Ἡ πνευματικὴ καλλιέργεια καὶ ἡ οἰκογένεια

Ἡ οἰκογένεια εἶναι τὸ πρωταρχικὸ μέσο πνευματικῆς καλλιέργειας. Κανένας δὲν μπορεῖ νὰ ξεφύγη ὁλωσδιόλου, ἢ νὰ ξεπεράσει ἐντελῶς, τὸ εἶδος καὶ τὸ βαθμὸ τῆς πνευματικῆς καλλιέργειας, ποὺ ἀπόκτησε στὸ πρῶτο του περιβάλλον. Βέβαια εἶναι ἀσύνετο νὰ ὑποθέση κανεὶς ὅτι εἶναι ὁ μόνος τρόπος γιὰ τὴ μετάδοση τῆς κουλτούρας. Σὲ κάθε κοινωνία, μὲ ὁποιαδήποτε σύνθεση, ἡ πνευματικὴ καλλιέργεια συνεχίζεται καὶ συμπληρώνεται ἀπὸ ἄλλους ἀγωγούς. Ἀκόμα καὶ σὲ σχετικὰ πρωτόγονες κοινωνίες συμβαίνει τὸ ἴδιο. Σὲ προηγούμενες ἐποχὲς καὶ σὲ κοινότητες περισσότερο πολιτισμένες, μὲ εἰδικευμένες δραστηριότητες, ὅταν ὅλα τὰ παιδιὰ δὲν ἤθελαν νὰ ἀκολουθήσουν τὸ ἐπάγγελμα τοῦ πατέρα τους πήγαιναν παραγιοί. Ἀλλὰ ὁ παραγιὸς (ἰδεατὰ τουλάχιστο) δὲν ὑπηρετοῦσε ἁπλῶς τὸ ἀφεντικό του καὶ δὲν μάθαινε ἁπλῶς τέχνη, ὅπως θὰ τὴν μάθαινε καὶ σὲ μία τεχνικὴ σχολή. Ἀφομοιωνόταν σ' ἕνα τρόπο ζωῆς, ποὺ ἦταν ἀναπόσπαστος μὲ τὴν τέχνη ποὺ ἀκολουθοῦσε. Καὶ ἴσως τὸ χαμένο σήμερα μυστικό τῆς τέχνης νἆναι αὐτό: Ὄχι ἀπόκτηση μιᾶς δεξιότητας, ἀλλὰ μεταβίβαση ἑνὸς ὁλόκληρου τρόπου ζωῆς. Πνευματικὴ καλλιέργεια-ξέχωρα ἀπὸ τὴ γνώση «περὶ» πνευματικῆς καλλιέργειας - μεταβιβάζονταν καὶ στὰ παλιότερα πανεπιστήμια. Ἐκεῖ ὠφελήθηκαν πολλοὶ νέοι ἄνθρωποι ποὺ δὲν ὑπῆρξαν καὶ καλοὶ φοιτητές, οὔτε ἀπόκτησαν ἐνδιαφέρον γιὰ μάθηση, ἢ γιὰ τὴν Γοτθικὴ ἀρχιτεκτονική, ἢ γιὰ τὸ τυπικὸ τῶν πανεπιστημιακῶν τελετῶν.

Ὡστόσο, τὸ πιὸ σπουδαῖο μέσο πνευματικῆς καλλιέργειας μένει πάντα ἡ οἰκογένεια. Κι ὅταν ἡ ζωὴ τῆς οἰκογένειας δὲν πετυχαίνει στὸ ρόλο της, πρέπει νὰ περιμένουμε τὴν κατάπτωση τῆς κουλτούρας. Σήμερα, βέβαια, ἡ οἰκογένεια εἶναι ἕνας θεσμός, γιὰ τὸν ὁποῖο ὅλοι μιλᾶνε μ' ἐκτίμηση. Εἶναι ὅμως φρόνιμο νὰ θυμόμαστε ὅτι ἡ λέξη οἰκογένεια παρουσιάζει πολλὲς ποικιλίες στὴν ἑρμηνεία της. Στὴν ἐποχὴ μας σημαίνει σχεδὸν μόνο τὰ μέλη τῆς οἰκογένειας, ποὺ ὑπάρχουν στὴ ζωή. Ἀλλὰ καὶ μ' αὐτὰ ἀκόμη, εἶναι σπάνιο μιὰ διαφήμιση νὰ εἰκονίζει μιὰ πολυμελῆ οἰκογένεια, ἢ τρεῖς γενεὲς μέσα σὲ μία οἰκογένεια. Ἡ συνηθισμένη οἰκογένεια τῶν διαφημίσεων ἀποτελεῖται ἀπὸ τοὺς δυὸ γονεῖς καὶ ἕνα ἢ δύο μικρὰ παιδιά. Ἐκεῖνο ποὺ προβάλλεται σὰν ἄξιο θαυμασμοῦ δὲν εἶναι ἡ ἀφιέρωση στὴν οἰκογένεια, ἀλλὰ ἡ προσωπικὴ στοργὴ μεταξὺ τῶν μελῶν της. Καὶ ὅσο μικρότερη εἶναι ἡ οἰκογένεια, τόσο πιὸ εὔκολα αὐτὴ ἡ οἰκογενειακὴ στοργὴ μπορεῖ νὰ ἔχει συναισθηματικὲς ἐκδηλώσεις.

Ὅταν μιλάω γιὰ οἰκογένεια ἔχω στὸ νοῦ ἕνα δεσμό, ποὺ ἀγκαλιάζει μία χρονικὴ διάρκεια μεγαλύτερη ἀπ' αὐτήν. Ἕνα σεβασμὸ στοὺς νεκρούς, ὅσο κι ἂν χάνονται στὰ βάθη τοῦ χρόνου καὶ μία μέριμνα γιὰ τοὺς ἀγέννητους, ὅσο κι ἂν φαίνονται μακρινοί. Ἂν αὐτὸς ὁ βαθὺς σεβασμὸς γιὰ τὸ παρελθὸν καὶ γιὰ τὸ μέλλον δὲν καλλιεργηθεῖ στὴν οἰκογένεια, δὲν θὰ μπόρεση ποτὲ μέσα στὴν κοινωνία νὰ εἶναι κάτι παραπάνω ἀπὸ μία λεκτικὴ συμβατικότατα. Ἕνας τέτοιος σεβασμὸς γιὰ τὸ παρελθόν, εἶναι διαφορετικὸς ἀπὸ τὴ μάταιη καύχηση τῆς γενεαλογίας. Καὶ μία τέτοια εὐθύνη γιὰ τὸ μέλλον, δὲν ἔχει τίποτα τὸ κοινὸ μὲ τὴν εὐθύνη τοῦ κατασκευαστοῦ κοινωνικῶν προγραμμάτων.

Τόμας Ἔλιοτ