερο ἐνώπιον οὐρανοῦ καί γῆς.

Εἰρήνη σέ σᾶς καί ὑγεία ἀπό Θεοῦ.

† Ἐπίσκοπος Νικόλαος (Βελιμίροβιτς)