Πρόοδος και συντήρηση

Πολύ συχνὰ μὲ ἐρωτοῦν, ἄν εἶμαι μὲ τὴν πρόοδο ἤ μὲ τὴν συντήρηση. Παιδαγωγικὰ ἀπαντῶ: «Ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὸν ὁρισμὸ». Καὶ μὲ αὐτὸ ἐννοῶ τὸ πῶς θὰ ὁρίσουμε τὶς δύο ἔννοιες. Γιατὶ, ἄν δοῦμε τὴν πρόοδο σὰν προοδοπληξία, τότε ἀσφαλῶς, μὲ τὴν ἔννοια αὐτὴ, ἡ θέση μας ἔναντι αὐτῆς εἶναι ἀπορριπτική. Ἄν πάλι ταυτίσουμε τὴ συντήρηση μὲ τὴν ἀντίδραση πρὸς καθετὶ νέο καὶ μὲ τὴν προκατάληψη ἔναντι αὐτοῦ, μὲ ἄλλα λόγια ἄν τὴν ἐκλάβουμε ὡς ὀπισθοδρόμηση, τότε καὶ πάλι ἡ τοποθέτησή μας εἶναι ἀρνητική. Ἄν ὅμως θεωρήσουμε σὰν πρόοδο τὴ φυσικὴ ἐξέλιξη ποὺ συντελεῖται μέσα στὰ πλαίσια τοῦ ἀνθρώπινα δυνατοῦ καὶ τοῦ ψυχολογικὰ σκόπιμου καὶ ὡς συντήρηση τὴ διατήρηση τῶν προηγουμένων κατακτήσεων, μὲ τὴν ἔννοια ὅτι αὐτὲς ἀποτελοῦν σταθερὸ ἔδαφος γιὰ νέες ἐπιτεύξεις, τότε οἱ δύο αὐτὲς ἔννοιες ὄχι μόνον δὲν εἶναι ἀπορριπτέες, ὄχι μόνον δὲν ἀλληλοαναιροῦνται ἀλλὰ ἀλληλοσυμπληρώνονται. Συνεπῶς, ὅταν οἱ δύο ἔννοιες πάρουν τὴ σωστὴ τους σημασιοδότηση εἶναι ἀποδεκτές ἀπὸ κάθε ἐχέφρονα πολίτη. Διότι ἡ συντήρηση καθοδηγεῖ τὴν πρόοδο καὶ ἡ πρόοδος ἀξιοποιεῖ τὴ συντήρηση. Πρόοδος καὶ συντήρηση, παρόλο ποὺ εἶναι δύο ποσότητες ἀντίθετα φορτισμένες, ἀλληλοεπηρεάζονται καὶ λειτουργοῦν ὅπως ὁ λόγος καὶ ὁ ἀντίλογος γιὰ τὴ διαρκῆ σύνθεση καὶ ἀνανέωση τῶν καταστάσεων, χωρὶς ὀδυνηρὲς ἀνατροπὲς. Ἀποτελοῦν θέση καὶ ἀντίθεση ποὺ ὁδηγοῦν στὴ σύνθεση, δηλαδὴ σὲ μιὰ καινούργια θέση, σίγουρα πιὸ ἐποικοδομητικὴ καὶ ὁλοκληρωμένη, ἀφοῦ δὲν προέρχεται ἀπὸ μία μόνον πλευρά.

Μιὰ φυσιολογικὴ πρόοδος εἶναι στενά δεμένη μὲ τὸ παρελθὸν καὶ ἀσκεῖ μιὰ κατευθυντικὴ ἐπίδραση στὸ μέλλον. «Ἐρχόμαστε ἀπὸ πολὺ μακριὰ καὶ πηγαίνουμε ἀκόμη πιὸ μακριὰ», εἶχε πεῖ ὁ μεγάλος ἡγέτης τοῦ Ἰταλικοῦ Κομμουνιστικοῦ Κόμματος Παλμίρο Τολιάτι. Ἀπὸ τὴν ἄλλη, ἡ συντήρηση ἐκφράζει τὸ πνεῦμα τῆς παραδόσεως. Παράδοση δὲν εἶναι ὅ,τι παραλαμβάνουμε ἀπὸ τὸ παρελθὸν. Διότι τότε θὰ λεγόταν παραλαβή. Παράδοση (ἀπὸ τὸ ρῆμα παραδίδωμι) εἶναι ὅ,τι θὰ παραδώσουμε ἐμεῖς στοὺς ἐπιγενεστέρους. Λαοὶ ποὺ δὲν θὰ σεβαστοῦν καὶ δὲν θὰ ἀξιοποιήσουν τὰ δημιουργήματα τῶν προγενεστέρων, δὲν μποροῦν νὰ παραχωρήσουν μὲ σιγουριὰ στοὺς ἑπόμενους κρίκους τῆς ἐξελίξεως. Θὰ προχωροῦν βέβαια, ἀλλὰ στὰ τυφλὰ. Θὰ μοιάζουν μὲ τοὺς ναῦτες τοῦ Κολόμβου ποὺ δὲν ἤξεραν οὔτε ποῦ πήγαιναν οὔτε ποῦ ἔφθασαν. Κι ἀκόμη, ἡ συντήρηση μᾶς βοηθάει νὰ ἀφομοιώνουμε τὶς κατακτήσεις τῆς προόδου καὶ νὰ μὴ θαμπωνόμαστε ἀπὸ αὐτὲς. Ἀπὸ τὴν ἄλλη, ὅσοι μένουν προσκολημμένοι στὸ «παραδεδομένο», ὅπως τὸ στρεῖδι στὸ βράχο, καὶ ἐπαναπαύονται σ’ αὐτὸ ποὺ δημιουργήθηκε χθὲς, χωρὶς νὰ προσπαθοῦν νὰ τὸ ἀξιοποιήσουν καὶ νὰ δημιουργήσουν κάτι νέο, κάτι ποὺ θὰ ἀνοίγει προοπτικὲς γιὰ ἕνα καλύτερο αὔριο, μοιραῖα θὰ μένουν στάσιμοι. Ἀντὶ νὰ προχωροῦν, θὰ ὀπισθοχωροῦν. Χωρὶς τὴν πρόοδο ἡ συντήρηση ὁδηγεῖ στὴν τελμάτωση, στὸν σκοταδισμὸ, στὴ νέκρωση τῆς πνευματικῆς καὶ κοινωνικῆς δραστηριότητας, στὴ μόλυνση γενικὰ τῶν χυμῶν τῆς ζωῆς. Τὴν ἀνάγκη γιὰ ἕναν τέτοιο συγκερασμὸ ὑποδηλώνει μιὰ θαυμάσια ἀρχαία προτροπὴ: «Στέργε μὲν τὰ παρόντα, ζήτει δὲ τὰ βέλτιστα». Δηλαδή, νὰ συντηρεῖς καὶ ν’ ἀγαπᾶς τὰ παρόντα ἀλλὰ παράλληλα νὰ ἐπιζητεῖς καὶ τὰ ἀκόμη πιὸ καλά.

