Ὁ Ἀ. Σολζενίτσιν καὶ τὸ ψέμα

Πρὶν ἀπὸ 50 ἡμέρες ἀπεβίωσε στὴ Μόσχα ὁ Ἀλέξανδρος Σολζενίτσιν σὲ ἡλικία 90 ἐτῶν. Εἶχε γεννηθεῖ στὸν Καύκασο καὶ εἶχε σπουδάσει φυσικομαθηματικὰ. Εἶχε ὑπηρετήσει ὡς ἀξιωματικὸς στὸν Κόκκινο Στρατὸ κατὰ τὸ Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τὸ 1945 καταδικάστηκε σὲ ὀκταετῆ φυλάκιση, ἐπειδὴ σὲ ἰδιωτικὴ ἐπιστολὴ του εἶχε ἀμφισβητήσει τὶς ἱκανότητες τοῦ Στάλιν στὸν πόλεμο. Κατόπιν ἐξορίστηκε στὴν Κεντρικὴ Ἀσία. Ἀπὸ τὸ 1963 ἄρχισε νὰ δημοσιεύει τὰ λογοτεχνικὰ του ἔργα. Τὸ 1970 τιμήθηκε μὲ τὸ βραβεῖο Νόμπελ Λογοτεχνίας, τὸ ὁποῖο δὲν παρέλαβε φοβούμενος τὸ καθεστώς. Τὸ 1974 τοῦ ἀφαιρέθηκε ἡ σοβιετικὴ ὑπηκοότητα καὶ ὑποχρεώθηκε νὰ ἐγκαταλείψει τὴν ἀγαπητή του Ρωσία. Ἔζησε στὴν Εὐρώπη καὶ τὴν Ἀμερική. Τὸ 1994 ἐπέστρεψε στὴν πατρίδα του.

Στὶς 12 Φεβρουαρίου 1974 ὑπέγραψε ἕνα κείμενό του μὲ τὸν τίτλο “Νὰ μὴ ζοῦμε μὲ ψέματα”. Γράφει: “Ἔχουμε χάσει τόσο ἀπελπιστικὰ τὴν ἀνθρωπιά μας, ὥστε γιὰ τὶς σημερινὲς ὑλικὲς ἀξίες παραδίνουμε ὅλες τὶς ἀρχές μας, τὴν ψυχή μας, ὅλες τὶς προσπάθειες τῶν προγόνων μας, ὅλες τὶς δυνατότητες γιὰ τοὺς ἀπογόνους μας, φτάνει μόνο νὰ μὴ χαλάσουμε τὴν κακομοιριασμένη μας ζωή”. Συνεχίζει: “Εἶναι ὡραῖα λοιπὸν νὰ ζεῖς βολικὰ σ’ ὅλη σου τὴ ζωή”. “Αραδιάζουμε ψέματα στὸν ἑαυτό μας, γιὰ νὰ τὸν καθησυχάσουμε”. “Μποροῦμε ν’ ἀρνηθοῦμε νὰ λέμε αὐτὸ ποὺ δὲν σκεφτόμαστε”! Ὅποιος θέλει νὰ εἶναι εἰλικρινὴς καὶ τίμιος “δὲν θὰ γράψει ποτέ, δὲν θὰ ὑπογράψει ποτέ, δὲν θὰ δημοσιεύσει ποτέ, μὲ κανέναν τρόπο, μήτε μιά φράση ποὺ διαστρεβλώνει τὴν ἀλήθεια. Δὲν θὰ προφέρει καμιὰ τέτοια φράση οὔτε σὲ ἰδιαίτερη συζήτηση... Δὲν θὰ ψηφίσει μήτε φανερά, μήτε κρυφά, πρόσωπα ποὺ τὰ θεωρεῖ ἀνάξια ἢ ὕποπτα... Μὲ μιά λέξη, δὲν θὰ δεχτεῖ ν’ ἀρκεστεῖ σὲ ἡμίμετρα... Πρέπει νὰ κάνει ἕνα τουλάχιστον βῆμα ἀπ’ αὐτὰ ποὺ προαναφέραμε πρὸς ὄφελος τῆς ἀλήθειας ἢ πρὸς τὸ ψέμα, πρὸς τὸ μέρος τῆς πνευματικῆς ἀνεξαρτησίας ἢ τῆς πνευματικῆς δουλοπρέπειας. Ἐκεῖνος ποὺ δὲν θὰ ’χει τὸ θάρρος νὰ ὑπερασπιστεῖ τὴν ψυχή του, ἂς μὴν ὑπερηφανεύεται γιὰ τὶς προοδευτικές του ἰδέες”.

Ὁ γέροντάς του Θεόδωρος Ντοστογιέφσκι, ἄλλος μεγάλος συγγραφέας, κάνει μιά ἄλλη λεπτὴ παρατήρηση: “Μερικοὶ ἄνθρωποι, μὲ τὸ νὰ λένε συνέχεια ψέματα καὶ νὰ τὰ ἐπαναλαμβάνουν, κάποτε τὰ πιστεύουν ὡς ἀλήθειες”. Καὶ ὁ δικός μας μεγάλος Ἀλέξανδρος Παπαδιαμάντης δὲν ἐπέτρεπε στὸν ἑαυτό του νὰ πεῖ ποτὲ ψέματα. Οἱ ἥρωές τους εἶναι μεγάλοι ἁμαρτωλοὶ ποὺ μετανοοῦν εἰλικρινά.

