Ὁ Ἰωάννης Βατάτζης διδάσκει

Στὶς 4 Νοεμβρίου τιμᾶται ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία ἡ μνήμη τοῦ αὐτοκράτορα Ἰωάννη Βατάτζη, τοῦ ἐπικαλουμένου ἐλεήμονα. Εἶναι ὁ μόνος αὐτοκράτορας, ποὺ ἀνακηρύχθηκε ἅγιος γιὰ τὴν ἴδια τὴ ζωή του καὶ ὄχι γιὰ κάποιο ἢ κάποια σημαντικὰ γεγονότα ποὺ ἐπιτέλεσαν οἱ ἄλλοι ἅγιοι αὐτοκράτορες, ὅταν ἦσαν στὴν ἐξουσία. Μετὰ τὴν ἅλωση τῆς Κωνσταντινούπολης ἀπὸ τοὺς Φράγκους, τὸ 1204, ἡ ἕδρα τῆς αὐτοκρατορίας μεταφέρθηκε στὴ Νίκαια. Ὁ Ἰωάννης Βατάτζης διακυβέρνησε τὴν αὐτοκρατορία ἀπὸ τὸ 1222 ἕως τὸ 1254 ἢ 1255.

Ἐπὶ τῶν ἡμερῶν του ἡ αὐτοκρατορία ἦταν σὲ δυσχερέστατη κατάσταση. Αἰχμάλωτη ἡ Βασιλεύουσα, ἡ οἰκονομία σὲ περίσταση, λυσσαλέα ἡ ἐπιθετικότητα τοῦ Πάπα καὶ τῶν Φράγκων σὲ βάρος τῶν Ἑλλήνων Ὀρθοδόξων, δυσχερεῖς οἱ σχέσεις μὲ τὶς ἄλλες ἑλληνικὲς ἑστίες ἀντίστασης κατὰ τῶν Λατίνων, δηλαδὴ μὲ τὴν αὐτοκρατορία τῆς Τραπεζούντας καὶ τὸ Δεσποτάτο τῆς Ἠπείρου, ἐπικίνδυνοι γείτονες οἱ Σελτζοῦκοι… Σ’ αὐτὴν τὴν κρίσιμη γιὰ τὸν Ἑλληνισμὸ κατάσταση ὁ Βατάτζης πέτυχε:

Νὰ αὐξήσει τὰ ἐδάφη τῆς αὐτοκρατορίας τῆς Νικαίας, σὲ βάρος τῶν ἐχθρῶν της, μὲ ἀποτελεσματικοὺς διπλωματικοὺς ἑλιγμοὺς καὶ ἐξαιρετικὲς στρατιωτικὲς κινήσεις καὶ ἐπιτυχίες. Πέραν τῶν στρατιωτικῶν ἐπιτυχιῶν κατέστησε τὶς πόλεις τῆς αὐτοκρατορίας κραταιὲς ἀμυντικά, μὲ ἰσχυρὰ φρούρια καὶ μὲ ἐφοδιασμὸ ἄφθονου στρατιωτικοῦ ὑλικοῦ.

Νὰ ἐξυγιάνει τὰ οἰκονομικὰ τῆς αὐτοκρατορίας. Μείωσε τὶς κρατικὲς δαπάνες, περιόρισε τὶς αὐθαιρεσίες τῶν μεγαλοκτημόνων καὶ προώθησε τὴ λιτότητα στὴ ζωὴ τῶν ὑπηκόων του καὶ τὴν ἐνίσχυση τῆς κατανάλωσης ἐγχωρίων προϊόντων. Ἐπὶ τῶν ἡμερῶν του ἀναπτύχθηκαν τὸ ἐμπόριο, ἡ βιοτεχνία, ἡ γεωργία, ἡ κτηνοτροφία καὶ ἡ πολεοδομία.

Νὰ ἀντιμετωπίσει μὲ σταθερότητα καὶ εὐστοχία τὶς ἐπιθέσεις τοῦ Πάπα καὶ τῶν Φράγκων καὶ νὰ παγιώσει τὸ ἐθνικὸ φρόνημα τῶν Ἑλλήνων. Ἐπὶ τῶνἡμερῶν του ἡ προσαγόρευση «Βασιλεὺς τῶν Ρωμαίων» μεταβάλλεται σὲ«Κύριος τῶν Ἑλλήνων».

Νὰ φροντίσει τὴν κοινωνικὴ δικαιοσύνη καὶ τὴν κοινωνικὴ πρόνοια. Δημιούργησε πρότυπα νοσοκομεῖα καὶ γηροκομεῖα καὶ φρόντισε νὰ μὴν ὑπάρχει φτωχὸς στὴν αὐτοκρατορία. Αὐτὸς ἦταν ὁ λόγος ποὺ ὁ πιστὸς λαὸς τὸν ὀνόμασε «ἐλεήμονα» καὶ τὸν εἶχε στὴν καρδιά του ὡς ἅγιο.

Νὰ ἀναπτύξει τὴν Παιδεία καὶ τὸν Πολιτισμό, σὲ τέτοιο βαθμό, πού, σὲ σχῆμα ὑπερβολῆς, τὴ Νίκαια οἱ σύγχρονοί του τὴν ὀνόμασαν «Νέα Ἀθήνα».

Ὁ Σπυρίδων Ζαμπέλιος χαρακτηρίζει τὸν Βατάτζη «ἄνδρα ἐνάρετον καὶ πολεμικόν, τιμῶντα μὲν τὴν θεολογίαν, τιμῶντα δὲ τὰ γράμματα, πολιτευόμενον ἐμπείρως μετὰ τῶν Γενουατῶν καὶ τῶν Ἐνετῶν, φειδόμενον πατρικῶς τῶν δημοσίων χρημάτων, συντόνως διοικοῦντα ἐπ’ ἀγαθῷ τῶν ὑπηκόων τά τε κοσμικὰ καὶ τὰ ἐκκλησιαστικὰ τῆς Δύσεως πράγματα, ἐξοικονομούμενον τὸ περὶ ἑνώσεως Ἐκκλησιῶν ζήτημα μετὰ σπανιωτάτης ἱκανότητος καὶ τέλος πάντων διακρινόμενον καθ’ ἡμέραν ἐπὶ ἀνδρείᾳ καὶ ἡρωισμῷ εἰς τοὺς κατὰ βαρβάρων καὶ Λατίνων πολέμους».

Σήμερα οἱ περιστάσεις ἀπαιτοῦν «Βατάτζηδες», δηλαδὴ πολιτικοὺς μὲ ἦθος, ἱκανότητες, Πίστη, γνώση τοῦ παρελθόντος καὶ ὅραμα γιὰ τὸ μέλλον τοῦ Ἔθνους.

Γιῶργος Ν. Παπαθανασόπουλος