Ψάλλατε τῷ Θεῷ ἡμῶν, ψάλλατε

Ἐγνώρισα πρῶτον τόν ἀείμνηστον Ἀλέξανδρον Παπαδιαμάντην, τόν ὁποῖον παρηκολούθουν τακτικῶς ψάλλοντα εἰς τόν δεξιόν χορόν κατά τάς ὁλονυκτίας, αἱ ὁποῖαι ἐγίνοντο εἰς τό ἐκκλησάκι τοῦ προφήτου Ἐλισαιέ πλησίον τοῦ Παλαιοῦ Στρατῶνος. Κατόπιν ἐκεῖ ἐγνώρισα καί τόν Ἀλέξανδρον Μωραϊτίδην, ὅστις ἔψαλλε ἀριστερά. 

Ἔψαλλον  δέ καί οἱ δύο μετά πολλῆς συνέσεως, προσοχῆς, φόβου καί κατανύξεως, ἀποφεύγοντες τάς ἀτάκτους, τάς θεατρικάς καί θυμελικάς φωνάς. Ἔψαλλον καθώς τό Πνεῦμα τό Ἅγιον διά τοῦ Προφητάνακτος Δαυΐδ ἐν ψαλμοῖς διδάσκει λέγον «Ψάλλατε τῷ Θεῷ ἡμῶν, ψάλλατε, καλῶς ψάλλατε, ψάλλατε συνετῶς» καί καθώς ὁρίζουν οἱ θεσπέσιοι τῆς Ἁγίας ἡμῶν Ἐκκλησίας Ἅγιοι Πατέρες.

«Τούς ἐπί τό ψάλλειν ἐν ταῖς Ἐκκλησίαις παραγενομένους βουλόμεθα, μήτε βοαῖς ἀτάκτοις κεχρῆσθαι καί τήν φύσιν πρός κραυγήν ἐκβιάζεσθαι, μήτε τί ἐπιλέγειν τῶν μή Ἐκκλησίᾳ ἁρμοδίων τε καί οἰκείων, ἀλλά μετά πολλῆς προσοχῆς καί κατανύξεως τάς τοιαύτας ψαλμωδίας προσάγειν τῷ τῶν κρυπτῶν ἐφόρῳ Θεῷ· εὐλαβεῖς γάρ ἔσεσθαι τούς υἱούς Ἰσραήλ τό ἱερόν ἐδίδαξε λόγιον» (Κανών τῆς ΣΤ' Οἰκουμενικῆς Συνόδου).

Μέχρι σήμερον πού ἔχουν παρέλθει 45 ἔτη, ὁσάκις ἀναπολήσω εἰς τήν μνήμην μου τόν Παπαδιαμάντην καί τόν Μωραϊτίδην καί τάς κατανυκτικάς ἐκείνας ἀγρυπνίας καί ἱεράς μυσταγωγίας, τάς ὁποίας ἐτέλουν οἱ ἀείμνηστοι π. Ἀντώνιος καί ὁ ἁπλοῦς καί ἄκακος, ὁ πράος, ὁ ἀκέραιος καί ταπεινός τῇ καρδίᾳ παπα-Νικόλαος ὁ Πλανᾶς, μοί φαίνεται ὡσάν νά ἀκούω τήν ἱεράν ἐκείνην ὑμνωδίαν, ἡ ὁποία ὡμοίαζε ὡσάν ὑμνωδία ἀγγελική καί προσευχή κατανυκτική, ἡ ὁποία ἐξαϋλώνει τρόπον τινά τόν ἄνθρωπον, τόν ἀναβιβάζει νοερῶς εἰς τά οὐράνια καί τόν πλησιάζει καί τόν ἑνώνει μέ τόν Θεόν.

Ἐάν κατ' αὐτόν τόν τρόπον, τόν σεμνόν, τόν εὔσχημον ἐτελοῦντο εἰς ὅλας τάς ἐκκλησίας αἱ ἱεραί ἀκολουθίαι καί θεῖαι μυσταγωγίαι, μεγίστην ὠφέλειαν θά ἐλάμβανον ὅλοι οἱ χριστιανοί.

Δυστυχῶς, τάς περισσοτέρας ἐκκλησίας οἱ ψάλλοντες καί ἱερουργοῦντες, μέ τάς ἀτάκτους, τάς ἀσήμους καί ἀνοικείους φωνάς, τάς κινήσεις χειρῶν, ποδῶν καί λοιπῶν μελῶν, τάς μετέβαλον εἰς θέατρα καί οὐδεμία ὠφέλεια ψυχική προσγίνεται, διότι ἡ Βυζαντινή Ἐκκλησιαστική μουσική, ἡ κατανυκτική καί εὔσχημος, ἡ ψυχωφελής καί σωτήριος ἐφυγαδεύθη καί ἀντικατεστάθη εἰς τούς περισσοτέρους ναούς διά τῆς εὐρωπαϊκῆς θεατρικῆς μουσικῆς, ἥτις εὐχαριστεῖ καί τέρπει ὄχι τήν ψυχήν, ἀλλά τήν ἀκοήν, οὐχί τῶν εὐλαβῶν χριστιανῶν, τῶν ταπεινῶν καί φοβουμένων τόν Θεόν, ἀλλά τῶν ἐν τοῖς θεάτροις καί κινηματογράφοις φοιτώντων.