Ὅπως εἶχα γράψει παλιὰ, ἡ πρόοδος ἐκφράζει τὸ «Ἰκάρειο» στοιχεῖο τοῦ ἀνθρώπου. Ἐκφράζει τὴν τάση τοῦ «ἄνω θρώσκειν» ποὺ ἐμπεριέχεται στὴν ἐτυμολογικὴ ἀνάλυση τοῦ ὀνόματὸς του. Μέσα σ’ αὐτὸ τὸ «ἄνω θρώσκειν» κρύβεται ὅλη ἡ ψυχική διάθεση, ἡ παρόρμηση τοῦ ἀνθρώπου ν’ ἀνέβει πιὸ ψηλὰ, νὰ βρεῖ καινούργια πράγματα, νὰ προχωρήσει πιὸ πέρα ἀπὸ ἐκεῖ ποὺ βρισκόταν. Ἡ συντήρηση ἐκφράζει τὸ γήινο στοιχεῖο τοῦ ἀνθρώπου. Ἐκφράζει τὸ σεβασμό πρὸς τὸ ἀναγνωρισμένο καὶ τὸ δοκιμασμένο, ποὺ ἀποτελοῦν βάση γιὰ νέες ἐξελίξεις. Γι’ αὐτὸ ἡ συντήρηση εἶναι γιὰ τὸν ἄνθρωπο ὅ,τι ἦταν ἡ γῆ γιὰ τὸν μυθικὸ Ἀνταῖο, ποὺ πατοῦσε πάνω σ’ αὐτὴ καὶ ἀντλοῦσε νέες δυνάμεις. Δυστυχῶς πολλοί, θαμπωμένοι ἀπὸ τὰ ἐπιτεύγματα τῆς ἐποχῆς μας, ξεχνᾶνε κάτι βασικό: Ποτὲ δὲν θὰ φθάναμε στὴν κορυφὴ, ἄν ἄλλοι πρὶν ἀπὸ μᾶς, δὲν εἶχαν βάλει τὶς βάσεις τῆς ἀνόδου. Ὁ σύγχρονος πολιτισμὸς, δὲν εἶναι θαῦμα, εἶναι τελειοποίηση. Τὰ βήματα τῶν προγενεστέρων ἔγιναν γεφύρια, γιὰ νὰ περάσουμε ἐμεῖς. Κι ἐξ ἄλλου σεβασμὸς πρὸς τὸ παρελθὸν σημαίνει σεβασμὸς καὶ πρὸς τὸ μέλλον. Διότι, ὅπως ἔχω γράψει συχνὰ, μέλλον μπορεῖ νὰ εἶναι τὸ παρελθὸν ποὺ μπαίνει ἀπὸ ἄλλη πόρτα. Ἄς εἴμαστε συνετοί. Κανεὶς δὲν ξέρει τὶ μᾶς ἐπιφυλάσσει… τὸ παρελθὸν! Ἄν δὲν τὸ σεβαστοῦμε, μπορεῖ ἡ πορεία μας πρὸς τὰ ἐμπρὸς νὰ μεταβληθεῖ σὲ μαρτύριο Σισύφου. Νὰ σπρώχνουμε τὸ ὄχημα τῆς προόδου πρὸς τὰ ἐμπρὸς καὶ αὐτὸ νὰ γυρίζει πίσω.

Δὲν θέλησα νὰ κάνω ἀναφορὰ στὴν πολιτικὴ, διότι οἱ ταμπέλλες κάθε λογῆς εἶναι γιὰ τὰ καταστήματα. Τὸ ὅτι κάποιος χρησιμοποιεῖ σὰν τίτλο τὴ λέξη νέος/α δὲν σημαίνει ὅτι ἔχει καὶ φρεσκάδα νεότητας.

Σαράντος Καργάκος