Κατανάλωση τώρα! (α)

Ἡ κοινωνία τῆς Ἀφθονίας ἀποτελεῖ ἕνα ἄλλο πείραμα τοῦ ἀνθρώπου γιὰ τὴν τελείωση. Ἄλλη μία φιλοσοφικὴ λίθο, ποὺ θὰ τοῦ δώσει τὴ δυνατότητα ἀπὸ ἀτελὴς νὰ γίνει τέλειος· ἀπὸ τὴ στέρηση νὰ περάσει στὴν ἐπάρκεια. Ὅμως τὸ πείραμα δὲ φαίνεται ν’ ἀποδίδει τ’ ἀναμενόμενα. Τὸ ἐλιξήριο [Ἐλιξήριο (ἀραβ. al iksir = πέτρα τῆς γνώσης): Θαυματουργὴ συσκευασία τῶν ἀλχημιστῶν, ποὺ μπορεῖ νὰ ξαναδίνει τὴ νεότητα καὶ νὰ παρατείνει τὴ ζωή] τοῦ καταναλωτισμοῦ δὲν τὸν ἐλευθερώνει ἀπὸ ἀνάγκες· ἀπεναντίας τὸν δεσμεύει σὲ νέες.

Ὁ ἄνθρωπος πάντα ζεῖ μὲ τὴ νοσταλγία τοῦ “ἀπωλεσθέντος παραδείσου”. Ἀφοῦ τὸν ἔχασε στὸν οὐρανό, προσπαθεῖ ἀενάως νὰ τὸν φτιάξει στὴ γῆ. Τὸ δράμα του εἶναι πὼς συχνὰ οἱ παράδεισοί του δὲ διαφέρουν πολὺ ἀπὸ τὴν κόλαση. Ὁ παράδεισος τῆς καταναλωτικῆς κοινωνίας βεβαιώνει τοῦ λόγου τὸ ἀσφαλές. Κι αὐτὸ εἶναι εὔκολο νὰ τὸ καταλάβει κανείς, ἂν ὑπολογίσει ὄχι τὸ τί κερδίζει ἀλλὰ τὸ τί χάνει. Σύγχρονος διανοητὴς σκιαγραφεῖ τὸν πολιτισμό μας μὲ τὸν ἀκόλουθο τρόπο: στὴν κοινωνία μας ἔχουν δοθεῖ πολλοὶ χαρακτηρισμοί, ὅπως καταναλωτικὴ κοινωνία, κοινωνία τῆς ἀφθονίας, ὅμως ὁ πιὸ προσφυὴς χαρακτηρισμὸς εἶναι «κοινωνία τοῦ pret a zeter» ἢ κοινωνία τοῦ «πατᾶς ἕνα κουμπί». Ἡ ὀνομασία αὐτὴ χαρακτηρίζει τὸν πολιτισμὸ τῆς κονσέρβας ἢ τοῦ ψυγείου, τὴν εὔκολη κάλυψη τῶν ἀναγκῶν, τὴν ἀντικατάσταση τῆς συναυλίας ἀπὸ τὸ δίσκο, τὴν κατάργηση κάθε προετοιμασίας γι’ ἀπόλαυση, τὴν ἀναζήτηση τοῦ ὑλικοῦ εὐδαιμονισμοῦ, τὴν εὔκολη ἀναρρίχηση, τὴν ἐπιτυχία χωρὶς κόπο, τὴν εὐτυχία μὲ τὸ χάπι. Τὸ ψυχοφάρμακο καὶ ὁ ψυχαναλυτὴς γίνονται τώρα τὸ ἐλιξήριο τῆς εὔκολης εὐτυχίας. Θὰ μποροῦσε, λοιπόν, κανεὶς γιὰ τὸ λόγο αὐτὸ νὰ ὀνομάσει τὸν πολιτισμὸ τῶν φαρμάκων «φαρμακοθηρικὴ κοινωνία», ἡ ὁποία προσδοκᾶ τὸ ἰδιοσκεύασμα καὶ ἀπαγγέλλει καθημερινὰ τὸ «σουσάμι ἄνοιξε» ἑνὸς μυθικοῦ κόσμου. Ἑνὸς κόσμου ποὺ δὲν ἔχει ἀξία, ἐπειδὴ ἔχασε τὶς ἀξίες του, τὴν πίστη του σὲ κάποια εὐγενῆ ἰδανικὰ κι ἐπιδίδεται μὲ πάθος στὴ «θεολογία» τῶν τεχνητῶν παραδείσων.

