Ἡ Αἰδὼς καὶ ἡ Δίκη

Τὸ σχολεῖο λοιπὸν κατασκευάζει νέους ἐκπαιδευμένους νὰ ψάλλουν τὸ ἴδιο τροπάρι ποὺ τοὺς ἔμαθαν στὴν ἀγωγὴ τοῦ πολίτη γιὰ τὴν ἀνεκτικότητα, σίγουρα πολὺ «ἀνοιχτοὺς» πρὸς τὸν σύγχρονο κόσμο ‑δηλαδὴ ἐντελῶς ὑποταγμένους στὰ ταμποὺ καὶ τὶς προκαταλήψεις τῆς ἐποχῆς τους- ἀλλὰ στὸ ἔλεος τοῦ χειρότερου δυνατοῦ σκοταδισμοῦ, γιατί ἡ κοινὴ λογικὴ καὶ ἡ ἀκρίβεια ἔχουν ἡττηθεῖ.

Ἡ λατρεία τῆς βραχυπρόθεσμης ἀποδοτικότητας, σὲ συνδυασμὸ μὲ μία καθαρὴ περιφρόνηση γιὰ ὅ,τι δὲν ἔχει πρόσφατη ἡμερομηνία, παντρεύει τοὺς ἰδεολόγους τῆς ἀμνησιακῆς προόδου μὲ τοὺς ἀπαίδευτους μάνατζερ. Αὐτὸς ὁ θεσμός, ποὺ κάποτε ἔφερε τὶς ἐλπίδες χειραφέτησης καὶ ἐλευθερίας ἑνὸς ὁλόκληρου ἔθνους, εἶναι τώρα συνυπεύθυνος γιὰ τὶς ἀποτυχίες τῆς κοινωνίας ποὺ ἤθελε νὰ ἀλλάξει, συνυπεύθυνος γιὰ τὴν ὑποταγὴ στὴν τρέχουσα κατάσταση καὶ τὴν ἀναπαραγωγὴ τῆς κοινωνικῆς ἀνισότητας.

Δὲν τίθεται ζήτημα νὰ γυρίσουμε πίσω στὸ παρελθόν. Οἱ οὐμανιστὲς ποὺ διακήρυσσαν τὸ σεβασμό τους πρὸς τὴ γνώση τῆς ἀρχαιότητας δὲν ζητοῦσαν τὴν ἐπαναφορὰ τῆς ἀθηναϊκῆς δημοκρατίας ἢ τῆς Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας. Ἤθελαν νὰ θεμελιώσουν τὸ μέλλον. Καὶ νὰ τὸ θεμελιώσουν πάνω στὴν πλούσια καὶ πλήρη γνώση τοῦ παρελθόντος.

Τὸ νὰ σκεφτοῦμε μία ἀληθινὰ ἀνθρώπινη κοινωνία ἀπαιτεῖ νὰ στοχαστοῦμε τὶς συνθῆκες μὲ τὶς ὁποῖες οἱ ἄνθρωποι μποροῦν νὰ συνδεθοῦν μεταξύ τους, στὸν κάθετο ἄξονα τῶν γενεῶν καὶ στὸν ὁριζόντιο μίας πολιτικῆς κοινότητας. Στὸν Πρωταγόρα τοῦ Πλάτωνα βρίσκεται ἕνας μύθος, πού, ὅπως ὅλοι οἱ παλιοὶ μύθοι ποὺ ἐπέζησαν στοὺς αἰῶνες, μπορεῖ νὰ μᾶς διαφωτίσει. Λέει ὅτι στὴν ἀρχὴ τοῦ κόσμου, ἐνῶ οἱ ἄνθρωποι εἶχαν λάβει τὴ φωτιὰ καὶ τὴν τεχνικὴ ἀπὸ τὸν Προμηθέα, ἐνῶ κατεῖχαν τὸ λόγο, τὴ γλώσσα καὶ τὴ λογική, δὲν μποροῦσαν νὰ ζήσουν σὰν ἄνθρωποι. Εἴτε ἐξοντώνονταν ἀπὸ τὰ ζῶα ἢ συγκεντρώνονταν σὲ πόλεις, ἀλλὰ ἐκεῖ ἀλληλοσκοτώνονταν. Ὁ Δίας τοὺς ἔβγαλε ἀπὸ αὐτὴ τὴν κατάσταση δίνοντάς τους τὴν Αἰδὼ καί τὴ Δίκη, ἀχώριστες μεταξύ τους, ἀφοῦ ἡ μία δημιουργοῦσε τὸ σεβασμὸ γιὰ τὴν ἄλλη.

Ἡ Αἰδώς, ἡ ἀξιοπρέπεια, ποὺ μεταφράζεται καὶ ὡς σεμνότητα, ντροπὴ ἢ τιμή, ἀνάλογα μὲ τὴν περίσταση, εἶναι μία χαμένη ἀρετή, γιατί εἶναι ἀρετὴ συλλογική, ποὺ προκύπτει ἀπὸ τὴ ζωὴ σὲ κοινωνία. Ἡ Αἰδώς εἶναι ἡ ἐνστικτώδης αἴσθηση γιὰ τὸ τί πρέπει νὰ κάνουμε ὥστε νὰ φανοῦμε ἀντάξιοι τοῦ βλέμματος τοῦ ἄλλου. Εἶναι ἡ ἰδέα ὅτι ὁ ἄνθρωπος τρέφεται καὶ ἀπὸ τὸ συλλογικό, τὸ ὁποῖο δὲν τὸν ἀλλοιώνει, ἀλλὰ στερεώνει τὴν ὕπαρξή του. Ἡ ἰδέα ὅτι κάθε ἀνθρώπινη ὁμάδα ὑφίσταται μόνο ἂν λάβει ὑπόψη της καὶ ἀναγνωρίσει συνειδητὰ τὸ χρέος μας πρὸς αὐτὴ τὴ συλλογικότητα, πρὸς αὐτοὺς ποὺ μᾶς περιβάλλουν, αὐτοὺς ποὺ ὑπῆρξαν πρὶν ἀπὸ ἐμᾶς καὶ αὐτοὺς ποὺ θὰ ἔρθουν μετά. Ἀπίθανα ἀντιδραστικό. Ἀλλὰ καὶ ἀπαραίτητο γιὰ τὴ ζωὴ σὲ κοινωνία, γιὰ κάθε ἀξιοπρεπῆ καὶ δημιουργικὴ ἀνθρώπινη ζωή.

Τὸ νὰ ἐπαναφέρουμε στὴ μόδα τῆς ἐποχῆς μας αὐτὴ τὴν ἀρχαία ἀρετή, τὴν αἰδῶ, νὰ τὴν ξανασκεφτοῦμε σὲ ἕναν σύγχρονο κόσμο ποὺ ἀναγνωρίζει τὴν ἱστορία καὶ τὶς ρίζες του, θὰ μποροῦσε νὰ εἶναι τὸ πρόγραμμα ἑνὸς νέου ἀνθρωπισμοῦ: μία πρόκληση γιὰ τὸν αἰώνα ποὺ ξεκινᾶ, γιὰ τὸ παρὸν τῶν γενεῶν μας καὶ γιὰ ἐκεῖνες ποὺ θὰ ἀκολουθήσουν.

Νατάσα Πολονὺ