Δέν θά λησμονήσω τήν εὐλάβειαν καί προσοχήν μέ τήν ὁποίαν ἔψαλλον οἱ ἀείμνηστοι διδάσκαλοι Μωραϊτίδης καί Παπαδιαμάντης, μέ τήν σιγανήν καί ταπεινήν φωνήν των.Ἐφαίνοντο ὄχι ὅτι ἔψαλλον ἀλλ' ὅτι προσηύχοντο καί συνωμίλουν μέ τόν Θεόν. Ὁ δέ Παπαδιαμάντης ὅταν ἔψαλλε τά τροπάρια τῆς Δευτέρας Παρουσίας:

«Ὅταν μέλλεις ἔρχεσθαι κρίσιν δικαίαν ποιῆσαι, Κριτά δικαιότατε. ὅταν τίθενται θρόνοι καί ἀνοίγονται βίβλοι καί Θεός εἰς κρίσιν καθέζηται. Ἐννοῶ τήν ἡμέραν ἐκείνην καί τήν ὥραν, ὅταν μέλλομεν πάντες γυμνοί καί ὡς κατάκριτοι τῷ ἀδεκάστῳ Κριτῇ παρίστασθαι»

τά ἔψαλλε μέ τοιαύτην συναίσθησιν καί φόβον, ὥστε ἐφαίνετο ὡσάν νά ἵστατο ἔμπροσθεν τοῦ φοβεροῦ Κριτηρίου. Ὅταν δέ ἔψαλλε τά τοῦ Παραδείσου τροπάρια, ἐφαίνετο ὡσάν νά ἐξίστατο καί ἠρπάζετο εἰς τόν Παράδεισον. Ὠσαύτως ὅταν ἔψαλλε τά Ἀναστάσιμα τροπάρια καί κανόνας, ἐφαίνετο ὡς χαίρων καί ἀλλόμενος, καθώς ὁ Θεοπάτωρ Δαυΐδ πρό τῆς σκιώδους Κιβωτοῦ ἤλατο σκιρτῶν.

Ἐπειδή δέ ἔψαλλον μετά συνέσεως καί εὐλαβείας, δέν ἐπέτρεπον εἰς ψάλτας πού ἤρχοντο διά νά ψάλωσι εἰς τάς ἀγρυπνίας, ἐάν καί ἐκεῖνοι δέν ἔψαλλον συνετῶς καί μετεχειρίζοντο ὄχι τάς φυσικάς των φωνάς, ἀλλά θυμελικάς, προσποιητάς καί ἀτάκτους φωνάς. Ὁ δέ Παπαδιαμάντης, ὅστις ἦτο καί εὐέξαπτος, τούς ἐδίωκε.

-Φύγετε, τούς ἔλεγε, ἐδῶ εἶναι τόπος προσευχῆς. Πηγαίνετε νά τραγουδήσετε εἰς τά θέατρα.

Πολλάκις καί ἐμέ, ὅστις ἤμην βοηθός του καί μαθητής, ὅταν ἔκανα καμμίαν παραφωνίαν ἤ παρατονίαν, μέ ἐδίωκεν.

-Φύγε, μοί ἔλεγε, παῦσε, κλεῖσε τό στόμα σου, ἀπρόσεκτε.

Ἐγώ παραμέριζα, ἀλλά γρήγορα τοῦ περνοῦσε ὁ θυμός καί πάλιν μέ ἐκάλει.

-Κώστα, ἔλα νά ψάλης.

Ἐγώ ἐπειδή εἶχον ζῆλον νά μάθω ἀμέσως, ἔτρεχον καί ἔψαλλον. Ἦτο δέ τόσο ταπεινός, ὥστε πολλάκις μετά τό τέλος τῆς ἀγρυπνίας ἔμπροσθεν πολλῶν μοί ἐζήτει συγχώρησιν.

-Κώστα, μοί ἔλεγεν (τοῦτο ἦτο τό κοσμικόν μου ὄνομα), νά μέ συγχωρέσης διότι σέ ἐλύπησα.

Καί ἐγώ τῷ ἔλεγον:

-Ἐγώ πταίω, διδάσκαλε, διότι εἶμαι ἀπρόσεκτος. Σέ εὐχαριστῶ δέ διότι μέ τάς παρατηρήσεις πού μοῦ κάμνεις γίνομαι προσεκτικώτερος καί μέ τάς ἐπιπλήξεις μέ διδάσκεις τήν ὑπομονήν τῆς ὁποίας ἔχω ἀνάγκην.

Ἀρχιμ. Φιλόθεος Ζερβάκος

Τετράδιο 139 * Ὀκτώβριος 2011