Ἡ χριστιανικὴ παράδοση ἀναφέρει ὅτι ὁ Χριστός, πρὶν ἀναστήσει τὸν Λάζαρο, κάλεσε τοὺς συγγενεῖς του νὰ σηκώσουν πρῶτα τὴν πέτρα, ποὺ σκέπαζε τὸν τάφο του. Ὁ ἀνθρώπινος παράγοντας ἔπρεπε νὰ ἐξαντλήσει τὶς δυνατότητές του, πρὶν ἐπέμβει ὁ ὑπερφυσικός, γιὰ νὰ συντελεστεῖ τὸ θαῦμα. Ὡστόσο στὸ σύγχρονο κόσμο, στὴν κοινωνία τῆς ἀφθονίας καὶ τῆς κατανάλωσης, πραγματοποιοῦνται καθημερινὰ πολλὰ μικρὰ “θαύματα” γιὰ τὸν ἄνθρωπο. Χωρὶς πολὺ κόπο “πατώντας ἕνα κουμπὶ” ἢ κάτι τέτοιο, ἱκανοποιεῖ πολλὲς πρωταρχικὲς καὶ δευτερεύουσες ἀνάγκες του. Ἡ ἐκπληκτικὴ πρόοδος τῆς τεχνολογίας προσφέρει ἀμέτρητες ἀνέσεις, ἀμέτρητα “κουμπιά”, ποὺ παρέχουν ἐργασία, ἐξυπηρέτηση, ψυχαγωγία. Ὑποκαθιστοῦν τὶς σωματικὲς ἀλλ’ ἀκόμη καὶ τὶς πνευματικὲς δυνάμεις τοῦ ἀνθρώπου.

Πέτυχε, λοιπόν, ὁ ἄνθρωπος νὰ ὑλοποιήσει τὸ μόνιμο ὄνειρό του γιὰ ἕναν κόσμο ποὺ μπορεῖ νὰ χαρίζει “αὐτόματα” τὴν εὐτυχία. Ξεγελάστηκε, ὅμως, ὅπως ὁ βασιλιὰς Μίδας. Ξέχασε σὰν κι ἐκεῖνον πὼς ὅ,τι γίνεται χρυσό, συγχρόνως γίνεται ἄψυχο, παγώνει. Ἔτσι διαμορφώνεται ἕνας κόσμος παγωμένος, ὁ «πολιτισμὸς τοῦ ψυγείου». Μέσα σ’ αὐτὸ τὸν πολιτισμὸ ἡ ἴδια ἡ ἀνθρώπινη ψυχὴ βρίσκεται ἤδη στὴ φάση τῆς κατάψυξης. Οἱ ἀνθρώπινες σχέσεις, εἶναι σχέσεις τῶν ἀνθρώπων τῆς «κονσέρβας» καὶ τοῦ «συντηρητικοῦ». Εἶναι ἐπιφανειακὲς καὶ ἀνάπηρες, ἄοσμες, χάρη σὲ εἰδικὰ ἀποσμητικὰ κι ἀναπτύσσονται στριμωγμένες ἀπὸ τὴν ταχύτητα τῆς σύγχρονης ζωῆς, ποὺ καταδικάζει τὸ ἄτομο σὲ πνευματικὴ ἀπονεύρωση καὶ ψυχικὴ ἀποστείρωση.

Πραγματικά, στὸν κόσμο μας παρατηρεῖται τὸ παράδοξο ὅτι, ἐνῶ οἱ ἐξυπηρετήσεις γιὰ τὸν ἄνθρωπο ὁλοένα αὐξάνονται, ταυτόχρονα ὁ χρόνος του, ἀντὶ νὰ αὐξάνεται, περιορίζεται ἀσφυκτικά. Ἡ ἐμφάνιση τῶν «fast food» καὶ τόσων ἄλλων «fast» δείχνει τὴν πιεστικὴ ἀνάγκη τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου νὰ κερδίσει χρόνο, ἄγχος, ἀγωνία, ἀνησυχία. Βουτηγμένος στὴν ὑλικὴ ἀφθονία καὶ τὴν πλεονεξία, ὁ ἄνθρωπος τῶν «μοντέρνων καιρῶν», σαστισμένος ἀνάμεσα στὰ μαγικὰ «κουμπιὰ» ποὺ τὸν περιβάλλουν, μπλέκεται τελικὰ καὶ ἀναστατώνει τὸν ἑαυτό του σὰν τὸν “Μαθητευόμενο Μάγο” τοῦ Γκαῖτε. “Λυπάμαι τὸν ἄνθρωπο ποὺ τὸν συντρίβει τὸ βάρος τῆς καλοπέρασης”, θὰ ἔλεγε πολὺ πιὸ πικρὰ σήμερα ὁ Βολταῖρος.

Σαράντος Καργάκος