Ὁ Α. Σολτζενίτσιν μίλησε μὲ πολὺ πόνο καὶ πολλὴ ἀγάπη γιὰ μεγάλες καὶ πικρὲς ἀλήθειες. Λίγο καιρὸ πρὶν πεθάνει εἶχε πεῖ πὼς ἡ Ρωσία βρῆκε τὸ ρόλο της στὴν παγκόσμια σκηνή, “ἐσωτερικὰ ὅμως, ἠθικά, ἀπέχουμε πολὺ ἀπ’ αὐτὸ ποὺ ἐπιθυμοῦμε καὶ ποὺ ἔχουμε ἀνάγκη νὰ εἴμαστε”. Λαμβάνοντας τὸ μεγάλο κρατικὸ βραβεῖο ἀπὸ τὸν πρόεδρο Πούτιν εἶπε: “Χρειάζεται ἀκόμη βαθιὰ καὶ δύσκολη πρόοδος, πολυσύνθετη, θὰ τὴν ἔλεγα κυρίως πνευματική”.

Ὁ Σολζενίτσιν ὑπῆρξε γνήσιος συνεχιστὴς τῆς πλούσιας ρωσικῆς πνευματικότητας, τῆς βαθιᾶς εὐσέβειας ἑνὸς ὀρθόδοξου λαοῦ μὲ γερὲς ρίζες. Ἐξόριστος στὴν Ἀμερικὴ κατήγγειλε τὸν ἀτομικιστικό, δυτικὸ τρόπο ζωῆς, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ τὸν ἀφήσουν μόνο του. Εἶχε συνηθίσει στὰ γκούλαγκ, τὴ μοναξιὰ καὶ τὴ σιωπή. Ἡ ἔκφρασή του εἶχε πάντα μιά σοβαρότητα, σκεφτικότητα, πόνο καὶ λύπη. Παρατηροῦσε πὼς στὶς ἡμέρες του τὰ πρόσωπα εἶχαν χάσει τὴν εἰλικρίνεια, τὴ φιλικότητα, τὴ γαλήνη, τὴν ἠπιότητα καὶ εἶχαν γίνει σκληρὰ καὶ ἐπιθετικά.

Εὔστοχα παρατηρεῖ ὁ Ὀλιβιὲ Κλεμάν: “Καταλαβαίνουμε τώρα γιατί οἱ σημερινοὶ ρῶσοι διανοούμενοι, ποὺ ἀγωνίζονται γιὰ τὴ μνήμη καὶ τὴν ἐλευθερία, ἀφήνουν γένια, ὁ Σολζενίτσιν ἀπὸ τοὺς πρώτους. Προσπαθοῦν νὰ ξαναβροῦν τὴν πνευματικὴ συνέχεια τῆς ρωσικῆς ἱστορίας, μιάν ἀρρενωπότητα χωρὶς σκληρότητα, ἀδιαχώριστη ἀπὸ τὸ σεβασμὸ καὶ τὴν καλοσύνη”.

Ὁ Σολζενίτσιν θέλησε μὲ τὸ ἔργο του νὰ διδάξει, γιὰ μιά ἀκόμη φορά, τὰ παθήματα νὰ γίνουν μαθήματα. Ἡ τότε σιωπὴ τοῦ κόσμου στὰ φοβερὰ ἐγκλήματα τῶν γκούλαγκ νὰ μὴ γίνει σήμερα ἔνοχη σιωπὴ λήθης καὶ ἀδιαφορίας στὴν ἱστορία. Χρειάζεται ἠθικὴ καταδίκη κάθε ψέματος. Χρειάζεται μετάνοια. Τὸ ἄσχημο εἶναι νὰ μὴν ὑποψιάζεται κανεὶς τὴ μετάνοια. Μάλιστα τὰ ἀνομήματα νὰ τὰ θεωρεῖ καὶ ἀνδραγαθήματα. Ὁ ἴδιος ὁ Σολζενίτσιν μετανόησε εἰλικρινά, γιατί ὡς ἀξιωματικὸς κάποτε φέρθηκε ἀμείλικτα στοὺς ἄνδρες του. Χρειάζεται προσωπικὴ καὶ συλλογικὴ μετάνοια.

Νομίζω πὼς τὰ λόγια του Σολζενίτσιν δὲν εἶναι μόνο γιὰ τὴ Ρωσία. Κάθε μεγάλος συγγραφέας εἶναι οἰκουμενικὸς ἄνδρας. Ξέρει τί λέει ὁ Ντοστογιέφσκι καὶ ξέρει καλὰ τί κάνει ὁ ἔξοχος Παπαδιαμάντης μας.

Μὴν ἐπιτρέπουμε ψέματα στὸν ἑαυτό μας, ἐπ’ οὐδενί, ἀγαπητοί μου φίλοι. Εἶναι ὡραῖο αὐτὸ τὸ κόστος. Κοιμᾶσαι ἥσυχα, γλυκά...

Ἐφημ. Μακεδονία 28 Σεπ. 2008

Μοναχὸς Μωϋσῆς Ἁγιορείτης